Vísir - 23.08.1963, Blaðsíða 6

6
V1SIR . Föstudaginn 23. ágúst 1963
Nemandinn er hjól í risa-
vaxinni ítroðsiumaskínu
Hér birtist önnur grein ungs
stúdents, Rögnvaldar Hannes-
sonar, um íslenzka skóla og
uppeldismál. Er hún öðrum
þræði svar við tveimur grein-
um, sem sprottnar voru af
fyrstu grein Rögnvaldar, eftir
þau Óiaf T. Jónsson og Guð-
rúnu S. Friðbjömsdóttur.
N
JXft veltir lítil þúfa þungu
H hlassi", og einkabréf rit
að í grandaleysi eina kvöld-
stund norður á Siglufirði hefur
komið af stað slikum skrifum
um menn og málefni, að ekki
verður við þagað.
Fyrir nokkru sá ég, að upp
var slegið í Vísi þessari spurn-
ingu: „Lifa íslenzkir nemendur
f þrælsótta?" Það olli mér þess
vegna nokkurri furðu, að þess-
ari spurningu voru engin skil
gerð í greinarstúf þeim sem
á eftir fylgdi. í upphafi bjóst
ég við, að höfundur mundi leiða
hina reiðu, ungu menn inn í
einhvern íslenzkan fyrirmynd-
arskóla, þar sem væri frjáls-
mannlegt andrúmsloft innan
veggja og nemendur sýndu
sannan og vaxandi áhuga á að
„vita meira og meira, meira f
dag en í gær“. En Ólafúf' T.
Jónsson fer ekki þessa Ie|ð í
vörn sinni á íslenzku skólakerfi,
af hverju sem það stafar. Hins
vegar er hann framúrskarandi
hneykslaður á bréfkorni því, er
Vísir birti á dögunum og ég
hafði í upphafi ritað Ólafi Gunn
arssyni sálfræðingi.
TZ'jarni þess boðskapar, sem
Ólafur T. kemur á fram-
færi í Vísi, er þessi: Hér er ég
hinn brúnaþungi, greindarlegi í-
haldsmaður af guðs náð, þakk-
látur og ánægður með allt og
allt, sem þjóðfélagið hefur fyr-
ir mig gert og afskaplega reið-
ur út í reiða, unga menn, sem
voga sér að gagnrýna eitt eða
annað f þjóðfélaginu. Það er
ómaksins vert að fara nokkr-
um orðum um þennan hugsun-
arhátt. Ólafur T. er fullur þakk
Iætis til þjóðfélagsins fyrir að
hann er ekki enn þann dag f
dag fákunnandi og óuppdreginn
villimaður, frumstæður eins og
þegar hann ieit dagsins ljós f
fyrsta sinn. Frama sinn telur
hann sig eiga undir miskunn
þjóðfélagsins, sem svo mikið
hafi gert fyrir hann, og því skuli
hann nú neyta allrar sinnar
kunnáttu til lofsöngs og dýrðar
óðs hinu miskunnsama þjóð-
félagi. Ég tel hinsvegar, að
þjóðfélaginu beri ekki aðeins
skylda til að ala upp og fnennta
ungt fólk, heldur bendi og á
þá staðreynd, að ekkert sið-
menntað þjóðfélag gæti haldizt
við, væri þetta ekki gert. Ég
tel mig því ekki standa í neinni
þakkarskuld við þjóðfélagið fyr
ir þá þjónustu, sem sjálfsagt
og skyldugt er að veita hverj-
um einstaklingi eftir hæfileik-
um hans og getu. Meira að
segja ætla ég að leyfa mér þann
munað að vera sjálfstæð, hugs-
andi mannvera, sem leggur sinn
eiginn mælikvarða á menn og
málefni og telur sér skylt að
segja kosti og lesti á umhverfi
sinu. Ég álít enn fremur að
hverjum ungum manni sé bæði
frjálst og skylt að líta gagn-
rýnum augum á umhverfi sitt,
óháður verkum hinna eldri, og
rífa niður hið gamla og úrelta,
sem verður að vlkja fyrir hinu
nýja og betra, ef nokkur fram-
þróun á1 að eiga sér stað.
TTg fleiri ástæður liggja til
þess, að ég tel mig sem ís-
lenzkan stúdent ekki standa í
neinni sérstakri þakkarskuld
við þjóðfélagið. Leiðum hug-
ann að því, hvernig íslenzka
þjóðfélagið býr að námsmönn-
um sínum. Hvernig hefur t. d.
húsnæðismálum Menntaskólans
í Reykjavík verið háttað s.l. ára-
tug? Hvernig skyldu íslenzkir
skólar vera útbúnir að kennslu-
tækjum miðað við erlenda
skóla? Hversu mikils virði hef-
ur þjóðfélagið talið störf kenn-
ara á undanförnum árum? Og
hverjar eru efnalegar aðstæður
íslenzkra stúdenta til náms? Ef
við reiknum með, að þeir séu
ekki styrktir heimanað, eins og
oft getur komið fyrir, er út-
koman úr dæmihu sú, að þeir
síámpast í gegn, ef þeir eru svo
„heppnir" að fá tækifæri til að
vinna eins og skepnur í sumar-
leyfum sínum Þeir stúdentar,
sem utan fara, fá nokkurn styrk
en I fæstum tilfellum nægileg-
an til að kosta námið til fulls.
Berum þetta svo saman við þau
lönd, sem lengst eru komin í
félagslegum efnum, t. d. sósíal-
istaríkin, þar sem þjóðfé-
Iagið telur vinnu námsmanns-
ins svo mikils virði, að honum
er greitt kaup fyrir. Ætla mætti
að stappaði nærri lúxus og ó-
þarfa, að íslendingar gangi í há-
skóla, og því þakkarvert, þegar
þjóðfélagið drattast til að veita
þeim nokkurn stuðning.
Ólafur T. Jónsson hneykslað-
ist á því, að ég skuli tala um
þrælsótta í íslenzkum skólum.
Ef til vill er honum ekki ljóst,
hvað ég á við. Þrælsótta kalla
ég, þegar viðhorf nemanda til
kennara síns og skóla er hið
sama og þræls til húsbónda
síns og vinnustaðar. Nemandi
í íslenzkum skóla er fastskorð-
að hjól í risavaxinni ítroðslu-
maskínu, og er ætlað það hlut-
vert eitt að snúast á sínum
stað samkvæmt fastákveðnum
lögmálum. Honum eru gefin ná-
kvæm fyrirmæli um, hvað hann
skuli læra í hverri grein, og
helzt ætti hann að vita sem
minnst annað til að hafa sem
niest pláss fyrir forskriftarlær-
dóminn i tima og rúmi. Frum-
kvæði allt kemur ofan frá. Hið
eina, sem nemandinn er spurð-
ur um, er hvort hann vilji frem-
ur fara í bóknám eða verknám,
og fari hann í bóknámið, á hann
kost á að velja milli þess, sem
skammtað er f menntaskóla,
kennaraskóla eða verzlunar-
skóla. Skólinn spyr ekki, á
hvaða grein einstaíúr nemandi
hafi áhuga eða hæfileika til að
læra, heldur hefur hann af vís-
dómi sfnum ákveðið, að hver
og einn fái sinn skammt af öll-
um þeim greinum, sem kennd-
ar eru. Sjónarmiðið er: „Upp
með dalina, niður með fjöllin",
eins og Guðrún S. Friðbjörns-
dóttir sagði f Vísi á dögunum.
í þessu sambandi langar mig að
vitna til ummæla hinnar merku,
dönsku konu, „Anne Marie
Nórvig", um skólakerfið í Dan-
mörku, en þau eiga vel við hér
á landi. Árið 1930 fórust henni
svo orð:
il.iiiiiiii.il rw i

Rögnvaldur Hannesson.
„Áhugi er eins konar töfra-
lykill að þeim möguleikum,
sem leynast í börnum. Oft er
sagt, að þegar börn séu þving-
uð til að taka eftir, þá komi
áhuginn. Það, sem kemur, er
vaninn að ganga skiptur að
verki og með nákvæmlega jafn-
mikilli eftirtekt og bráðnauð-
synleg reynist f hverju tilfelli.
En það, sem í raun og veru
hefur uppeldislegt gildi, gerist
fyrst, þegar starfsþrá barnsins
fær útrás. Allir skólar ættu að
veita börnum tækifæri til að
þroska uppeldi sitt og sköpun-
arhæfileika og sfn eigin áhuga-
mál og hæfileika. Við vitum, að
ekki er um neina framþróun að
ræða, ef engin frávik verða frá
meðallaginu. Hið gamla skóla-
kerfi kom f veg fyrir fjölbreytni,
vegna þess að svo erfitt reynd-
ist að kenna öllum börnum ná-
kvæmlega það sama á jafnlöng-
um tíma. í Englandi er sjónar-
miðið þetta:
Ef þú hefur sérstaka hæfi-
leika á einhverju sviði, þá ein-
beittu þér að því, svo að þú
verðir eitthvað.
En f okkar þýzkumótaða
skólakerfi með öllu sínu prófa-
fargani, er hins vegar sagt við
börnin:
Ef þér gengur vel með eitt-
hvað og þú nærð f því nokkr-
um árangri, þá leggðu ekki á
það áherzlu, því þú færð ágæt-
iseinkunn hvort sem er. Ein-
beittu þér heldur að því.semþér
gengur illa með til að lækka
ekki meðaleinkunnina".
Jgr ekki íslenzka skólakerfið
hér lifandi komið? Ég minn-
ist þess, að svokallað erfiðis-
gildi var eitt sinn fundið upp
skólakerfi okkar tiDraunar. Erf-
iðisgildi er sú námsgrein talin
hafa, sem nemandanum leiðist
úr hófi fram og sér lftinn til-
gang í að læra, en leggur sig
engu að síður fram við að læra
hana til að standa sig vel, m. ö.
o. til að hækka meðaleinkunn-
ina. En erfiðisgildið er að sjálf-
sögðu keypt fyrir þann tíma og
atorku, sem ella hefði notazt
til að ná betri tökum á því við-
fangsefni, sem áhugi og hæfi-
leikar nemandans beindust að
og hefðu að öllum líkindum
lagt traustari hornstein að fram
tfð hans og sætt hann betur
við skólann. Ég varpa nú þeirri
spurningu fram, hvort meiri
nauðsyn beri til að fá fóik til
að einbeita sér að því, sem því
þykir leiðinlegt, heldur en að
veita þvf tækifæri til að ná sem
lengst á þvf sviði, sem það
hefur áhuga á og hæfileika til
að starfa. Mér virðist það eitt
höfuðverkefni skólanna sem
uppeldisstofnana að örva og
vekja áhuga nemandanna á lær
dómi, svo.þeir geti verið batn-
andi og skapandi menn, svo
lengi sem þeim endist aidur og
heilsa. Þetta tekst fslenzkum
skólum í fæstum tilfellum, um
það ber hinn almenni náms-
leiði glöggt vitni.
Nú kann einhver að segja
sem svo, að almenna menntun
verði að veita í gagnfræða- og
menntaskólum. Það er vissulega
‘ rétt, en hvernig er séð fyrir
því í dag? Hversu mikil al-
menn menntun er fólgin í að
læra latneska málfræði eða
graut í fimm erlendum tungum
og vera ekki sendibréfsfær
nema í einni til tveim? Hversu
mikil almenn menntun er fólg-
in f að læra efnafræði einn
vetur f upphafi menntaskóla-
náms til þess eins að gleyma
henni? Hversu mikil almenn
menntun er fólgin f að sprikla
í köðlum eða standa á haus
þrjá tfma f viku eða syngja
drykkju- og kvennafarsvfsur
við píanóundirleik einu sinni í
viku? Berum þetta svo saman
við það, sem látið er ógert.
Hversu mikil almenn menntun
skyldi vera fólgin í að kenna
sögu síðustu 20—30 ára, inn-
lenda og erlenda? Hversu mik-
il almenn menntun skyldi vera
fólgin f að veita menntaskóla-
nemum innsýn í heimspekisögu,
sálfræði, siðfræði og rökfræði?
Hvort mundi hagur almennrar
menntunar vænkast, ef kennsla
í málfræði, orðmyndunarfræði,
beygingafræði og málsögn
minnkaði, en þess í stað eitt-
hvað lesið í íslenzkum samtírr a-
bókmenntum?
,,/^eip hans um réttarsalina
er ekki svaravert“, segir
Guðrún S. Friðbjörnsdóttir í
Vísi. Sá, sem svona talar, hefði
gott af að setjast á skólabekk
einn vetur eða svo. Til frekari
glöggvunar skal tekið fram, að
í réttarsal er fólk yfirheyrt, þ.
e. a. s. spurt um hlutdeild f á-
kveðnum verknaði eða vitn-
eskju. 1 skóla er fólk líka yfir-
heyrt, þ. e. a. s. spurt um, hvað
það kunni f ákveðnu fagi, sem
áður hefur verið lært heima.
Slík réttarhöld eru höfuðregla
f íslenzkum skólum, að vísu eru
til allmargar heiðarlegar undan-
tekningar, en þær eru mjög ein-
staklingsbundnar. Allir, sem til
þekkja, vita, að f skóla fara
menn til að láta hiýða sér yfir,
ekki til að læra, það á að gera
heima. Enda þótt yfirheyrsla og
heimalærdómur sé hvorttveggja
nauðsynlegir þættir kennslunn-
ar, þá fer þvf fjarri, að þeir
ættu að vera eða þurfi að vera
einráðir, því hvaða erindi ætti
fólk þá í skóla?
Vissulega er rétt hjá Guð-
rúnu, að ekki er hægt að draga
hreina Iínu milli unglings- og
fullþroska manns. (Hvenær
verða menn annars fuilþroska?).
Samt er það svo, að þjóðfélag-
ið gerir það og má reyndar til.
1 dag er markið sett við 21 árs
aldur. Mín skoðun er sú, að
það mark sé of hátt. Svo merki-
legt sem það er, þá ræður um- '
hverfið þvf, hvenær unglingar
verða fullorðnir en ekki ein eða
önnur lagasetning. Þeir, sem á-
huga hafa á að kynna sér hvar,
hvenær og hvernig fslenzkir
unglingar verða fullorðnir, ættu
að bregða sér í heimsókn smá-
tíma í einhverja verstöðina eða
aðra vinnustaði, þar sem þetta
gerist. 1 leiðinni gætu þeir
kynnt sér „manngildisstefnu"
annaþjóðfélagsins, sem alið hef-
ur af sér sjoppurnar og aðra
menningarlega og móralska lág
kúru, sem er höfuðeinkenni
þjóðlífsins í dag og mótar að
sjálfsögðu hina ungu kynslóð.
^uðrún álítur það litla náms-
leiðalækningu að skipta
völdum milli nemenda og kenn-
ara. Nú er það svo, að völdum
er raunar sjálfkrafa skipt milli
þessarar aðila. Kennari hefur
úrskurðarvald hvað snertir
hæfni og árangur nemandans
og verður að hafa vald til að
halda reglu og vinnufriði í skóla
stofunni rétt eins og verkstjóri
á vinnustað. Hitt hefur svo nem
andinn á sínu valdi, hvort hann
lærir eða lærir ekki. Einmitt
þetta vald verður hann að finna
og skilja. Ég hélt, að það væri
úrelt aðferð að berja menn til
bókar, en það er hægt að vera
því sjónarmiði trúr, þótt reglu-
stiku og vönd vanti og hönd-
um sé smeygt f vasana. Nám
byggist á samvinnu þess, sem
kennir og hins, er nemur. Þvi
betur, sem báðir aðilar gera sér
það ljóst, því betri árangur, þvf
hollara hugarfar.
Svo vildi ég að endingu ráð-
leggja Ólafi T. að athuga vand-
lega, hvað kalla má froðuhjóms-
orð og hvað ekki, áður en hann
skrifar f blöð næst.