Vísir - 27.01.1968, Page 9

V í S IR . Laugardagur 27. janúar 1968.
9

Einhver glæsilegustu skip, sem um höfin sigldu------—
Það, sem var í þessu skipi, þegar það strandaði, er í því enn-------
Það hefur fylgt sögusögnum, að í því væru gull og gersemar----------
Raunverulega ætti ríkið að standa fyrir leitinni------
*
Ekki„ eiga sér allir vonir í
milljónum gulls — einhvers
staðar djúpt i veglausum sandi.
Ekki einungis í gulli, heldur og
í gömlum gersemum, sem yrðu
fornleifafræðinni efni í langar
ritgerðir. Mætti þar og finna
gimsteina og perlur ...
í þessari von hafa nokkrir
áhugamenn leitað á sumrum
austur á Skeiðarársandi. Auðæf
in eru fólgin þar í „gullskipi",
sem strandaði á sandinum á
sautjándu öld.
Forsprakki þessa gullleitar-
hóps er Bergur Lárusson og
hitti ég hann að máii í bílaverzl
un hans í Ármúla á dögunum,
af forvitni um þessa sérstæðu
„gullleit."
— Þessi leit hefur verið okk
ar „hobby“, segir hann, þegar
við erum setztir sinn hvorum
megin við skrifborð inni á kont-
sandinn. Þar hrundu skipbrots-
menn niður af Vosbúö og sand-
hríð, grófust í sandinn með auö
æfum sínum frá Jövu.
Örlögin léku þetta fólk grátt.
Það vissi ekki að stríðinu við
Breta var lokið þrem mánuð-
um áður. „Het Wapen“ hefði
þess vegna getað siglt með
ströndu inn Ermarsund.
Aðeins 50—60 manns kom-
ust af úr þessum mannskæð-
asta og dýrasta skipreka, sem
nokkum tíma hefur komið á
hérlendar fjörur. — Þeir hirð-
ust í fátækt bæjanna þar i kring
þann vetur og lifðu hann sumir
ekki af.
Sagnir fara af ýmsu smáveg-
is sem úr skipinu rak. Þar á
meðal dýrindis silki, sem tjald-
að var síðan á bæjunum í
grenndinni. — En Indíafariö
grófst í sandinn, enda em slík
örlög búin hverri fleytu sem
festir þar á sandinum.
Lengi stóðu möstrin upp úr
— Við byrjuðum sumariö
1960 og höfum farið síðan
á hverju vori, nema í fyrra.
Við byrjuðum leitina fljót-
lega með íslenzku tæki, sem
byggt var á rafagnatækni. Það
átti að finna málma í jöröu.
Það er nefnilega talið víst að
skipið hafi verið með taisvert
magn af klukkukopar innan-
borðs og jafnvel blý — í bal-
lest. Auk þess munu hafa verið
um borð í því 30—50 fallbyss-
ur. Þess vegna höfum viö jafna
byggt leitina á málmum þess-
um og notaö málmleitartæki
við þetta.
íslenzka tækið var dregið
fram og aftur um sandinn, þar
sem okkur þótti líklegast að
leita, en það kom brátt á dag-
inn, að þetta tæki var ónothæft
til þess arna.
j^jæsta sumar fengum viö svo
leigt hingað sænskt málm
leitartæki, frá ABEM. Þetta
Leitin nð gullskipinu
Bergur Lárusson: Við stundum þetta eins og aðrir ganga á fjöll...
á Skeiðurúrsandi s
ÞAÐ YRÐI EKKI MINNI ÁHUGI
FYRIR FUNDI ÞESS EN „VASA"
— segir Bergur Lúrusson, forystumuður fyrir skipsleitinni — Þeir
eru uð uthugu kuup á nýju sænsku múlmleifurtæki til leiturinnur
ornum. — Við höfum gengið að
þessu líkt og aðrir stunda jökla
göngur og fjallaferðir. Við erum
átta saman í þessum áhugahópi,
flestir ættaöir þaðan að austan,
eða í einhverjum tengslum við
héraðið. W.
Sjálfur er hann alinn upp í
næsta nágrenni við sandinn, á
Kirkjubæjarklaustri. Ekki er
Bergur tiltakanlega ævintýra-
legur útlits. — En enginn láir
honum, þótt honum leiki nokk-
ur forvitni á þessum sandi, sem
sannlega gleypti heilt Indíafar
með dýrum farmi fyrir réttum
þrjú hundruð árum. Aðalstarf
hans er hins vegar í þessari bíla
verzlun, sem selur meðal ann-
ars japönsk ævintýri í bílaiðn
aðinum.
Ýmsar sögur hafa jafna verið
á kreiki um Skaftafellssýsl
ur varðandi „gullskipið" svo
sem það jafna kallast. Annálar
segja aö það hafi strandað á
sandinum 19. september 1667.
„Het Wapen“ lét úr höfn i
Amsterdam 21. maí 1664 á leið
til Austur-Indía. Indíaförin voru
i þann tíð einhver stærstu og
glæsilegustu skip, sem um
höfin sigldu.
Ekki segir af þessari Indía-
för, fyrr en siglt er út frá Bata-
víu á Jövu, einni auðugustu eyju
veraldar, þann 26. janúar 1667.
Þá var stríð með Bretum og
Hollendingum. Skipið sigldi,
sem leið lá, fyrir Góðrarvonar-
höfða, en þegar noröar dró fór
skipiö vestur fyrir venjulega
siglingaleið til þess að forðast
strendur óvinanna Breta. Og í
stað þess að sigla inn Ermarsund
skemmstu leið til Hollands, hélt
það vestur fyrir írland og
stefndi í átt til Færeyja. Þaðan
ætluðu fleiri hollenzk skip aö
hafa samflot heim. -
Veður gerðust váleg undir
haustið og „Het Wapen“ villt-
ist af leið og vestur undir ís-
landsstrendur, hafnaði þar loks
á veglausum sandinum.
Á skipinu er talið hafa verið
á þriðja hundrað manns. Flestir
eru taldir hafa komizt upp á
sandinum og voru eini leiðar-
vísirinn að legstað þess. Þau
voru söguö af hundraö árum
eftir strandið, að þvi er sagt
er. Vafalaust hafa þau þótt gott
smíðaefni. Sandurinn huldi þaö
sem eftir var. Lengi höfðu menn
þó hugmynd um, hvar skipið
væri niðurkomið.
Eftir öilum sólarmerkjum að
dæma, á skipið að hafa
strandað austan til á sandinum,
segir Bergur. þegar við höfðum
spjallaö fram og aftur um til-
drög þessa strands. — En hug-
myndirnar um staðinn eru nú
orðið dálítiö á reiki.
Sennilega er seinasti maður-
inn, sem vitað hefur nokkurn
veginn, hvar skipið liggur, Odd
ur heitinn í Skaftafelli, segir
Bergur. — Stefán bróðir hans
er sagður hafa fullyrt, að skip-
ið lægi í hásuður frá Skaftafelli.
Þessir menn eru nú báðir gengn
ir. Og staðarákvöröunin, sem
höfð er eftir þeim segir ekki allt
sem vita þarf. — Frá Skafta-
felli, niður aö sjó eru 30 km.
og hin mesta misvísun á „há-
suðri" getur leikið á nokkrum
kílómetrum af strandlengjunni.
Hún styður samt ýmsar get-
gátur, sem flestar segja að skip
ið sé niður komið þarna aust-
an til á sandinum. Við höfum
hingað til miðað leitina við þær
getgátur. Sumir Skaftfellingar
álita hins vegar, að skipsins sé
að Jeita nokkru vestar.
— Hafið þið leitað lengi
þarna á sandinum?
tæki starfar' ekki ósvipað og
fisksjá. Það sendir rafgeisla frá
sér niður i sandinn og sýnir
hvort málmar -verða þar fyrir
eða ekki. Með því höfum við
leitað undanfarin sumur og er-
um nú búnir að leita % af því
svæði, sem við töldum upphaf-
lega líklegast. Þaö svæði er þó
ekki nema lítill hluti af allri
strandlengju Skeiðarársands.
Hins végar er talið fullvist að
ekki þurfi að leita aö skipinu
utan Skaftafellsfjöru, sem er
nánast eystri hlutinn af sand-
inum, um 20. km löng.
Sveinbjörn Björnsson, eðlis-
fræðingur hiá Jarðhitadeild Raf
orkumálaskrifstofunnar hefur
verið okkar tæknilegi ráðunaut-
ur við þessa leit. Nú hefur I sam
ráði við hann verið leitað til-
boða í leigu á mun fljótvirkara
leitartæki. Þetta er amerískt
tæki, sem hengt yrði í þyrlu
og yröi svæðið þannig leitað á
örfáum dögum. — En það er
mjög dýrt í leigu og við sjáum
okkur ekki fært að fá það til
leitarinnar að svo komnu máli.
Næsta skrefið hjá okkur er
að athuga kaup á sænsku tæki,
sem er af sömu gerð og við höf-
um notað, nema hvað það hef-
ur verið endurbætt. Er það nú
méð tveimur rásum, en gamla
gerðin var aöeins með einni rás.
Þetta tæki kostaði seint á árinu
1967, 9650 sænskar krónur. Ég
býst við að nokkuð fari eftir
tollum, hvort við legsjum út
í þessi tækjakaup. Það undar-
lega er hins vegar, að við höf-
um orðið aö borga heilmikla
tolla af leigunni á gamla
sænska tækinu. Ég vona aftur
á móti að þetta verði tollað eins
og vísindatæki, enda yröi hægt
að nota það til hvers konar
málmleitar, — ekki einungis við
þessa skipsleit austur á sönd-
um.
Eruð þið vissir um að skipiö
sé nokkurn veginn heillegt
þarna í sandinum, getur farm-
urinn ekki hafa tvístrazt?
— Það sem var í þessu skipi,
þegar það rak upp S sandinn, er
í því enn, nema það sem rekið
hefur úr því fyrstu dagana eft-
ir strandið. Þaö strandaði þarna
í vitlausu veðri og vindáttin
var suölæg. Skipið hefur fljót-
lega fyllt af sjó og síðan af
sandi. Eftir það hefur ekki nokk
ur máttur getaö haggað því.
Sandurinn hefur færzt talsvert
fram síðan og skipið er nú nokk
um spöl uppi í landi. Það er
hins vegar ágizkun hversu langt
frá sjó það er.
— Og skipið er ófúið þarna
í sandinum?
— Já, á því er efcki nokkur
vafi. Það er að öllum líkindum
betur varðveitt en Vasa, sem
grafið var upp í Svíþjóð fyrir
nokkrum árum og menn muna.
í sandinum eru engin lífræn
efni og hann varðveitir skips-
skrokkinn mun betur en leir,
eins og Vasa sökk í.
— Vitið þið nokkuð hve stórt
skip „Het Wapen“ var?
— Það eru taldar líkur á því
að það hafi verið sviþað að
stærð og Vasa. Einn Kvlskerja-
bræðra hefur skrifað grein um
þetta skipsstrand í tímaritið
„Heima er bezt“, og hann held
ur þvl fram aö skipið hafi verið
220 feta langt. Samkvæmt því
skilst mér að það hafi átt að
vera svipað Esjunni að stærð.
Ég held samt að það hafi varla
verið svo stórt. Alla vega getur
þaö ekki hafa verið miklu
stærra. —
Annars virðist sáralitlar upp-
lýsingar hægt að fá um þetta
skip, stærð þess og útbúnað.
Indíaförin, hollenzku, voru ekki
smíðuð eftir neinum teikning-
um og enginn veit nákvæmlega
um stærð þeirra, hvers um sig.
Vitið þið þá eitthvað um farm
þess?
— Það hefur fylgt sögusögn-
um um þetta „gullskip“, eins og
það er kallað, aö f því væru
gull og gersemar, hvað svo sem
satt er i því. — Það gæti svo,
sem allt eins veriö.
Fyrir nokkru fannst á Shet-
landseyjum Indíafar. sem munn
mælasögurnar kölluðu „silfur-
skipið “ Það kom á daginn, þeg
ar skipið var grafið upp að
nafngiftin hafði viö rök að
styðjast. í því voru mikil auð-
æfi I silfri.
— Hafið þið eignarétt á
skipinu og þessum dýra
farmi, ef bið finnið það?
— Við Sömdum viö iarðeig-
endur og rfki. áð.ur en við byrj-
uðum leitina um skipti, ef ettt-
Framh. ð bls. 5