Vísir - 13.01.1962, Side 9

V í S I R
9
Laugardagur 13. janúar 1962
Gamla björgunarskútan Halten, sem Helge Ingstad notaði
til ferðarinnar.
Skyldu brúnu mennirnir
í barkarbátunum og á strönd
inni hafa vitað eitthvað um
tilvist þessara fyrstu hvítu
manna í Ameríku? Cartier
spurði aldrei um það, hann
hélt að hann og landar hans
væru fyrstu hvítu mennirn-
ir á þessum slóðum. En vel
má vera að brúnu mennirnir
hefðu kunnað að segja gaml-
ar sagnir ef þeir hefðu verið
spurðir, sagnir um bardaga
forfeðra sinna við hvíta
menn, er höfðu komið eins
og Cartier og menn hans á
seglskipum yfir hafið og
numið land.
Við erum komin hingað
af því að einhversstaðar á
þessum slóðum hafa forn-
menn siglt. En þó sannfærð-
umst við æ betur um það
eftir því sem við sigldum
lengur meðfram ströndinni,
að þetta væri ekki rétti stað-
urinn til að leita. Að vísu
getur verið að eitthvað finn-
ist hér síðar frá því að hinir
norrænu menn Víkingatim-
anna komu hér við á sigling-
um sínum. En sennilega var
byggð þeirra lengra út til
hafsins. Við áttum líka eftir
að komast að því.
Það sem gerði för okkar
sérstaklega spennandi allt
frá því við fórum að undir-
búa hana fyrir mörgum ár-
um á Grænlandi, var að
fram til þessa hafði enginn
fundið neinar óyggjandi
fornleifar norrænna manna
í Ameríku. utan í Græn-
landi. Og þó vitum við fyrir
víst, af íslenzkum sögum að
norrænir menn komu til
Ameríku í byrjun elleftu
aldar.
Við erum sex um borð í
Halten sem höfum sett okk-
ur það markmið að finna
einhverjar leifar frá byggð
Leifs Eiríkssonar eða hinna
landnemanna fornu. Kona
mín Anna Stína er fornleifa-
fræðingurinn í hópnum, það
er ábyrgðarmesta staðan.
Hún fylgdi mér fyrir nokkr-
um árum á könnunarferð
um vesturströnd Grænlands,
en einmitt þaðan lögðu hinir
norrænu menn af stað til
Ameríku.
Landnám Eiríks rauða
á Grænlandi.
Eiríkur rauði sigldi frá
íslandi til Grænlands. Það
var árið 985 sem undarlegur
floti 25 hafskipa sigldi út
frá Breiðafirði. Fólkið fór
með alla búslóð sína, bú-
stofn og húsmuni. Landnám
Eiríks á Grænlandi heppnað-
ist vel. Byggðin óx og bæ-
irnir spruttu upp, þangað til
þeir urðu flestir um 300 með
14 kirkjum, tveimur klaustr-
um og biskupssetri. Á 13.
öld gengu þeir undir Nor-
egskonung, Þá bjuggu senni
lega um 4000 norrænir menn
á Grænlandi.
Frá byggð þeirra á Græn-
landi til næstu stranda í
Ameríku voru aðeins nokkur
1. grein
Helge Ingstads.
hundruð mílur. Við vitum að
hinir norrænu menn fóru í
veiðiferðir upp að 81. breidd
argráðu. Þeir hljóta oft að
hafa komið að Baffinslandi
og vafalaust hafa skip þeirra
einnig komið að landinu í
vestri. Sagan segir frá
Bjarna Herjólfssyni sem ætl-
aði að sigla til Grænlands
frá Eyrarbakka, en villtizt
framhjá Hvarfi, og kom loks
að landi í vestri. Sáu þeir að
landið var ófjöllótt og skógi
vaxið og smáar hæðir á land
inu, ef til vill nyrsti hluti
Nýfundnalands. Síðan
sigldu þeir tvö dægur til
norðurs og komu að landi
sem var slétt og viði vaxið,
sem getur hafa verið Labra-
dor. Enn sigldu þeir í þrjú
dægur og komu að landi,
í
sem vár hátt og fjöllótt og
jökull á, sennilega Baffins-
landi. Sigldu þeir nú fjögur
dægur og komu loks tii
Grænlands.
Samkvæmt sögunni hefur
Bjarni verið fyrsti Evrópu-
maðurinn sem sá Ameríku.
En hann fór aldrei i land.
Hann var aðeins sæfari sem
vildi koma skipi sínu heilu
í höfn.
En margir komu á eftir
honum og það er sérlega at-
hyglisvert, að meðal forn-
minja á Grænlandi hefur
fundizt oddur af Indíánaör
og antrasít-kolamoli, sem
bæði geta hafa verið minja-
gripir, sem norrænir menn
hafa flutt með sér frá
Ameríku til Grænlands.
Þessir munir fundust á bæ
Þorfinns karlsefnis á Græn-
landi.
Aðrar heimildir benda til
þess að ferðir til Ameríku
hafi tíðkast langt fram á
miðaldir. íslenzkir annálar
herma, að Eiríkur upsi bisk-
up hafi farið frá Grænlandi
til Vínlands 1121. Hvert var
erindi hans þar? Var nor-
ræn byggð þá á Vínlandi?
Við sjáum líka minnzt á skip
sem kom 1347 til íslands og
síðar til Noregs frá landi því
í norðvestri sem kallað er
Markland, þ.e. Labrador.
Fyrsta skipulögð leit.
Þessar • upplýsingar og
margar fleiri er að finna í
fornum íslenzkum ritum, en
þó eru þetta aðeins skjöl, er
þarfnast frekari athugunar
og túlkunar við. Ef nokkur
árangur á að verða af för
okkar, þurfum við að finna
áþreifanleg merki um það,
hvar Vínland var og hin nor
tn Þess
þurfum við að framkvæma
rannsókn og skipulega leit.
Fram að þessu hefur aðeins
farið fram takmörkuð og
handahófsleg könnun. Eng-
inn hefur ennþá framkvæmt
skipulega leit.
Meðan hinir norrænu
menn hófu flestar Vínlands-
ferðir frá Grænlandi, byrj-
um við á hinum endanum
inni á Lárens-fljóti. Við
sigldum út frá Quebec, fram
hjá Isle d’Orleans út á Lár-
ens-flóa og stefnum til
Labrador og Nýfundnalands.
Ströndin sem við siglum
framhjá hefur lítið breytzt
frá því hinir norrænu sæfar-
ar voru hér á sveimi. Við
könnum þær víkur og eyjar,
sem okkur finnst að muni
hafa verið girnilegastar fyr-
ir fornmenn til landnáms.
Sumsstaðar gefa íslendinga-
sögur allýtarlega lýsingu og
við getum fræðst með því að
ræða við íbúana, hvíta
menn, Indíána og Eskimóa
og spyrja þá um hvort þeir
viti um rústir eða fornminj-
ar. Og við horfum mikið upp
á landið, reynum að horfa á
það með augum fornmann-
anna.
Það kemur okkur einnig
að haldi að sl. ár fór ég í
undirbúnings- könnunarferð
um svæðið bæði á báti og í
flugvél.
Dóttir mín Benedikta, sem
nú er 17 ára fylgdi- mér á
þeirri ferð og nú er hún með
okkur sem „léttadrengur11.
Ljósmyndari okkar er Erl-
ingur Brunborg, sonur Guð-
rúnar Brunborg, sem allir
íslendingar kannast við.
Hann er nýkominn úr sigl-
ingu umhverfis heiminn.
Hann kann fljótt vel við sig
um borð í Halten. Skipstjór-
inn er Páll Sörens, af vestur
strönd Noregs, vanur heim-
skautasiglari og læknirinn
er Oddur Martens frá Sogn-
sæ, sem er vanur ferðum á
Suðurpólslandinu og á Græn
landi.
Með íslendingasögur
að leiðarvísi
Leifur heppni lagði af
stað frá Brattahlíð í land-
námsferð sína. Þeir komu
fyrst að landi, þar sem ekki
sá gras, en jöklar miklir
voru allt hið efra (Baffins-
land). Þeir kölluðu það
Helluland. Þvínæst komu
þeir að öðru landi, sem var
slétt og skógi vaxið óg sand-
ar hvítir víða. Þetta gæti
hafa verið Labrador fyrir
sunnan Hamilton-fjörðinn.
Leifur kallaði það Mark-
land, þ.e. skógarland. Ekki
líkaði honum þar, mun hafa
þótt graslendi of lítið. Enn
sigldi hann tvö dægur og
kom að nýju landi. Er því
lýzt allýtarlega í frásögn-
inni. Þeir fluttu skipið upp í
á og var hér góður landkost-
ur. Hér var nóg af grasi.
Framh. á bls. 10
Það er glatt á hjalla um borð í Halten. H^j sjást þau dr.
Oddur Martens, Erlingur Brunborg og Anna Stína kona
Helge Ingstad. Hún er fornleifafræðingur.