Dagur - 30.12.1997, Blaðsíða 10

26 - PRIDJVDAGVR 3 0.DESEMBER 1 997
\yagpvr
LÍFIÐ í LANDINU
Ræktun er listgrein eins
og allt skapandi starf
Viðtal við Kristin Hugason
„Við sem stöndum í opinberu
forsvari fyrir hrossaræktina í
landinu teljum að með hverju
ári hafi málum þokað vel fram
og síðustu árin hafi framfarir
orðið verulegar," segir Kristinn
Hugason, hrossaræktarráðu-
nautur. „Þar kemur auðvitað
margt til. Aiiar aðstæður hafa
batnað tii mikilla muna og nú
eru hross sýnd við svipaðar að-
stæður hvarvetna á landinu.
Sýningartækninni hefur einnig
fleygt fram, en það er ekki of oft
kveðin sú vísa að það þarf kunn-
áttu til að sýna hross svo að það
njóti sín bæði í byggingardómi
sem á reiðvelli. Sá hópur stækk-
ar sem hefur þessa kunnáttu á
valdi sínu. En síðast en ekki síst
þá eru þau breyttu vinnubrögð
sem tekin voru upp í dómum að
auka teygnina í einkunnagjöf og
skilgreina stigunarkvarðann að
skila sér í aukinni erfðaframför.
Með aukinni teygni á skalanum
þá fæst réttari dómur á hrossin
auk þess sem breytileikinn kem-
ur betur í ljós. Þessu máli voru
gerð nokkur skil þegar síðasta
hefti Hrossaræktarinnar var
kynnt hér í blaðinu."
Góðux stofn sem saimaði
gildi sitt
,Á þessu ári var haldið fjórð-
ungsmót á Vesturlandi og var út-
koman þar mun betri en um-
ræðan fyrir mótið hafði gefið til
Kristinn Hugason.
kynna. Þarna var dijúggóður
stofn fyrir hendi sem menn
vissu reyndar um og það kom
greinilega fram á mótinu að
þessir þrautseigu, sterku rækt-
endur á Vesturlandi höfðu ekki
glatað þeim verðmætum sem
þeir áttu í hrossum. Hrossin
komu vel fyrir og voru ræktend-
um til sóma. Þá komu fram at-
hyglisverðir gripir annars staðar
á landinu. Einkum var það á
Suðurlandi en þar er gróskumik-
il ræktun og kraftur bæði í fél-
agsstarfi ræktenda sem og í
ræktuninni sjálfri. Eg er hins
vegar alltaf af og til að minna
frændur mfna og vini fyrir norð-
an á að vera skarpari að sýna og
það gildir enn. I norðlenskum
hrossum búa mjög miklir hæfi-
leikar en þeir fá ekki að njóta
sín ef þeim er ekki sinnt og
hrossin ekki tamin og sýnd. Það
eru of fáir sem þar koma við
sögu. Á Norðurlandi koma alltaf
fram nokkrir mjög góðir einstak-
lingar en gætu vafalaust verið
mun fleiri. Eg trúi því að lands-
mótið framundan muni herða á
þeim og margt hrossa komi til
dóms fyrir norðan í vor.“
Byggingin er að batna
„Varðandi dóma á hrossunum þá
sjáum við að sköpulag hross-
anna er að þokast til þeirrar átt-
ar sem ég hef alltaf haft drauma
um. Við tókum nokkuð á háls-
byggingunni í sumar. Það höfðu
verið gerðar athugasemdir við of
háar einkunnir fyrir sveran og
djúpan háls og hefur vafalaust
mátt gagnrýna það. Þó verð ég
að benda á að hálsbygging
hrossanna hefur batnað gríðar-
lega mikið ef litið er yfir lengri
tíma. Þetta var mál sem Þorkell
lét sig mildu skipta á sínum
árum sem ráðunautur og þegar
við vorum að endurvinna stigun-
arkvarðann þá tókum við sér-
staklega á þessum þætti með því
að auka vægi einkunnar fyrir
háls, herða og bóga. Þá hefur
næstum orðið stökkbreyting í
samræminu. Þar hefur náðst
mikill árangur. Það gengur hæg-
ar með fótagerðina þó þar þokist
til réttrar áttar og á Laugar-
vatnslína sinn þátt í því. Ein-
kunnir fyrir hófa hafa hins vegar
stórhækkað. Bæði er að margir
þeir hestar sem mikla notkun
hafa fengið gefa mjög góða hófa
eins og t.d. Orri og Sauðár-
krókslínan og svo er hitt að hirð-
ing hófanna er mun betri en
áður og þeir koma í góðu ásig-
komulagi í dóm.
Hvað hæfileikana snertir þá
sjá allir að aukíð vægi sem töltið
hefur fengið skilar sér. Fasmikil
hross með góðu framgripi og
góðri lyftu voru áberandi í dóm-
um í sumar. Það má þó gæta sín
á því að dýrkun fótlyftunnar
verði ekki á kostnað mýktarinn-
ar. Kemur mér þá í hug það sem
Einar Öder sagðist hafa verið
spurður um af einum nemanda
sínum í Þýskalandi þegar talið
barst að fótlyftunni. „Er þetta
eitthvað betra lyrir hestana?"
Hann sagðist hafa orðið að svara
þessu neitandi. Það er með
þetta eins og flest annað að
öfgarnar spilla. Ræktunin hefur
lengi stefnt að því að rækta al-
hliða hesta sem líka væru góðir
tötlarar. Þetta hefur tekist og
um leið líka að fá klárhesta með
mjúku og fjaðrandi tölti. Þetta
markmið er auðvitað búið að
vera lengi í hrossaræktinni og
þar má ekki slaka á. Gæðamark-
miðið á alltaf að sitja í fyrirrúmi.
Þá er það gleðilegt að kappreið-
ar sýnast vera að rísa úr
öskustónni. Skeiðið er á fullri
ferð og vonandi fylgir stökkið
fast á eftir. Ræktun hlaupa-
hrossa er næstum ónuminn
akur um þessar mundir."
Lélegir dómar
Nú kemur það í Ijós þegar blað-
að er í Hrossaræktinni, sem nú
kom blessunarlega út á nokkurn
veginn réttum tíma, að mjög
stór hópur hrossa hefur Iélegan
dóm, kannski skríða rétt yfir 7 í
einkunn. Þetta er ekki síður í
hæfileikadómi en sköpulagi. „Já,
það er rétt. En það er nú svo að
við viljum fá sem flest hross í
dóm. Margir kjósa að fá sín
hross dæmd einmitt vegna rækt-
unarinnar. Að dómi loknum ligg-
ur fyrir mat á hrossinu og hvort
það er þá hæft til framræktunar
eða ekki. Einnig gefur þetta
gleggri mynd af foreldrunum
sem undaneldishrossum og það
er nauðsynlegt að glöggva sig á
því. En partur af því hvað
mönnum finnst þessi hópur
stór, sem fær slakan dóm, er að
nú eru allir dómar birtir. Aður
fyrr voru aðeins birtir dómar á
þeim hrossum sem náðu gömlu
ættbókarmörkunum 7,50 fyrir
hryssur og 7,75 fyrir stóðhesta.
Menn sáu því ekki hve hrossin
voru mörg sem stóðu neðar í
einkunn. Einnig er hitt að menn
eru alltaf að miða sig við topp-
inn. Þá eru þeir að miða við úr-
valshrossin. I hverjum árgangi
sem til dóms kemur þá er það
mjög góð útkoma ef 8-10% kom-
ast með einkunn yfir 8,0. Eg hef
oft sagt að ræktandinn ætti að
stefna að því að hryssurnar sem
hann væri með í ræktun væru
ekki fyrir neðan 7,75 í einkunn.
En þá eru menn Iíka komnir
með verulega góð hross. Það er
raunhæft að gera ráð fýrir því að
innan við 50% hrossanna nái
þessu marki. Sé horft á aðalein-
kunn kynbótamatsins þá þarf
ræktunarhryssa að vera með 115
stig og þar yfir svo hún teljist
góður ræktunargripur og fari
hryssa í 120 stig eða þar yfir er
hún orðin úrvalsgóð til fram-
ræktunar.
Nauðsynlegt að fá sem flest
hross í dóm
En þarna gildir einnig að góð og
farsæl ræktun standi á bakvið.
Hross sem sveiflast hátt í dómi
t.d. vegna þess að allar aðstæður
voru mjög hentugar og stundin
hentaði hrossinu mjög vel þarf
ekki fyrir vikið að vera óbrigðult
ræktunarhross. Það kann vel að
vera að afkvæmin nái ekki móð-
urinni í einkunn og hún komi
því með mínus í afkvæmafráviki.
Þessi hryssa getur hins vegar
gefið góð afkvæmi, hross sem
væru þess vegna með einkunn í
kringum 8,0. Eg bendi á þetta
hér til að sýna að hross getur
verið ágætt til undaneldis þó
það gefi ekki eintóma toppa svo
og að há einkunn er ekki trygg-
ing fyrir góðum afkvæmum. En
góður dómur ásamt farsælli
ræktun sem að baki býr skapar
stöðugleika í ræktuninni.
Hvað hross með lágar ein-
kunnir varðar þá er nauðsynlegt
að fá sem allra flest hross í dóm
til þess að úrvalið verði veru-
lega marktækt. Þá nýtur leið-
beiningarþjónustan sfn f raun
best þegar hún fær sem
gleggsta mynd af hrossastofni
ræktandans og getur leiðbeint
honum við valið.
Varðandi afkvæmafrávikið
sem er nú birt í fyrsta sinni þá
felast í því margvíslegar upplýs-
ingar. Þar sjáum við í ýmsum til-
fellum háttdæmda hesta þar
sem afkvæmin ná ekki einkunn
föðurins og hann lendir því í
mínus, en einnig hitt að þar eru
hestar sem hafa mörg stig í plús
eins og t.d. Orri frá Þúfu. Sér-
staklega vil ég þó benda á Hrafn
frá Holtsmúla sem á 406 dæmd
afkvæmi og er með hæstu ein-
staklingseinkunn stóðhesta.
Hann er með 9 stig í plús. Eg
held að það sé ekki neinum vafa
undirorpið að Hrafn sé mesti
kynbótahestur sem komið hefur
fram á þessari öld.
Eðlilegur fjöldi sýndur
En varðandi einkunnir. Hvað er
eðlilegt að miða við að mörg
prósent af sýndum hrossum á
hverju ári fari yfir gömlu ætt-
bókarmörkin sem tölfræðin hef-
ur oftast notast við?
„Sýmd hross voru á þessu ári
rúmlega 1400 og ég geri mér
vonir um að á næsta ári verði
um 2000 hross sem fái dóm.
Miðað við hrossastofninn í dag
finnst mér það vera eðlilegur
fjöldi. I svona stórum hópi er
auðvitað mjög mikill breytileiki.
Þar verða á ferðinni æði misjöfn
hross og ekki fer nema lítill hluti
þeirra inn á landsmót. Varðandi
hvað sé viðunandi að mörg
hross fari yfir 7,50 sem við höf-
um miðað við í tölfræðinni, þá
höfum við litið þannig á að ef
60% fara yfir þau mörk þá sé
það gott á heildina litið og ef 8-
10% á móti, þar sem ekki hefur
verið fyrirfram valið inn á fara
yfir 8,0 þá sé það glæsileg út-
koma eins og nefnt var hér að
framan. Miðað við að til dóms
kæmu 2000 hross þá væru það
um 200 hross sem auðvitað væri
frábært. Menn mega ekki láta
aðdáun á toppunum villa sér
sýn. Slíkt skapar ákveðna þröng-
sýni. Maður sem er með 10 til
12 hryssur samstæðar í sinni
ræktun og allar hafa náð 7,75
eða hærra er ekkert öruggari
með að hryssan með 8,15 í ein-
kunn sé endilega mikið betri til
undaneldis en sú sem hefur
7,75. Þarna gildir hins vegar að
leggja rétt mat á hrossið og velja
því viðeigandi maka. Þó þessar
hryssur séu af sama stofni þá
hafa þær í sér ákveðinn breyti-
leika eins og einkunnir sýna. Þá
reynir á ræktandann að velja rétt
saman. Þar í liggur listin að
rækta, því ræktun er listgrein
eins og allt skapandi starf.“
Síðari hluti viðtalsins við
Kristin birtist í byrjun næsta árs.
Hestasiðan óskar lesendum
sínum árs ogfriðar.