Vísir - 27.06.1962, Page 7

/
Miðvikudagur 27. júní 1962.
V'SIR
jgnginn vafi leikur á því, að
norski listmálarinn Edvard
Munch sé frægastur norrænna
myndlistarmanna. Hann var
einn brautryðjendanna, þegar
merk þáttaskil voru að gerast i
listasögunni, og varð það vegna
þess, sem með honum sjálfum
bjó, en ekki vegna ytri áhrifa.
Það gat því tæplega hjá því far-
ið, að slíkur maður mætti andúð
og skilningsleysi, enda fór
Munch ekki varhluta af marg-
víslegri áreitni og fjandskap,
sem við eigum nú erfitt um að
skilja. En fleiri voru með líku
marki brenndir og Norðmenn,
og nægir í því efni að minna á
sögu Van Goghs, er var aðeins
tíu árum eldri en Munch.
Um Munch og list hans hafa
verið skrifaðar margar bækur,
bæði í heimalandi hans og er-
lendis. Ein þessara bóka er eftir
frú Inger Alver Glöersen (Den
Munch jeg mötte), sem fæddist
árið 1892 og þekkti Munch allt
frá bernsku, þar sem hann og
stjúpfaðir hennar, Dr. Sigurd
Höst, voru ætíð miklir vinir.
Bók frúarinnar er merkileg og
vel skrifuð, og segir hún marg-
ar athyglisverðar sögur, er
varpa ljósi yfir skapgerð þessa
mikla listamanns og andstöð-
una gegn honum.
Þegar frú Glöersen var Iítil,
kom það fyrir, að til hennar var
talað á götu og svofelld spurn-
ing lögð fyrir hana: „Hafið þið
myndir eftir þennan Munch enn
þá hangandi upp á veggjunum?"
Hún varð að viðurkenna það,
en roðnaði dáiítið um leið. Spyrj
andinn hristi höfuðið og tautar:
„Eintómt klám. Höst ætti ekki
að hafa leyfi til að vera kennari,
meðan hann hefur annað eins
hangandi hjá sér“. Á þeim tíma
voru t. d. Tidemand og Gude
álitnir miklir meistarar, en þeir
voru kennarar við akademíuna i
Diisseldorf, sem þá var fræg
listamiðstöð, en stjarna þess
skóla fölnaði brátt og varð frem
ur til varnaðar en leiðsögu. Frú
in víkur að þessu. Sannir list-
málarar fóru til Diisseldorf og
Berlínar og máluðu þar norskar
sveitastúlkur með alls konar
þjóðlegu skrauti og dinglum-
dangli, hvort sem þær voru að
mjólka kúna eða ekki. Þá mátti
líka mætavel mála hafmeyju
eða Svoldarorrustu. En að mála
mynd af systur sinni heima hjá
sér eða vinnukonunni, þegar
hún kveikti upp í ofninum, eins
og Munch gerði, var listamanni
ósamboðið. Sem sagt, listin átti
að vera rómantík og natúra-
lismi. En Munch var raunsæis-
maður og varð einn af aðalhöf-
undum expressionismans, og þvi
fór sem fór.
J^ornung telpa átti að sjálf-
sögðu erfitt með að skilja
þær kynlegu myndir, sem and-
staðan gegn listamanninum gat
tekið á sig: „Einn sólbjartan
sunnudagsmorgun áræddi ég
ekki út, þótt svo bjartir morgn-
séu sjaldgæfir i Bergen. Ástæð-
an var sú, að ágæt vinstúlka
mín hafði hvíslað því að mér
daginn áður á leið heim úr
skóla, að sér væri bannað að
heimsækja mig vegna mynd-
anna eftir Munch. Börnin voru
að leik á götunni og freistingin
var mikil, en bezt að fara að
öllu með gát, því að vel gat
verið, að telpan hefði trúað
fleiri fyrir þessu, og það gat
verið óhugnanlegt'. Svo fer hún
að skoða myndirnar. Landslag í
sólarbirtu, hús, fólk, stúlka að
leika á píanó. „Allt ljómandi
fallegar myndir. En þarna voru
tvær og sjálfsagt ljótari en olíu
þrykkin af englum eða litlum,
sætum kisum, sem ég sá heima
hjá vinstúlkum mínum. Það
væri óefað margt auðveldara í
amstri dagsins, ef pabbi og
mamma hættu að kaupa myndir
eftir Munch, en klipptu heldur
eitthvað fallegt úr jólaheftun-
um“.
Maður kemur í heimsókn, vin-
ur og frændi Munchs, og er á
förum til Spánar. Hann skoðar
„ljótu“ myndirnar og er hrifinn.
„Maður verður að fara til Berg-
en til þess að sjá list í Noregi.
í Kristjaníu eru allir staðnir í
ófrjóu þvaðri um kerfi og þess
háttar, sem ekki snertir kjarna
málsins. Feginn er ég að vera á
förum úr landi“. Svo heyrir
telpan í fyrsta sinn talað um
Goya.
Cvartlistarmyndir Munchs kom
ust nokkuð fljótt í hátt
verð og fóru stöðugt hækkandi.
Sú var þó tíðin, að þær voru
síður en svo álitnar vera not-
hæfur gjaldmiðill. Um það eru
tvær sögur í áður nefndri bók.
Á ferðum sínum með strand-
ferðabát einum kom það fyrir,
að Munch bað leyfis að fá að
sitja inni ( klefa stýrimanns, ef
einhver var með, sem hann taldi
sér óvinveittan. Eitt sinn rétti
hann stýrimanni raderingu sem
þakklætisvott fyrir greiðviknina,
„en hann lét skammirnar dynja
yfir Munch, og það liðu mörg
ár, þangað til hann kom um
borð til okkar aftur", sagði há-
seti, sem heyrði þessi orða-
skipti. Munch var sjaldan með
:0
/VIYNDLIST
lykil á sér, þegar hann vildi
komast inn í eitt af húsum sín-
um, en laghentur maður kom
honum þá til hjálpar og fékk
mikið í verði“. „Já, mágur minn
sá hana á sýningu nokkrum ár-
um seinna, og þá kostaði hún
mörg þúsund krónur. Hvernig
var hægt að láta sér það til hug
ar koma“. Ári síðar fékk maður
inn skuldina greidda með vöxt-
um, alls 2 krónur. Þess má geta,
að „Madonna" var önnur „Ijóta"
myndin heima hjá Höst og þá
talin mjög siðspillandi.
Fleiri svipaðar sögur eru í
Edvard Munch
venjulega 50 aura fyrir vikið,
en einn dag var Munch auralaus
og ætlaði að fá honum svartlist-
arblað ( staðinn, en maðurinn
brást reiður við. Hann gat svo
sem vel beðið eftir greiðslunni.
því að Munch var áreiðanlegur
í viðskiptum, en að ætla sér að
prangra svona löguðu inn á
hann var einum of mikið. „Hvað
hefði konan sagt, ef ég hefði
komið heim með myndina?“
„Vitið þér, hvaða mynd þetta
var?“ spurði frú Glöersen.
„Hanþ sagði, að hún héti
„Madonna". „Hún hefur hækkað
bókinni. Nágrannar Munchs
höfðu ekki hið minnsta út á
hann sjálfan að setja. Hann var
góður maður og höfðinglegur.
En hann málaði voðalegar mynd
ir og setfi þær með fram húsinu
sínu til þerris, og þegar konurn
ar gengu fram hjá urðu þær að
grípa til sólhlífanna. „Ég þekkti
margar þessara kvenna, sem
signdu sig og notuðu sólhlífarn-
ar eins og skjöld til varnar gegn
myndum Munchs, en hvers
vegna þær gerðu það, hef ég
aldrei getað skilið“, segir frú
Glöersen.
I^Jyndlistarmenn þurfa að sýna
verk sín og tónlistarmenn
að láta til sín heyra, ef þeir
vilja ná viðurkenningu og
frama, en þá eru fyrstu sporin
oft erfið og skila listamanninum
skammt áleiðis. Tek ég nú enn
smásögu úr bókinni
„Oft hefur Sigurd Höst sagt
mér frá því, þegar Munch hafði
fyrstu einkasýninguna í litla
salnum hjá gamla stúdentafélag-
inu. Þegar Höst spurði um verð
á lítilli mynd, vakti það mikla
furðu. Verðið var'tíu krónur, og
hann ákvað að kaupa hana, en
Munch var dálítið vantrúaður á
það. Það var ósennilegt, að ung-
ur stúdent ætlaði sér að kaupa
mynd eftir hann, — eiginlega
að nokkur hefði minnsta áhuga
á myndunum. „Munch er far
inn að selja“, sögðu stúdentarn-
ir. Næsta dag hittust þeir aftur
hjá myndinni, sem nefndist
„Slaghörpustúlkan“. Þá lækkaði
Munch verðið: „Þú ert ekki efn
aður, fimm krónur er hæfilegt".
Frá þeirri stundu voru þeir vin-
ir.
Að lokum get ég ekki stillt
mig um að endursegja eina smá
sögu enn: Eitt sinn hafði Munch
sýningu í Kristjaníu og leit þar
inn snemma morguns, þar sem
hann gerði ekki ráð fyrir nein-
um gesti þar um það leyti dags,
en kona ein, kunn og mikils met
in í borginni, var samt komin
þangað. Þann dag mætti frú
Inger Glöesen Munch í fáfarinni
hliðargötu, en það hafði verið
brýnt fyrir henni í æsku, að
heilsa Munch aldrei að fyrra
bragði, þar sem það gæti truflað
meistarann. „Ég er flóttamað-
ur“, sagði hann. „Óvinurinn
gerði sig líklegan til að veita
mér eftirför, en hér er ég senni
lega öruggur". „Óvinurinn“ var
konan, sem hann hitti á sýning-
unni. „Hún flutti fyrirlestur yfir
mér. Listfræðilegan fyrirlestur.
Útlistaði mínar eigin myndir".
Það fór hrollur um Munch. „Ég
er viss um, að þessa götu geng-
ur hún aldrei, og þess vegna
geng ég hana“.
jptyrsta sýning Munchs í Berlín
varð sögufræg og upphaf
mikilla umbrota. Hann hafði þó
unnið fullan sigur þar syðra um
aldamótin. Heima fyrir gekk þó
allt erfiðara, þótt andstaðan
væri eitthvað minni. Hann hafði
t. d. sýningu í Bergen árið 1909
og kom þá ótrúlega orðljót
grein um hann í Bergen Aften-
blad, en nokkrum dögum síðar
lofsamleg ummæli. Á því sama
ári hófst svo baráttan um mál-
verkin í hátíðasal háskólans, en
það er annar kapítuli.
Færrihumarbátar
UM mánaðamótin seinustu höfðu
um 100 bátar fengið leyfi til hum
arveiða. Er það nokkru minna en
í fyrra, en þá höfðu 130-140 bátar
veiðileyfi.
Flestir bátanna leggja upp í
Vestmannaeyjum, eða rúmlega 40
bátar. Nýlega hefir verið samið
um verð á humri og eru nú greidd
ar kr. 12,70 fyrir kg. af 1. flokki
og kr. 4,75 fyrir II. flokk. Verðið
lækkar um kr. 0,30 pr. kg., ef
vinnslustöðvarnar annast flokkun
humarsins. Gæði voru mjög mis-
jöfn fyrst í stað og fóru frá 25-
50% aflans í 1. flokk.
Grænlendingar stór-
nukn rækjuveiður
Á SAMA TlMA og rækjan hættir
að gera vart við sig hér við land,
nema rétt til að koma af stað deil-
um manna á meðal norður á
Ströndum, berast fregnir af stór-
auknum rækjuveiðum Grænlend-
inga. j
1 sumar munu 50 grænlenzkir
bátar (15-20 lesta) fiska rækju í
Diskoflóanum og í fjörðunum við .
Julianehaab. Eru þetta helmingi
fleiri bátar en sl. ár og fjórfalt
fleiri en árið 1960. Áætluð fram-
leiðsla í sumar er ca. 800 tonn, að
verðmæti ca. 14 milljónir danskar
krónur og hefir Grænlandsverzlun-
in þegar selt allt magnið. Fram til
þessa hefir saltfiskur skilað Græn-
lendingum mestum gjaldeyri (d.
kr. 12 millj. árið 1961), en í ár er
búizt við að rækjan hafi vinning-
inn.
GÖÐ LAXVE10I
LAXVEIÐl gengur víðast hvar
mjög vel og telja laxveiðimenn
að allar líkur bendi til þess að
gott veiðisumar verði í ár.
Veiði hefur oftast verið hálf
treg fyrstu vikurnar, en nú í
sumar hefur hún víðast hvar
verið betri en undanfarin sum-
ur.
í Elliðaánum hefur veiðin
verið með svipuöu móti og f
fyrra, þar höfðu verið dregnir
60 laxar í gær, en á sama tíma ;
í fyrra 59. f Laxá ( Kjós hefur
veiðin verið mjög góð, þar
höfðu veiðst 16. júní 113 lax- ■
ar, en í fyrra aðeins 30. f Mið-
fjarðará hefur. einnig verið góð
veiði og höfðu 16. júni veiðst
þar 79 laxar. í Laxá f Þing-
eyjarsýslu höfðu 43 laxar
veiðzt að kvöldi hins 16., en á
sama tíma í fyrra aðeins 15.
Netaveiði hefur einnig víðast
hvar gengið mjög vel og lax-
inn vænni.
Auglýsið r Vísi