Alþýðublaðið - 23.10.1966, Page 8

8
Sunnudags ALÞÝÐUBLAÐIÐ - 23. október 1966

://

ifr/:/!f0!rfp!/‘p!!:í-//þ/!fi;^!!/f/!;[jjf/0!!//f!‘í{j;
W!K0íMi0$^0k0Smm!k
.......
#iiá«Ölí£iSi
Mðf Iflbflii i
mmm.
mmm
■
wtfp^'í
mWám
mmf&f

Götuhorn í Búdapest eftir uppreisnina.
I DAG eru liðin tíu ár síðan upp
reisnin í Ungverjalandi hófst.
Næstu daga verður liðinn réttur
áratugur frá þeim ömurlegu haust
dögum, þegar heimsbyggðin stóð
á öndinni eftir að fregna af ör-
lögum ungversku frelsishetjanna,
þessara hugrökku manna, sem
börðust vonlausri baráttu gegn of
ureflinu. Fáir atburðir, ef nokkr
ir, hafa snortið menn jafndjúpt
á síðari árum og þeir, sem gerð
ust í Ungverjalandi síðast í októ
ber og fyrst í nóvember 1956;
fáar undirokaðar þjóðir hafa öðl
azt jafnríka og jafnóskipta sam-
úð alls almenuings í öllum lönd-
um heims; og fá ofbeldisverk hafa
verið jafnalmennt fordæmd og inn
rás Sovétríkjanna í Ungverja-
land þetta örlagaþrungna haust.
í lok síðustu heimsstyrjaldar
var Ungverjalánd hernumið af
Þjóðveriurri og fljótlega var þar
komið á fót stjórn kommúnista,
sem laut forsjá Sovétríkjanna í
einu og öllu. Oddviti þeirrar
stjórnar, Rakosi, varð kannski ó-
vinsælasti maður í Ungverjalandi
í stjórnartíð sinni. Hann tók hins
Til eru þeir, sem hafa upþi
hrakspár um íslenzkt sjónvarp,
m. a. vegna þess, hve stutt dag-
skráin verður, en almennt er
reiknaö meö þremur klukku-
stundum. Sem jyrr, er hér á
ferðinni ótti um það, að sjón-
varpið horgi sig ekki, gjaldið
verði of hátt fyrir stutta dag-
skrá.
Það er stundum gaman að
snúa hlutunum við og skoöa
þá frá nýju sjónarhorni. Spyrja
mætti: Hvaða sjónarmið eru
tekin til athugunar, þegar
menn láta í Ijósi áhyggjur yfir
stuttri sjónvarpsdagskrá? Viö
skxilum athuga þetta nánar. —
Sjónvarp gleypir óhemju mikið
efni. Erfiðasta viðfangsefni
sjónvarps er aö finna vandað
efni og færa þaö í vandaðan
búning alla daga ársins, ár eftir
ár og áratug eftir áratug. Löng
dagskrá þýöir ekki annað en
mikið af lélegu efni og lítið
af góðu efni. Þrátt fyrir ómót-
mælanlega þörf fyrir tóm-
stundagaman til handa fjölda
fólks, sem styttir sér stundir
fyrir framan sjónvarpið, er því
vafasamur greiði gerður með
þvi að hella yfir það þriðja
flokks kvikmyndum, svokölluð-
um „sýningum listafólks,” sem
á' enskri tungu eru kallaðar
„show” og öðru efni af því
tagi. Annað, sem taka mætti
til athugunar er: Hve miklum
tima vilja menn eyða fyrir
framan sjónvarp? Hafa menn
ekki annað við kvöldin aö gera
en að horfa á sjónvarp, enda
þótt þar væri 6 klukkustunda
úrvals ejni á ferðinni? Hvað
um skólamenn, sem gjarnan
vildu njóta þess, sem þarna
færi fram? Hvað um bók-
menntaþjóðina, sem ornar
sér við trúna á það, að hún
lesi mest allra af góðum bók-
um: Má hún viö því aö hætta
aö lesa? Og hvað'um blessaðar
hiismæðurnar, sem aldrei hafa
tíma til að sinna hannyrðúm, og
félagsmálum fyrr en eftir kvöld-
mat; mega þær við því að horfa
allt kvöldið á sjónvarp? Spurt
er, hverjir biðja um lengri dag-
skrá og í hvaða augnamiði? Það
liggur við að auðveldast verði
að sanna, að þvi styttri sem
sjónvarpsdagskráin verður,
þeim mun meiri líkur eru á að
hún nái tilgangi sínum, þ. e.
verði vönduð að efni og frá-
gangi, veiti mönnum holla;
skemmtan og hagnýtan fróðleik
en fari ekki yfir í það arma
hlutverk peningahyggjunnar,
að seíja lélega vöru eftir fyrir-
ferð í útlendum glysumbúðum.
Lenging dagskrár er hins veg-
ar verjahdi, sé þar um sérstakt
menningarlégt efni að ræða, eða
nýbr-eytni, • eins ■ og beina
kennslu. Fjárhagur • mun þó
mestu ráða um lengd dagskrár
og ölítrm. Tjóst, að það veröur
að sníða stakk eftir vexti.

vegar að verða valtur í sessi eft
- ir andlát Stalíns, og sumarið 1953
tók Imre Na’gy við stjórnarfor
ystu og hófust þá um margt betri
tímar í landinu.. Nagy létti ógn-
arstjórninni nokkuð, lét lausa
ýmsa menn sem Rakosi hafði hald
ið í fangelsi og gerði ráðstafanir
til að bæta lífskjörin í iandinu.
En tveimur.árum síðar kom bak
slagið: Nagy var þá settur af, og
stuðningsmenn Rakosis kómust
aftur til valda, þótt hann áræddi
ekki sjálfur að gerast forsætis-
ráðherra á ný.
Á tuttugusta flokksþingi komm
únistaflokks Sovétríkjanna varð
stjórnarfar það, sem ríkt hafði í
tíð Stalíns, harðlega fordæmt og
jafnframt boðað, að nú yrðu tekn
ir unp nýrri og mannúðlegri hætt
ir. Þetta hafði áhrif um alla Aust
í'r-Eyrópu op. í Póllandi logaði
ai't í verkföúnm og uppbotum
um skeið. Þar tókst þó að hindra
beina uppreisn, en það kostaði
stiórnarskioti o.g valdatöku þjóð-
legra kommúnista undir forsæti
Gomul.ka, og fóru áhrif Sovét-
ríkjanna í landinu við það dvín
andi. I Uhgverjalandi vár all-
mikil ólea betta sama sumar og
urðu kröfurnar um st.iórnarskinti
og stefnubrevtingu æ háværari.
Einknm voru það rithöfundar og
menntamenn. sem létu að sér
kveðn. ng kröfðust. beir aukins
stiórnfrelsis og brottfarar sov
setvb'ðsins í landinu. Þriðiu
deeinn ?3. október voru haldnir
f)aiv^0-,r.ír útifundir víðs veCTar í
befnðherginrii o" hess har krafizt,
að Nngv tæki aftur við sfiórnar
ipnmunimi. r>psqar aðgerðir fóru
frií™m)oa) fmm. bar iil um
JrirfiiHið að í bardaga sló mibi lög
reglr.rvtn^viq o£ méfmíeienrin ft’ani
an við útvams'búúð í Búdanest.
Þar með varð ekki aft.'j-r smjið
na vAnnuð uppreisn var bafin í
iftn/iinn.
Ungverska uppreisnin var ekki
skipulögð fyrirfram og eiginlega
forystulaus. Strax aðfaranótt mið
vikudags lét ríkisstjórnin undan
þeirri kröfu að gera Nagy að for
sætisráðherra, en áður hafði verið
send beiðni til sovézku herstjórn
arinnar um að hún -veitti aðstoð
við að brjóta uppreisnina á bak
aftur. Þessi beiðni var send í
nafni Nagys, en síðar sannaðist,
að hann hafði ekki átt néinn
þátt í að hún var sénd.
En þrátt fyrir afskipti sov-
ézkra hermanna varð uppreisnin
ekki bæld mður í einu vetfangj.,,
.j.i ítUnípvpK ,11-i ,
Ungverski heripn hallaðist frem
ur á sveif með uppreisnarmönn
um, og sovézku hermennirnir voru
of fáliðaðir til að geta unnið
skjótan sigur. Bardagar héldu á-
fram í borginni næstu daga, og
í ýmsum öðrum borgum landsins
kom einnig til uppreisnar og náðu
uppreisnarmenn sumum þeirra á
sitt vald. Með hverjum deginum
sem leið, gaf Nagy fyrir hönd
stjórnar sinnar loforð um víð-
tækari réttarbætur og þar; á með
al liét hann að hefja þegar í
stað viðræður við Sovétríkin um
brottflutning alls sovézks herafla
af ungverskri grund.
í vikulokin var greinilegt, að
uppreisnarmenn höfðu algjörlega
yfirhöndina í höfuðborginni og
byrjuðu Rússar þá að flytja her
menn sína burt úr borginni. Eft
ir helgina var þeim brottflutningi
haldið áfram, en hersveitirnar
voru ekki fluttar burt úr land-
inu, heldur látnar taka sér stöðu
á þýðingarmiklum stöðum um-
hverfis borgina. Jafnfranit var
hafið að flytja nýjar hersveitir
frá Sovétríkjunum, Rúmeníu og
Tékkóslóvakíu inn á ungverskt
land. Nagy mótmælti þessum liðs
flutningum og 1. nóvembei- sagði
hann landið formlega úr Varsjár
bandaiaginu, lýsti yfir hlutleysi
landsins og fór þess á leit við
Sameinuðu þjóðirnar, að þær við
urkenndu hlutleysi landsins. Rúss
ar héldu þá áfi'am herflut.ning-
um sínum inn í landið, tóku á
sitt vald flugvelli og aðra hern-
aðarlega mikilvæga staði óg slógu
hring umhverfis höfuðborgina.
Snemma morguns sunnudaginn
4. nóvember liófu Sovétríkin síðan
árás. Öflugar skriðdrekasveitir
héldu inn í borgina og nokkru síð
ar hófust loftárásir á Búdapest.
Uppreisnarmenn vörðust af mik-
illi hreysti, en staða þeirra var
vonlaus frá upphafi gegn jafn-
miklu liði og Sovétríkin höfðu
dregið að. Næstu daga fjaraði
mótspyrna uppreisnarmanna út,
og ný ríkisstjórn tók við völdum
í landinu. Forsætisráðherra henn
ar var Janos Kadar, gamall komm
únísti, sem hafði sétið í fangelsi
á Rakositímanum, en síðan tekið
sæti í stjórn Nagys þegár upp-
réisnin hófst. 1. november flúði
hann hins vegar frá Búdappst til
Moskvu og sneri ekki aftur tií
boT’g'irinnar - fvrr en' uporéisnih
h.afði verið bæld niður, og þa
kom liann í skjóli sovéthprsins.
Kadar hefur vérið fprsastisráð-
liérra Ungverjalands áe síðan. .1
Framhald "á lSý áíðutuie