Vísir - 12.03.1962, Blaðsíða 4

4
VISIR
11 >' f
Mánudagurinn, ,12. marz J962
*
MENNINGARGJÖF FRA BONDA
nemur mi onnm
Það er á tiltölulega fárra vit-
orði að eitt af beztu bðkasöfn-
um á íslandi er geymt á bónda-
Dyli á -inum afskekktasta út-
kjálka landsins - Melrakka-
sléttu. Þetta mikla bókasafn á
tilveru sína einum manni að
þakka og sá maður er Helgi
Iiristjánsson, bóndi í Leirhöfn.
Með elju og frábærum dugn-
aði, ásamt miklum tilkostnaði,
hefur Helga á nokkrum áratug-
um tekizt að viða að sér nokkr-
um þúsunda binda af ísienzkum
bókum, gömlum og nýjum og
megnið af þeim hefur hann
bundið inn í vandað skinnband
með eigin hendi.
Helgi kveðst ekki hafa kastað
tölu á bækur sínar, en sam-
kvæmt lauslegri áætlun telur
hann að þær séu a.m.k. 6-7 þús-
und talsins - miðað við binda-
fjölda. Og ef maður setur til
gamans upp dæmi um kostnað-
inn við bókband á þessum 6-7
þúsund bindum og reiknar með
150 krónum á hvert bindi, sem
venjulegir bókbindarar myndu
varla telja ofrUknað, myndi sá
kostnaður einn nema allt að 1
millj. króna, Hvers virði bæk-
urnar sjálfar eru, utan bands-
ins, skal hér ekki dæmt um og
ekkert mat á það lagt.
En svo kemur rúsínan í pylsu
endanum, og hún er sú, að einn
góðan veðurdag tók Helgi í
Leirhöfn þá ákvörðun að gefa
sitt verðmæta bókasafn. Það
þarf rausn til, en þeir sem
þekkja Helga vita að þessi gjöf
er heils hugar. Nú er safnið
eign Norður-Þingeyjarsýslu, en
ennþá í vörzlu Helga og um-
sjá.
Helgi í Leirhöfn situr þessa
dagana á Búnaðarþingi í Reykja
vík og Vísir notaði tækifærið
til að spyrja hann nokkurra
spurninga um bókasafn hans og
bókasöfnun.
- Ég hef líklega fengið þessa
bakteríu sem barn, sagði Helgi
- því þegar ég var 7 eða 8 ára
gamall spurði ég mömmu gömlu
hvað hún vissi um bækur Og
mamma vissi töluvert mikið um
bækur, bæði guðsorðabækur og
Bókmenntafélagsbækur með
öðru fleiru. Margt af þeim hafði
hún séð á Skinnalóni og Sig-
urðarstöðum, en það voru
mestu bókaheimili á Sléttu i
þann tíð. Sjálf áttu foreldra;
mínir lítið af bókum nema eitt-
hvað af guðsorðabókum, mest
illa förnum og titilblaðslausum.
Margar þeirra hafa glatazt,
enda var þeim lítill sómi sýnd-
ur, en sumar eru þó til ennþá.
- Þú áttir líka bróður, sem
var merkur bókasafnari?
- Já, Jóhann bróðir minn
safnaði líka bókum og sérstak-
lega eignaðist hann merkilegt
ævisagnasafn, sem seinna
komst til Frakklands, en mun
nú vera í eigu Péturs Bene-
diktssonar bankastjóra. Jóhann
hafði sérstakan áhuga fyrir ætt-
fræði svo sem kunnugt er, en
viðaði að sér miklu af öðrum
bókum, ýmislegs efnis. Á okk-
ur Jóhanni var mikill aldurs-
munur, hann var elztur okkar
króna
alsystkina, en ég yngstur. Þess
vegna hafði ég ekki mikil kynni
af honum, því ég var ekki nema
10 ára þegar hann fór að heim-
an. Samt man ég eftir því að
hann sagði mér frá því nokkru
áður en hann dó, en þá leigði
hann stórt herbergi í Miðstræti,
að ef hann hefði látið allar þær
bækur, sem hann hefði eignazt
um dagana inn í herbergið og
staflað þeim frá gólfi til lofts,
myndi hann ekki rúmast þar
sjálfur. Þetta sýnir að hann hef-
ur eignazt mikið af bókum, en
þær dreifðust út um hvippinn
og hvappinn, aðaldýrmætið
komst til Frakklands, og sjálfur
á ég ekki nema 1 eða 2 bækur
úr safni hans. Ævisagnasafn Jó-
hanns mun vera talið eitt hið
bezta sem til er.
- Hvenær byrjaðir þú sjálfur
að safna bókum?
- Upphaf þess má rekja til
minnar fyrstu ferðar úr föður-
garði. Það var árið 1913 að ég
fór til Reykjavíkur að læra bók-
band hjá Sigurði Jónssyni bók-
bindara á Lindargötu. Áður
hafði ég að vísu notið sæmilegr-
ar undirstöðu í þessari grein og
bundið talsvert'. Mér hefur æv-
inlega þótt gaman að því.
Þennan vetur má telja upp-
haf minnar bókasöfnunar. Þá
keypti ég það sem þá var enn
óselt af bókasafni Ásgríms
Magnússonar skólastj. í Bergs-
staðastræti 3. Það kostaði 200
krónur, sem var blátt áfram
óviðráðanleg upþhæð í þá daga
fyrir venjulegan sveitamann,
sem ekkert átti. Til þess að
ráða fram úr fjárhagsvandræð-
unum var ég kominn á fremsta
hlunn með að ráða mig sem
kaupamann austur í Flóa fyrir
18 krónur á viku. Þessi bóka-
kaup jafngiltu þv£ þriggja mán-
aða venjulegu kaupi. Aðal uppi-
staðan í þessum bókakaupum
voru tvö tímarit, Lærdómslista-
félagsritin og Ný félagsrit. Hitt
allt var dót. En þetta var nokk-
ur stofn og með honum mynd-
aðist bakterían.
Þennan sama vetur keypti ég
líka talsvert af bókum á upp-
boðum, sem haldin voru í
Gúttó.
- Hittirðu ekki þar ýmsa
kunna bókamenn og safnara?
- Vafalaust hafa þeir verið
þar viðstaddir, en ég var þarna
eins og hver annar sveitadKing-
ur, sem engan þekkti. Þó man
ég eftir Kristjáni Kristjánssyni
fornbóksala.
- Svo hélztu áfram að safna?
- Lg reyndi að potast áfram
hægt og sígandi. Lagði mesta
áherzlu á að ná saman tímarit-
um, en annars hirti ég hvern
pésa, sem ég komst höndum
yfir og ekki var allt of dýr fyrir
pyngju mína. Árin 1916-18 voru
dauð í söfnun minni. Ég dvaldi
þá í Noregi og hugsaði ekkert
um bækur, nema ef vera skyldi
að losa mig við eitthvað af
þeim. Þessi ár gaf ég talsvert
af erlendum bókum til bóka-
safns Norður-Þingeyinga, sem
nú er geymt á Kópaskeri. Þetta
er allmerkilegt safn, en í því
eru einvörðungu bækur á er-
lendum málum.
- Hvenær hófst svo söfnunln
á nýjan leik?
- Strax og ég kom heim aft-
ur. Reyndi þá að tína saman
eftir föngum, en bar lengi vel
lítinn og illan afrakstur. Ég var
heima hjá mér norður á Sléttu
og þar var yfirleitt ekki mikið
að hafa af bókum.
Svo kom þar að ég gekk í
bókabindindi í heilan áratug.
Það var árabilið 1923-1933. Þá
staðfesti ég ráð mitt og hóf bú-
skap. Peninga hafði ég ekki um-
fram þarfir, en keypti þó ein-
stöku tímarit til þess að hafa
eitthvað að lesa og fylgjast með
þv£ sem gerðist 1 heiminum. Á
þessum árum varð ég af mörg-
um verðmætum pésa sökum
peningaskorts, en aðeins þeir
auðfengustu staðnæmdust hjá
mér.
- Hvað skeði siðan eftir þessa
löngu bindindishrotu?
- Ekki annað en það sem
venjulega skeður þar sem sjúk-
dómurinn er i blóðinu - krabba-
meinið £ h'kamanum. Það er
ekki um neitt að gera annað en
gefa eftir.
Ég man sérstaklega eftir einu
ákveðnu atviki seint á kreppu-
árunum. Þá barst mér f hendur
bókaskrá ásamt verði þeirra. Ég
settist niður og skrifaði langan
pöntunarlista. Svo varð mér sú
skyssa á - sem aldrei skyldi
verið hafa - að ég lagði upp-
hæðina saman. Þá blöskraði
mér. Hún skipti mörg hundruð
krónum og það var meira
en venjulegur sveitamaður
gat leyft sér. Slikt athæfi hefði
verið hreinn glæpur f augum
almenningsálitsins. Þess vegna
stakk ég pöntun minni undir
stól. Nokkrum árum seinna fór
ég að glugga f þennan sama
Iista. Þá voru allar beztu bæk- \
urnar uppseldar og ég hef sjald-
an séð eftir öðru meira
en að drýgja ekki þann glæp,
sem ég hafði upphaflega hugs-
að mér að fremja gagnvart al-
menningsálitinu og minni eigin
pyngju.
- Margt hefur að sjálfsögðu
skeð bæði til hamingju og hrell-
is á bókasöfnunarferli þfnum?
- Því er ekki að neita. Sér-
staklega man ég eftir þvf fyrsta
veturinn sem ég var að heim-
an. Þá hafði ég f fórum mfnum
hér í Reykjavík fágætan pésa,
sem var um „herhlaup Tyrkj-
ans“ á íslandi. Einn góður mað-
ur sá þenna pésa hjá mér og
hirti hann, en ég hafði ekki
bein í nefinu til áð synja hon-
um um hann eða halda aftur af
honum. Þenna bækling hef ég
aldrei eignazt síðan og aldrei
átt kost á honum. Margt væri
hægt að segja um hina hlið
n.álsins, en ég læt hér við sitja.
- Hvað telurðu að séu mörg
bindi f bókasafni þínu?
Framh. á 5. síðu.

Rannsóknarstofa vor
er ein af fullkomnustu
rannsóknarstofum sinnar
tegundar í Evrópu.
Það tryggir yður gæði
framleiðslu okkar.
Mawah(