Vísir - 02.01.1964, Blaðsíða 7

VÍSIR • Fimmtudagur 2. janúar 1964.
7
ÍSLENDINGAR NJÓTA MENN-
INGARARFS SÍNS ERLENDIS
Góðir lslendingar nær og fjær!
Við hjónin flytjum yður, héð-
an frá Bessastöðum, innilegar
þakkir fyrir liðið ár og beztu
nýársóskir. Eins og jafnan áður
höfum við svo margt að þakka,
að of langt yrði upp að telja, þó
tíma mínum væri til þess eins
varið.
Við höfum víða farið og marga
hitt á nýliðna ári, meðal annars
í hringferð kringum landið. Við
fögnum þv£ hve góð lífskjör og
aðbúð er almennt orðin með
þjóðinni. Á bak við liggur löng
þróun, og stórstíg síðustu ára-
tugina. 1 lok þessa mánaðar eru
60 ár liðin síðan þjóðin eignaðist
hinn fyrsta íslenzka ráðherra,
búsettan í landinu. Mér er sá
atburður í barnsminni. Það verð-
ur ekki annað sagt en að heima-
stjórn, fullveldi og síðast endur-
reisn lýðveldis hafi borið marg-
faldan ávöxt.
Það er óþarfi að bera upphaf
og lok þessa 60 ára tímabils
saman í einstökum atriðum. Land
ið er endurbyggt á þessum ár-
um, aðeins nokkur myndarleg
timburhús og örfá steinhús
standa eftir frá eldri tíma, og
langflestar jarðir í öllum héruð-
um húsaðar að nýju. Eftir því
fara önnur kjör og starfsmögu-
leikar. Og sama máli gegnir um
skipastólinn. En þess skulum
vér jafnan gæta, að það sem
lyftir þjóðinni, gerist ekki allt á
Alþingi eða fyrir breytta stjórn-
skipun. Það eru þúsundir for-
ustumanna £ landbúnaði, sjávar-
útvegi og iðnaði, sem standa í
fylkingarbrjósti, og afköstin
byggjast á ötulu og þróttmiklu
starfsliði. Og þá eru ótaldir
menningarfrömuðir á öllum svið-
um, í bókmenntum, listum, skól-
um og kirkjum landsins. Þeirra
tala er há, sem eiga þjóðarþökk,
þó hún komi ekki ætíð réttlát-
lega til skila. Flestir fá sinn rif-
lega skerf við útför sína, en
fullnaðardómur bíður venjulega,
þar til sagnfræðin fær betri yfir-
sýn. Þá vatnar yfir láglendið, en
tindarnir blána í fjarska.
Hinn fyrsta siðasta mánaðar
voru 45 ár liðin frá því Sam-
bandslögin gengu I gildi. Það var
hið stærsta spor í sjálfstæðisbar-
áttu þjóðarinnar. fullveldi og
réttur til einhliða uppsagnar
sambandsins við Danmörku að
25 árum liðnum. Á því timabili
óx þjóðinni fiskur um hrygg, og
hafði raunar fengið full umráð
allra sinna mála áður en frest-
urinn var útrunninn. Islendingar
voru á þessu tlmabili frjáls þjóð,
fullvalda ríki og báru þá jafn-
framt alla ábyrgð á sjálfum sér,
stjórnarfari og þjóðarbúskap.
Þjóðin var ekki við öllu búin
og má þetta tímabil teljast þroska
og undirbúningstími undir lýð-
veldisstofnun. Ég minnist þess,
þegar fyrst var gerður greinar-
munur á gengi íslenzkrar og
danskrar krónu- að þá héldu
sumir að hér væri um að ræða
nýtt herbragð af danskra hálfu
til að litillækka íslendinga. En
að sjálfsögðu bárum vér sem
fullvalda þjóð ábyrgð á vorum
eigin gjaldmiðli og greiðslujöfn-
uði.
Þeir voru víst ekki margir,
sem þá, I upphafi, skildu til
nokkurrar hlítar þessi orð: gengi
og greiðslujöfnuður, eða gildi
þeirra fyrir fjárhagslegt sjálf-
stæði. Og þó vér skiljum það
öll núna, hvað I þvl felst, þá
eru átök hörð um markmið og
leiðir I þjóðarbúskap, enda er sú
skoðun orðin ráðandi, að þingi
og stjórn beri skylda til að skapa
almenningi svo góð lífskjör sem
framleiðsla og útflutningur leyfir.
Á þessu sviði er nú hættast við
átökum eins og launabarátta og
verkföll siðasta árs béra skýrast-
an vott um. Vér fögnum þvi öll
af einlægum huga, að vinnufrið-
ur komst á nú fyrir hátíðar. Svo
viðkvæm erum vér enn fyrir
jólum og áramótum, að vér eig-
um erfitt með að sætta oss við,
að allt logi I deilum, þegar frið-
ur á jörðu, er boðaður, og vel-
þóknun með mönnunum. Ég á
að sjálfsögðu ekki við, að átök
megi ekki eiga sér stað, en bæði
átök og áróður verða að vera
innan þeirra takmarka, sem
þjóðareiningin þolir.
Ég minnist tveggja hátíða, þeg-
ar ríkti fullkomin þjóðareining og
fögnuður: Alþingishátlðarinnar og
Lýðveldisstofnunar árið 1944. Á
næsta vori er 20 ára afmæli hins
unga lýðveldis., „ísland er lýð-
veldi með þingbundinni stjórn,“
— þannig hljóða lokaorð langrar
baráttu hinna beztu manna, og
upphafsorð nýrrar aldar I sögu
íslendinga. Það skipti um svið,
en lífsbaráttan heldur áfram,
baráttan fyrir góðri afkomu og
öryggi þegns og þjóðar. Og þann-
ig varðveitist afmælisfögnuðurinn
bezt, að vér sýnum I orði og
verki, að vér séum til þess hæfir
og verðskuldum að vera alfrjáls
og fullvalda þjóð, sem rækir jafnt
skyldur sínar sem réttindi.
Ég hefi áður nefnt hið fjár-
hagslega sjálfstæði og skal nú
bæta við öðru höfuð viðfangs-
efninu, sem oss bættist með full-
veldi og lýðveldisstofnun, utan-
ríkisþjónustunni. Hver er sínum
hnútum kunnugastur, og það
liggur I augum uppi, að erlendir
fulltrúar, ókunnugir vorum hag
og háttum, gátu ekki, þrátt fyrir
bezta vilja, rekið öll íslenzk er-
indi. Þar fyrir nutum vér þó lengi
vel tveggja ópersónulegra full-
trúa, ef ég má svo segja, þar
sem voru fornbókmenntir vorar
og Alþingi að fornu og nýju.
Hinir ágætustu menn, einkum I
Skotlandi, Englandi, Þýzkalandi
og á Norðurlöndum sömdu ágæt
rit um menningararf Islendinga.
Þeir fluttu þann boðskap, að ís-
flestum sviðum, sem skilja vel
samtíðina og viðfangsefni henn-
ar, og gildir það ekki sízt um
utanríkis- og fjárhagsmál. Hafa
þeir bæði fengið betri skóla,
vegna batnandi fjárhags, og meiri
reynslu, vegna vaxandi alþjóða-
starfsemi, en áður var kostur á.
Minnist ég þess, sem Jón Krabbe
sagði eitt sinn við mig fyrir
löngu, að ein ríkasta þörf ís-
og m. a. til að gera það lýðum
ljóst, bæði hérlendis og I Bret-
landi, bauð forsætisráðherra
Bretlands okkur hjónunum og
Guðmundi I. Guðmundssyni ut-
anríkisráðherra, og hans konu I
opinbera heimsókn, sem nú er
nýafstaðin. Þetta heimboð var
drengskaparbragð, og Bretum
líkt. Þeir eru ekki langræknir. Og
þó sumum kunni að þykja múr-
Ásgeir Ásgeirsson, forseti.
lenzku þjóðarinnar væri, að
koma sér upp starfsliði, sem
gæti horfzt beint I augu við er-
lenda sérfræðinga.
Einn erfiðasti samningur, sem
þjóðin hefir átt við að búa, er
gamli þriggja mílna landhelgis-
samningurinn, enda gerður I upp-
hafi togaraaldar. Þá varð þröngt
fyrir dyrum útvegsbóndans á sín-
um róðrarbát eða litla vélbát, og
arnir þykkir, þegar þeir koma
fyrst, ókunnugir, til Lundúna-
borgar, þá eru engir betri heim
að sækja, brosið hlýtt og hand-
takið þétt, þegar komið er inn-
fyrir múrana. Jafnvel formenn
brezkra togarasamtaka Iétu ekki
sitt eftir liggja að koma á fund
okkar og skrifa vinsamlegar
kveðjur I blöð, eins og að lok-
inni bændaglímu.
Okkur þótti að sjálfsögðu mik-
Nýársræða forseta ísBands, Ásgeirs Ásgeirssonar
lendingar væru sér um þjóðerni
og forna héraðs- og þingstjórn.
Það var oss ómetanleg hjálp á
hinum fyrstu uppgangsárum, og
kunni Jón Sigurðsson vel að not-
færa þá aðstoð.
Nú höfum vér byggt upp ,vora
eigin utanríkisþjónustu, svo vel
sem vér teljumst hafa efni á. Þar
var Sveini Björnssyni falið að
ryðja brautina. Það er og stað-
reynd, að þjóðin hefir nú einkum
eftir hina síðari styrjöld á að
skipa ágætum starfsmönnum á
auk þess við allsendis ónóga
landhelgisgæzlu. Einn stærsti
sigur og ávinningur, síðan ís-
lendingar tóku í sínar hendur ut-
anríkismálin, er útfærsla land-
helginnar. Á síðasta stigi þess
máls var þjóðin sammála um 12
mílna kröfu, en að sjálfsögðu
mátti deila u'm aukaatriði, eins
og oftast vill verða. Leiddi þetta
til alvarlegra átaka við Breta,
eins og kunnugt er, en leystist
stórslysalaust.
Sættir hafa nú tekizt að fullu
ið til komá að heimsækja Breta-
drottningu og mann hennar,
prins Philip, I Buckinghamhöll-
inni, Sir Alec Douglas-Home
forsætisráðherra I Downing
Street 10, og borgarstjórann í
Guildhall.
Ég hafði áður komið tvisvar I
Downing Street 10, og hitt fyrst
McDonald og síðar Lord Bald-
win, og þekktu þeir báðir vel til
íslands af frásögn William
Morris, sem hafði heimsótt fs-
land og þýtt og ort út af Islend-
ingasögum. Urðu þeir á sinni tíð
vel við mínum málaleitunum. Að
vísu sagði Baldwin, að sín
stærstu vonbrigði á ævinni stæðu
I sambandi við ísland, þvi þegar
Morris hafi komið að kveðja
móður sína áður en hann lagði
I Islandsferðina, hafi hann klapp-
að á kollinn á sér, og lofað að
gefa sér íslenzkan hest þegar
hann kæmi til baka. En hestur-
inn kom aldrei. Hér ásannaðist
þó það, sem ég sagði, að íslenzk-
ar fornbókmenntir hafa reynzt
oss góður fulltrúi. Líkt er að
segja um Sir Alec, hann er Skoti,
en þeir eru vorir næstu nágrann-
ar, þekkja til sögu íslands, og
sýna oss jafnan mikla vinsemd.
N"
Hjá drottningu og borgarstjóra
nutum við hinnar mestu gestrisni
og viðhafnar, sem Englendingum
er svo töm, hallarstíll og fornir
búningar, skikkjur og skarthúfur.
Þar sómdi íslenzki skautbúning-
urinn sér vel. En þessi Ihalds-
semi Englendinga er aðeins á
ytra borðinu, því hið innra með
sér eru þeir raunsæir nútíma-
menn, og fúsir og fljótir til að
semja sig að nýjum og breyttum
háttum I hugsun og fram-
kvæmd. Ég-drep aðeins -á þessi
atriði, og of Iangt mál að rekja
ferðasöguna, enda er hún áðuf
komin að nokkru leyti I útvarþi.
Þó vil ég ekki láta hjá líða að
nefna heimboðin til háskólanna I
London, Oxford, Leeds og Edin-
borg, og British Museum. Þau
heimboð voru engin tilviljun,
heldur áttu þau rót sína að rekja
til þess, sem ég endurtek enn:
íslenzkra fræða og sögu. Þar
voru okkur sýndir margir dýr-
gripir íslenzkra handrita og elztu
prentaðra bóka, og bar margt á
góma um íslenzk og engil-sax-
nesk fræði, enda munu hvorir
tveggja hafa skilið annars mál,
Aðalsteinn konungur og Egill
Skallagrfmsson, þegar hann
dvaldi með konungi á Englandi.
Titill drottningar „The Queen“
er engil-saxneska, og sama orðið
og „kvon“ á íslenzku I kvonfang
og kvonbænir. I Oxford sá ég
bók, sem ég raunar þekkti áður,
um „Hamlet £ íslenzkum bók-
menntum", en hann er fyrst
nefndur I Snorra-Eddu og heitir
þar Amlóði. Um hann eru og
Brjánssögur I íslenzkum þjóðsög-
um, og nokkrir rlmnaflokkar. En
mikill munur er á leikriti Shake-
spears og fslenzkum Amlóða-
rímum. Veldur hver á heldur, þó
söguefni sé hið sama. Butler, ut-
anrikisráðherrann, bauð okkur I
leikhús til að sjá „Hamlet". Það
var stórkostleg sýning að efni
og meðferð. Því vænna þótti mér
um að sjá Hamlet hér I Þjóðleik-
húsinu um jólin til samanburðar.
Sú sýning tókst mjög vel, og
enginn amlóðabragur eins og á
rímunum. En hér verð ég að láta
staðar numið.
Ég hefi lagt nokkra áherzlu á
það, að vér Islendingar njótum
erlendis vors menningararfs I
ríkum mæli I hóp menntamanna
og margra valdsmanna, og er
það þjóð vorri ómetanlegur
Framh. á bls. 5