Dagur - 24.10.1997, Síða 4

20-FÖSTUDAGUR 24.0KTÓBER 1997
UMBÚÐALAUST
Tkypr
Guð býr ekki í
Gamla testamentinu
ILLUGI
JÖKULSSON
SKRIFAR
Það var fyrir meira en tvö þús-
und árum — í sumum tilfellum
hallar langleiðina í þriðja árþús-
undið — sem duglegir menn í
Gyðingalandi fóru að safna sam-
an bókmenntum þjóðar sinnar af
öllu tagi, bókmenntum sem
geymst höfðu munnlega, og
skrifa þær niður. Smátt og smátt
varð til alveg einstakt safn alveg
einstakra bókmennta, þar sem
öllu ægði saman: misjafnlega
áreiðanlegum sögulegum fróð-
leik, ævafornum þjóðsögum, æv-
intýrum, grobbsögum og
skemmtivaðli af ýmsu tagi, göml-
um draugasögum, innblásnum
trúarritum, geðvonskulegri þjóð-
félagskrítík, ættartölum, laga-
boðskap, reglugerðum, hreinlæt-
issiðum, almennri mannasiða-
kennslu, ljóðum,
jafnvel leikrit-
um, og þannig
beinlínis kennt í skólum, að
Gyðingar hafi frá upphafi verið
þeirrar skoðunar að aðeins væri
til einn sameiginlegur Guð fyrir
allt mannkyn. Sérstaða þeirra
fólst eingöngu í því, og þá að-
eins þegar fram í sótti, að þeir
töldu að þeirra eigin prívat og
persónulegi Guð væri einn;
hann var síðan eins og allir hinir
Guðirnir fyrir botni Miðjarðar-
hafsins eigingjarn og afskipta-
samur um sína útvöldu þjóð en
lét sig mannkyn allt engu skipta.
Gyðingar höfðu að sjálfsögðu
mætur á Guði sínum, þótt raun-
ar sé vafasamt að þeir hafi verið
öllu trúaðri en ýmsar aðrar þjóð-
ir; það var sennilega íyrst og
fremst hin sterka bókmennta-
hefð í nánum tengslum við siða-
boðskap af öllu tagi og öfluga
prestastjórn sem hefur fært okk-
ur þá hugmynd.
En þótt Gyðingar hafi metið
Guð sinn mikils og viljað veg
hans sem mestan, þá held ég að
jafnvel hinir kraftmestu spá-
menn hefðu
varla trúað því
Mérþykir alltafeitt- ef einhver hefði
reynt að Ijúga
m;etli, ..váfrum hvaðdapurlegtviðþað N' að þeim að
telja; pjoöin sem x ° x —
þegar maður sér viti
byggði Gyðinga-
land var mikil
sagnaþjóð og
fékkst við
flestallar greinar
bókmennta í
meiri eða minni
mæli. Það var að
vísu ekkert alveg
sérstakt við bók-
menntaiðju
Gyðinga — allar
þjóðirnar í
kringum þá, í
Iöndunum fyrir
botni Miðjarðar-
hafs, stunduðu
samskonar skemmtanir á kvöld-
in, en Gyðingar voru þeim að
vísu flestum snjallari. Það sem
skildi þó milli feigs og ófeigs var
hversu duglegir Gyðingar voru
við að skrifa bókmenntir sínar
niður og varðveita þær, auk þess
sem þeir höfðu vit á að vefa inn i
alla sína Ijölbreytilegu bók-
menntaflík einn og sama þráð-
inn; það er að segja Guðinn
sinn.
Svo líða 2000 ár
Það er mikil firra sem margir
halda, enda er það ef ég man
boma jnenn, eins og
mérsýnist Gunnar
Þorsteinsson íKrossin-
um vera, veifa um sig
Gamla testamentinu
og nefna það í sama
orðinu og Guð.
melra en tvö
þúsund árum
eftir að þeir
voru að reyna að
tukta örsmáa
þjóð sína til
með því að hóta
henni eldi og
brennisteini, þá
myndi maður
nokkur sitja við
píanó eitt
þriðjudagskvöld
í Sjónvarpinu
uppi á Islandi —
sem enginn vissi
þá að var til —
og halda því
fram festulegur og góðlegur í
fasi að allt þeirra bókmennta-
safn, þá kallað Gamla testa-
mentið, væri kórrétt orð hans
eigin Guðs og hver sá sem ekki
tryði hverjum bókstaf væri for-
dæmdur að eilífu. I fyrsta lagi
þá trúðu nú Gyðingar Gamla
testamentisins ekki á eilíft líf, og
f öðru lagi held ég að spámenn-
irnir úr Gyðingalandi hefðu bara
orðið móðgaðir ef þeir hefðu
orðið vitni að þessum norræna
manni á þessu óþekkta landi
eigna sér Guðinn þeirra — sjálf-
sagt hefðu þeir skipað mannin-
um stranglega að vera ekki að
kássast upp á annarra manna
jússur.
Réttlæting fordóma
Mér þykir alltaf eitthvað veru-
Iega dapurlegt við það þegar
maður sér viti borna menn, eins
og mér sýnist Gunnar Þorsteins-
son í Krossinum vera, veifa um
sig Gamla testamentinu og
miðja trúar þeirra, en að þeir
skuli enn þann dag í dag vera að
dragnast með jukk Gamla testa-
mentisins í ofanálag og reyna að
láta það passa Guði sínum, það
er sem sagt fyrst og fremst ákaf-
lega neyðarlegt. Að vísu má fólk
auðvitað trúa hverju sem er mín
vegna, á stokka og steina, þess
vegna, eða draugasögur Gamla
testamentisins, og það er í tísku
„Gyðingar hefðu vart trúað því efeinhver hefði sagt þeim að 2000 árum síðar myndi
maður nokkur sitja við ptanó eitt þriðjudagskvötd í Sjónvarpinu uppi á Islandi og vitna i
gamia testamentið sem sinn guð, “ segir lllugi og á þar við Gunnar Þorsteinsson
í Krossinum,-
nefna það í sama orðinu og
Guð. Þetta segi ég ekki af því ég
hafi lítið álit á Gamla testa-
mentinu, fjarri því — þar eru
samankomnar ýmsar af glæsileg-
ustu bókmenntum heimsins frá
upphafi. En að láta sér detta í
hug að kenna þetta yndislega
kraðak við Guð, það er satt að
segja svo stúpid (ef ég má kom-
ast svo dónalega að orði) að
maður fyrirverður sig fyrir hönd
viðkomandi. Við skulum láta
Nýja testamentið og Jesú Krist
liggja milli hluta, enda er það
allt allt annar handleggur, og
vissulega telja kristnir menn að
það sé undirstaða og þunga-
að líta vinsamlega til trúarof-
stækismanna svo fremi þeir fari
ekki að drepa fólk eins og í út-
löndum — það vottar oftar en
ekki fyrir öfund þegar við hund-
ingjarnir og trúleysingjarnir
fjöllum um hina svokölluðu sér-
trúarflokka; „Þetta fólk trúir þó
að minnsta kosti einhverju, en
hvað það hlýtur að vera gott og
þægilegt." En þegar þessi heita
trú verður síðan til þess að rétt-
læta alls konar fordóma og of-
stæki, eins og Gunnar Þor-
steinsson opinberaði til dæmis
eina ferðina enn í garð samkyn-
hneigðra, þá hættir maður smátt
og smátt að hera virðingu fyrir
Menningarvaktin
Immiatur þj óöariimar
íslensk matarmenning var þema
vikunnar. Mér tókst að ná í síð-
ustu kassana af frosnu slátri í
Hagkaupum og varði helginni til
þjóðlegrar sláturgerðar í góðum
félagsskap. Firring nútíma-
mannsins í þjóðfélgi hraða og
spennu (þetta er handhægur
frasi sem grípa má til, jafnt í
Iista- og þjóðfélagsumræðu)
urðu þess valdandi að ég missti
næstum af sláturtíðinni.
Þar sem ég hellti rúgmjölinu
út í blóðið og vigtaði mörinn, þá
fór ég að velta fyrir mér gildi
þjóðmenningar fyrir okkur nú-
tímafólk. Eg veit ekki hvort það
voru blóðið og mörinn sem
vöktu með mér þessar hugrenn-
ingar; hallast kannski frekar að
því að rúgmjölið hafi kveikt þær.
Alla vega þá sá ég eitthvert sam-
hengi þarna á milli.
Kannski liggur það í því að
slátur, þessi þjóðlegi réttur, er
ekki Iengur ein af uppistöðum
fæðunnar, heldur er gaman að
hafa þennan rétt öðru hverju á
borðum og maður vildi alls ekki
sjá hann hverfa úr matarmenn-
ingunni. Uppskriftirnar eru líka
slípaðar af bragðlaukum kyn-
slóðanna, frá móður til dóttur
eða tengdadóttur og nú á þess-
um síðustu og verstu tímum frá
móður til sonar. Slagurinn um
uppskriftirnar sem gæti hafa
hafist svona: „Lifrarpylsan er
ágæt, en það jafnast ekkert á við
lifrarpylsuna hennar mömmu."
Þannig var slátrið gert eftir upp-
skrift sigurvegaranna á sama
hátt og saga mannkyns er rituð.
Lifrarpylsan frá ömmu og blóð-
mörinn úr tengdafjölskyldu föð-
urbróður míns (fyrirgefðu
amma).
Slátrið eins og menningin
breytist úr hversdagsmenningu í
tyllidagamenningu, rétt eins og
bókmenntirnar, verkmenningin
þeirri trú, og hún verður varla
lengur einkamál hvers og eins —
fyrst hún er notuð til að stað-
festa og útbreiða alls konar rugl
og þvætting, og studd skáldskap
Gamla testamentisins.
Á hvað trúir þjórtkirkjau?
Eg veit ekki almennilega, frekar
en aðrir, á hvað íslenska þjóð-
kirkjan trúir. Það gæti svo sem
verið nógu fróðlegt að komast að
því einhvern daginn. En hitt veit
ég að íslenska þjóðkirkjan mun
ætíð fara eins og köttur kringum
heitan graut meðan hún gerir
ekki upp sakirnar við Gamla
testamentið; meðan hún leyfir
fólki að halda að það eigi að trúa
á eitthvað af þeim forna skáld-
skap sem Gyðingar settu saman
sér til hugarhægðar og skemmt-
unar. Það er út af fyrir sig rétt
hjá Gunnari Þorsteinssyni í
Krossinum að ef menn ætla að
trúa á eitthvað af Gamla testa-
mentinu, þá eiga menn auðvitað
að trúa á það allt saman eins og
það leggur sig, en ekki velja úr
samkvæmt eigin smekk, tepru-
skap og tíðaranda. En það er að
sjálfsögðu ekki hægt nema
leggja alveg til hliðar heilbrigða
skynsemi, enda þætti mér gam-
an að heyra einhvern höfuðklerk
íslensku þjóðkirkjunnar eða trú-
fræðiprófessor lýsa því yfir skýrt
og skorinort að þeir telji Gamla
testamentið vera orð Guðs. Það
munu þeir aldrei geta gert; og
lágvært muldur um að hlutar
þess séu að minnsta kosti inn-
blásnir anda Guðs, það dugar
ekki, því helmingurinn af öllum
besta skáldskap heimsins er
hvort sem er innblásinn anda
Guðs. Því ætti íslenska þjóð-
kirkjan auðvitað að viðurkenna
án þess fari milli mála að þótt
Gamla testamentið séu dásam-
legar bókmenntir, þá komi þær
Guði nákvæmlega ekkert við. Ef
takast mætti að koma því al-
mennilega til skila, þá myndi
fólki eins og Gunnari Þorsteins-
syni ekki reynast eins auðvelt að
nota meir en tvö þúsund ára
gamalt þjóðsagnasafn til að út-
breiða fordóma þegar hann ætti
að einbeita sér að því einu að
útbreiða kærleiksboðskapinn,
sem líka fer manninum lang-
samlega best.
Pistill llluga var lesinn í
morgitmitvarpi Rúsar 2 ígær.
og rímnasöngurinn. Sláturveisla
Iaugardagsins var í senn þjóðleg
og herleg og ég gekk saddur og
sæll til náða.
Sunnudagurinn varð svo al-
þjóðahyggjunni og póst-módern-
ismanum að bráð, þar sem ég
afbyggði sýn mína á eðli þind-
anna og hakkaði þær ekki eins
og mamma, né bjó til lunda-
bagga. Þessi í stað voru þær
deconstrúerarðar og framand-
gervðar í tælenskum karrírétti á
sunnudagskvöld. Svo var sest
fyrir framan sjónvarpið.