Vísir - 02.04.1966, Blaðsíða 9

VI5IR . Laugardagur 2, anríl 1966.
9
ar álbræðslu á þjóðarhag
Skattatekjur af álbræðslunni 1400 millj. kr. fyrstu 25 árin
og iðnaði, sem eingöngu vinnur i
þágu sjávarútvegsins, um 15 þús.
manns. Heildarútflutningsverð-
mæti á mann hefur því verið um
400 þús. kr., en frá þvi þarf að
draga erlendan tilkostnað, sem
í þessum atvinnuvegi mun að jafn
aði liggja nærri y3 af framleiðslu
verðmætinu. Munu þá hreinar
gjaldeyristekjur hafa numið 250
—300 þús. kr. á hvert mannár,
sem unnið hefur verið. Að sjálf-
sögðu eru þessar hrelnu gjaldeyr-
istekjur mjög mismunandi í ein-
stökum greinum sjávarútvegsins,
og þar að auki breytilegar frá ári
til árs. Hins vegar er ljóst, að
jafnvel borið saman við hinn af-
kastamikla sjávarútveg íslend-
inga mun álbræðslan skila mjög
hagstæðum tekjum í erlendum
gjaldeyri miðað við þann mann-
aha, sem við rekstur hennar verð
ur bundinn.
Bein áhrif álbræðslunnar á
þjóðartekur eru mjög svipuð
hreinum gjaldeyristekjum af
benni. Á hinn bóginn er rétt að
hafa í huga, að álbræðslan er ný
undirstöðuatvinnugrein, sem
skapar viðbótargjaldeyristekjur,
sem aftur verða undirstaða frek-
ari aukningar þjóðarteknanna.
Reynslan hefur sýnt að aukning
þjóðartekna hér á landi er mjög
háð því, hver aukning á sér stað
í gjaldeyrisöflun þjóðarinnar.
Gjaldeyrisöflunin er á vissan
hátt undirstaða annarrar tekju-
öflúnar, svo sem í formi fram-
Ieiðslu á innlendum neyzluvör-
um og hvers konar þjónustu.
Reynslan hefur bent til þess, að í
grófum dráttum þurfi hrein
gjaldeyrisöflun að nema um y4
af þjóðartekjunum. Þetta þýðir
með öðrum orðum, að aukning
hreinna gjaldeyristekna skapi
svigrúm til allt að fjórfaldrar
aukningar þjóðartekna. Þetta
hefur komið skýrt f Ijós i því, að
undanfarin 20 ár hafa öll tímabil
ört vaxandi þjóðartekna verið í
beinu samhengi við mikla aukn-
ingu gjaldeyristekna. Samkvaémt
þessum reikningi má ætla, að ál-
bræðslan skapi svigrúm til aukn-
ingar þjóðartekna, er nemi allt
að 1200 millj. kr„ sem að sjálf-
sögðu mundu dreifast um hag-
kerfið.
Skattlagning
álbrædslu
Mikilvægur þáttur í tekjum ís-
lendinga af rekstri álbræðslunnar
eru skattar þeir, sem hún mun
greiða. Um skattafyrirkomulagið
hefur verið samið sérstaklega í
aðalsamningnum, en meginatrið-
ið í þvf er, að í stað venjulegra
skatta, sem íslenzk fyrirtæki
greiða, verði skattlagning ál-
bræðslunnar í formi sérstaks
framleiðslugjalds, er lagt verði á
hvert tonn, er bræðslan fram-
leiðir. Gjaldið er ákveðið i doll-
urum og greiðist í þeim gjald-
eyri eða öðrum, er íslendingar
kunna að samþykkja. í upphafi
er gjaldið 12.5 dollarar á tonn, en
hækkar í 20 dollara á tonn, þeg-
ar bræðslan hefur náð fullum af-
köstum. Þegar afskriftartímanum
lýkur, en hann er ákveðinn 15
Álverksmiðjan við Straum. Þannlg mun hin nýja verksmlðja líta út þegar hún verður fullgerð, við höfnina í Straumsvík. Líkan fellt inn í
ljósmynd af umhverflnu.
ár fyrir hvem áfanga bræðsl-
unnar, hækkar gjaldið i 35 doll-
ara á hvert tonn.
Framleiðslugjaldið hefur verið
við það miðað, að skattlagning
álbræðslunnar verði ekki lægri
en hún mundi vera samkvæmt
hæstu skattaálagningarreglunum,
er í gildi eru hér á landi. Sam-
kvæmt þeim mundi skattlagning
slfks fyrirtækis nema nálægt %
af ágóða, áður en frá er dreginn
útgreiddur arður eða varasjóðs-
tillög.
Framleiðslugjaldið er miðað
við núverandi verð á áli á heims-
markaðinum, en það er 24.5 sent
á hvert enskt pund. Hefur það
verð mjög lftið breytzt nú um
mörg ár. Framleiðslugjaldið verð
ur óbreytt, þótt ál hækki eða
lækki um 10% frá núverandi
verði, en ef það fer út fyrir þau
mörk, hækkar eða lækkar skatt-
urinn um 7 dollara á tonn fyrir
hvert eitt sent, sem verðið breyt-
ist. Má telja mjög lítil líkindi á
því, að verðið fari niður fyrir
neðri mörkin, nema um mjög al-
mennt verðhrun verði að ræða
á heimsmörkuðum. Verði hins
vegar áframhald almennra verð-
hækkana í heiminum, eins
og margir búast við, munu íslend
ingar njóta hækkana á verði á
áli í formi mjög ört hækkandi
skatttekna. Ef heimsmarkaðsverð
á áli hækkar um 25% mun fram-
leiðslugjaldið hækka úr 20 doll-
urum í 45 dollara eða um 125%.
Vegna þeirrar áhættu, sem í
framleiðslugjaldinu felst fyrir
Alusuissie, hefur verið fallizt
á, að það geti fengið lækkun á
skattinum, ef hann fer yfir 50%
af nettotekjum fyrirtækisins.
Þannig er þó samið, að þetta á-
kvæði til þess að lækka greiddan
skatt niður fyrir 20 dollara á
hvert tonn af framle'iddu áli. I
stað þess mundi álbræðslan fá
skattinnstæðu, er hún gæti notað
til lækkunar á framleiðslugjald-
inu, þegar það fer yfir 20 dollara
á tonn. Tryggir þetta íslending-
um öruggar lágmarkstekjur af
skattinum á samningstímabilinu,
hver sem afkoma álbræðslunnar
er.
Margvisleg rök hnigu að því,
að samið var um það skattafyrir-
komulag, sem nú hefur verið lýst
Mikilvægust í því sambandi er
sú nauðsyn íslendinga, að í
samningunum séu þeim tryggðar
öruggar tekjur af álbræðslunni,
svo að um sem minnsta áhættu
sé að ræða fyrir þá varðandi þess
ar framkvæmdir í heild. Álbræðsl
an mun njóta litillar sem engrar
þjónustu af hálfu fslenzkra yfir-
valda, nema sérstök greiðsIa korhi,,W
fyrir, svo að líta má á megin-
hluta skattteknanna sem hreinar
tekjur fyrir þjóðarbúið. Einnig má
líta á skattana sem viðbótar-
greiðslu fyrir þá aðstöðu, er felst
í samningunum um sölu raforku
til bræðslunnar, en hann er und
irstaða þess, að slíkt fyrirtæki sé
staðsett hér á landi. Miðað við ó-
breytt verð á áli munu skatttekj-
ur af bræðslunni fyrstu 25 árin
nema rúmum 1400 millj. kr. í er-
lendum gjaldeyri. Samtals munu
því tekjur af raforkusölu og skött
um af álbræðslunni á þessu 25
ára tímabili nema nær 4100
millj. kr.. Eru það vissulega mjög
miklar tekjur miðað við það sem
íslendingar þurfa að leggja af
mörkum til þess að tryggja
bræðslunni raforku. Vegna þess
hve álbræðslan er fjármagns-
frekt fyrirtæki og mannaflaþörf
hennar tiltölulega lítil miðuð við
verðmæti framleiöslunnar, eru
skattar þeir, er hún greiðir, mjög
háir á hvern vinnandi mann í fyr
irtækinu. Eftir að bræðslan er bú-
in að ná fullum afköstum mun
skattgreiðslan nema um 110 þús.
kr .á hvern vinnandi mann, en
hækka f nær 200 þús. kr„ þegar
afskriftatímanum lýkur.
Önnur ástæða fyrir því aö
leggja skatta á í formi fram-
leiðslugjalds er, að mjög erfitt er
að fylgjast með og ákveða raun-
verulegan ágóða fyrirtækis eins
og álbræðslu, sem raunverulega
er hlekkur í langri framleiðslu-
keðju, sem öll er í höndum sama
aðila. Þekkt erlent ráðgjafarfyrir-
tæki, sem leitaö var til í þessu
efni, mælti eindregið með því aö
reynt yrði að hafa skattlagning-
una í formi framleiðslugjalds, er
aldrei færi niður úr ákveðnu lág
marki. Hefur tekizt að tryggja
slíkt fyrirkomulag með hagstæð
um hætti í þeim samningum, sem
nú liggja fyrir. Jafnframt því sem
ákvörðun nettotekna slíks fyrir-
tækis er miklum vandkvæðum
bundin, mundi það eftir íslenzk-
um skattalögum hafa verulega
möguleika til þess að draga úr
eða fresta skattgreiðslum. Mikill
hluti skattlagningarfyrirtækja fer
t.d. til sveitarfélaga, þar sem af-
slættir eru veittir frá skattstig-
um, en þaö mundi verða nærri því
óhjákvaspjilegt, þegar. svo stó.rt
fyrirtæki væii staösett í tiltölu-
lega litlu sveitarfélagi. Einnig
mundu íslenzkar afskriftarreglur
og reglur um greiðslur f vara-
sjóð hafa oröið þess valdandi, að
fyrirtækið mundi greiða mjög
litla skatta fyrstu árin. Einn skatt
ur í formi framleiðslugjalds er
því miklu öruggari og hreinlegri
skattlagning á slíku fyrirtæki,
heldur en þau margbrotnu skatta-
lög, sem nú gilda hér á Iandi og
miöuð eru við allt aðra tegund
fyrirtækja.
Loks er svo það sjónarmið, aö
æskilegt hefur verið talið að
verja skatttekjum álbræðslunnar
með öðrum hætti en skatttekjum
fyrirtækja yfirleitt. Óeðlilegt þótti
t.d„ að viðkomandi sveitarfélag
fengi langdrýgstan hluta skatt-
anna, þegar um er að ræða stórt
fyrirtæki í erlendri eigu, sem
stofnað er með sérstökum samn-
ingum viö íslenzka rikið. Ríkis-
stjómin hefur auk þess talið
æskilegt, að tekjum af álbræösl-
unni veröi varið aö miklum hluta
til að efla alhliöa uppbyggingu
atvinnulífs , landsmanna og að
jafna atvinnuskilyrðin um landið
með eflingu heilbrigös atvinnu-
rekstrar. Ríkisstjómin hefur því
ákveðið að leggja til, að 70% af
skatttekjum bræöslunnar fyrstu
níu árin, en 75% eftir það, verði
látið ganga til atvinnujöfnunar-
sjóðs í samræmi við frumvarp um
það efni, sem hún hefur undir-
búið. Yfir 25 ára tímabil er hér
um að ræða tekjur fyrir atvinnu-
jöfnunarsjóð að upphæð 1037
millj. kr. eða rúm 41 millj. kr. á
ári að meðaltali. Til Hafnarfjarö-
arkaupstaöar munu ganga 25%
fyrstu níu árin, en 20% úr því, og
munu þá skatttekjur Hafnarfjarö
ar veröa 294 millj. kr. á sama
tímabili eða um 12 millj. kr. á
ári að meðaltali. Loks er lagt til
að 5% gangi til Iðnlánasjóðs, en
það er um 3 millj. kr. á ári yfir
25 ára tímabil.
Eins og áður segir, kemur fram-
leiðslugjaldið í stað beinna skatta
er álbræðslan mundi ella greiða
hér á landi. Hins vegar mun hún
auk þess greiða 'margvísleg önn-
ur gjöld, svo sem hvers konar fé
lagsleg gjöld, launaskatt, sölu-
skatt af vörum og þjónustu, er
hún kaupir hér á landi, margvís
leg leyfisgjöld og fleira. Á hinn
bóginn er hún undanþegin að-
flutningsgjöldum af vörum, sem
eru beinlínis fluttar inn til bygg-
ingar eða rekstrar álbræðslunnar
sjálfrar. Slik undanþága frá
greiðslu aðflutningsgjalda er ó-
hjákvæmileg, þar sem um er að
ræða beina útflutningsfram-
leiðslu, sem í öðrum löndum þarf
yfirleitt enga slíka skatta að
greiða. Á hinn bóginn nær þessi
undanþága frá aðflutningsgjöld-
um ekki til neins konar neyzlu-
vamings, né vörutegunda svo
sem bíla, skrifstofuvamings eða
annars, sem ekki er beinlínis
tengt bræðslunni sjálfri.
Áhrif til aukinnar
iðnvæðingar
Framleiðsla álbræðslunnar yrði
í formi hrámálms í ýmiss konar
formum, sem síöar yrði fluttur til
útlanda til frekari vinnslu. Þessi
innlenda hráefnaframleiðsla
mundi hins vegar einnig geta
skapaö tækifæri til þess, aö upp
risi í landinu ýmiss konar iðnaö-
ur úr áli, einkum til innanlands-
notkunar. Eitt af því, sem háir
íslenzkum iðnaði, er hár hráefnis
kostnaður, þar sem flest hráefni
eru hér innflutt og mun dýrari
en í þeim iðnaðarlöndum, sem
við er keppt. Frá þessu sjónar-
miði mundi bygging álbræðslu
skapa mikilvæg ný tækifæri, þar
sem ál gæti orðið hér jafn ódýrt
eða ódýrara en í nágrannalöndun
um. Þetta ætti ekki aðeins að
skapa góða aðstöðu til sam-
keppni við innfluttar álvörur,
heldur einnig betri aðstöðu til að
byggja upp útflutningsiðnað en
Framh. á 5. sfðu.
E*
a