Dagur - 03.01.1998, Blaðsíða 9

LAUGARDAGUR 3. JANÚAR 1998 - 9
D^ur.
ÞJÓÐMÁL
Þjdðarvakningar er þörf
Meginmál í nýársá-
varpi forseta íslands,
Ólafs Ragnars Gríms-
sonar. Sjá einnig um-
fjöllun iiiii umhverfis-
málaþátt ávarpsins
hér í opnunni. Milli-
fyrirsagnir eru hlaðs-
ins.
Góðir Islendingar.
A fyrsta degi nýs árs færum við
hér á Bessastöðum ykkur öllum
óskir um farsæld og gleði og
þökkum samhug og auðsýnda
vináttu sem verið hafa okkur
mikils virði.
...Við Islendingar búum enn
að ríkri samkennd, arfleifð sem
fyrrum var samofin sáttmálum
um réttlæti og skyldur. Hver og
einn ætti að hjálpa öðrum þegar
hættu bæri að höndum eða áfall
breytti örlögum. Samábyrgð og
samhjálp hafa einkennt þjóðlíf
okkar um aldir og birtast enn á
okkar tíð þegar erfiðleikar ganga
í garð.
Við höfum verið stolt af frið-
sæld og öryggi í samfélagi okkar.
Börn og unglingar gátu óttalaus
farið allra sinna ferða. Ofbeldi
og eiturlyf voru svo fjarri íslensk-
um veruleika að varla virtist hér
þörf á viðnámi sem aðrar þjóðir
töldu nauðsynlegt. Hin friðsæla
fjölskylda var í raun myndlýsing
á þjóðfélaginu öllu.
Ógnir úr mörgum áttum
Því miður verðum við nú að
horfast í augu Hð þá staðreynd
að friðsemd og öryggi samfélags
og einstaklinga er ógnað úr
mörgum áttum. Framandi vá-
gestir reyna á þolrif okkar með
nýjum hætti og kunna að breyta
gerð íslensks samfélags verði
varnaraðgerðir ekki efldar í tæka
tíð.
Nýlega voru birtar niðurstöður
rannsókna sem sýna hve ört eit-
urlyfjaneysla unglinga hefur vax-
ið á síðari árum. Um þriðjungur
17 ára ungmenna í höfuðborg-
inni hefur prófað hass og helm-
ingur þeirra sem það gerðu 14
ára að aldri hafði þremur árum
síðar neytt amfetamíns. Um-
fangsmikil vímuefnaviðskipti eru
greinilega orðin staðreynd í ís-
Iensku samfélagi og þúsundir
ungmenna hafa með fyrstu
skrefum nálgast tortímingar-
braut eiturlyfjanna.
Þessi ógn hefur ekki sótt okk-
ur heim í skyndingu. Á fáeinum
árum hefur hún vaxið svo að við
blasir alvarlegt þjóðfélagsmein,
viðfangsefni sem kallar á sam-
stöðu til bjargar, samstöðu Ijöl-
skyldna, skóla, fjölmiðla, sér-
fræðinga, samtaka, stjórnvalda,
ríkis og sveitafélaga.
Til lítils verða framfarir í hag-
stjórn og atvinnulífi ef sjálf sam-
félagsgerðin liðast í sundur. Til
lítils eru gæði markaðarins glati
æskufólkið sálu sinni, lífi eða
heilsu.
Þjóöarvakning
Hér þarf þjóðarvakningu. Þögn-
in sem umlykur þessa þróun má
ekki lengur hindra umræðu um
þjóðarátak, um björgun þeirra
þúsunda sem eiga á hættu að
hrapa. Orlög þeirra eru ákall um
okkar hjálp. „Allt sem þér gjörið
einum minna minnstu bræðra,
það hafið þér gjört mér" er boð-
skapur Krists í helgri hók. Hver
veit hvenær hin nýja ógn knýr
dyra á eigin heimili, leggur í rúst
líf og heilsu ástvinar, barns eða
ættmenna?
Rannsóknir hafa sýnt að efling
fræðslu og forvarna skilar ótvi-
ræðum árangri. Aukin þátttaka í
íþróttum og heilbrigðu tóm-
stundastarfi forðar mörgum frá
glapstigum. Því fleiri ár sem líða
án þess að unglingur eða æsku-
maður neyti tóbaks eða áfengis,
þeim mun Iíklegra er að hann
eða hún komist í gegnum lífið án
þess að verða fórnarlamb eitur-
lyfja.
Við verðum að efla framlag
foreldra og skóla, styrkja íþrótta-
félög til að auka þátttöku ung-
menna í almenningsíþróttum,
rétta hjálparhönd samtökum
sem leitast við að leiða fíkla og
áfengissjúka inn á brautir heil-
brigðs lifs. Umfram allt þarf að
auka samstarf allra sem ábyrgð
bera, mín og þín, vina og vinnu-
félaga, samfélagsins alls. Mynda
hér, eins og vel hefur gefist með
öðrum þjóðum, samvinnuvett-
vang til varnar í skólum, hverf-
um og byggðarlögum.
Gegn reykinguiu
Það gleymist stundum að tóbak
er einnig fíkniefni þótt ekki sé
hægt að leggja það að jöfnu við
hin háskalegri. Viðurkenning á
hættunum er almennari þegar
kemur að áfengi, hassi, am-
fetamíni, kókaíni og e-töflum.
Samt eru þetta allt greinar af
sama meiði; neysluvenjur sem í
íyllingu tímans geta Iagt heilsu
og hamingju einstaklinga og fjöl-
skyldna að velli, stytt lífdaga og
Ieitt marga á villigötur ofbeldis
og glæpa.
Samspil reykinga, áfengis-
neyslu og eiturlyíja meðal ung-
menna er margsönnuð vísinda-
leg niðurstaða og nýbirtar rann-
sóknir við Háskóla Islands færa
okkur enn eina áminninguna um
þessi tengsl. Samt höfum við
ríka tilhneigingu til að víkja
fræðilegri þekkingu til hliðar
þegar kemur að uppeldisskilyrð-
um æskunnar og heilsu okkar
sjálfra. Við höfum ávallt verið
áhugasamari um rannsóknir sem
snerta varðveislu fiskistofna en
þær sem fjalla um heilbrigði
mannfólksins.
Vísindalegar niðurstöður
lækna og annarra sérfræðinga
sýna að reykingar eru einhver
mesti vágestur í heilsufari sam-
tímans, helsti orsakavaldur
hjartaáfalla, krabbameins og
annarra sjúkdóma sem í okkar
litla samfélagi Ieiða þúsundir til
dauða og milljónir manna um
heim allan.
Stjórnvöld hafa því víða hafið
harða baráttu gegn reykingum til
að bjarga heilsu einstaldinga, en
Iíka til að komast hjá milljarða
útgjöldum í heilbrigðiskerfinu.
Evrópusambandið hefur nýlega
samþykkt lög sem hamla gegn
sölu á tóbaki, einkum til æsku-
fólks. Sama hefur verið gert í
Bandaríkjunum og á Islandi sjást
einnig víða merki um nýjan tíð-
aranda. Já, hér á Bessastöðum
hefur að frumkvæði Guðrúnar
Katrínar orðið sú breyting að
forsetasetrið hefur nú í rúmt ár
verið reyklaus staður - og flestir
tekið því vel.
Við þurfum í sameiningu að
efla viðhorf sem virða niðurstöð-
ur okkar fremstu vísindamanna
þótt óþægilegar séu. Við verðum
að breyta forgangsröð stjórn-
valda, Alþingis, sveitarstjórna og
annarra áhrifaafla á þann veg að
baráttan gegn eiturlyfjum, gegn
aukinni áfengisneyslu og reyk-
ingum æskufólks, og óheilbrigð-
um lífsháttum þeirra sem eldri
eru, verði fremst í forgangsröð
Islendinga.
Þökk fyrir hvatningu
Samfélagsleg upplausn er ekki
einkamál þeirra óhamingjusömu
einstaklinga og Ijölskyldna sem
viö sögu koma hverju sinni. Hún
ætti í raun að vera dagskrárefni
allra sem ábyrgð bera í stjórn-
stofnunum og félagasamtökum.
Það má ekki skapa til lengdar
þann skilning að með umræðu
um veiðigjald, virkjanir eða verk-
smiðjur sé dagskrá framfaranna
tæmd. Hin samfélagslega ábyrgð
á ekki að vera síðri skyldustörf-
um í þágu efnahagslegra umbóta
og hagsældar.
Islendingar eiga í ríkum mæli
samkennd og vilja til samhjálpar.
Þeim eðalkostum þjóðarinnar
höfum við í fjölskyldunni hér á
Bessastöðum kynnst í veikindum
Guðrúnar Katrínar. Samhugur
ykkar, hvatning og bænir hafa
styrkt okkur í erfiðri glímu og
um ókomna tíð munum við varð-
veita þennan vitnisburð um hlý-
hug þjóðarinnar.
Þótt áfall okkar hafi verið mik-
ið, áfall sem batahorfur og ár-
angur íslenskra lækna og hjúkr-
unarfólks hafa nú umbreytt í
bjartsýni, þá vdtum Hð að þús-
undir landsmanna þurfa ekki
síður á hjálp eða huggun að
halda. Hugsum um erfiðleika
þeirra sem máttvana horfa á ást-
vini eða ungmenni, ættingja eða
félaga verða fórnarlamb ofbeldis,
eiturlylja, áfengissýki og annarra
áunninna sjúkdóma.
Við eigum að rækta þá sam-
kennd sem reynst hefur Islend-
ingum vel í aldanna rás og skap-
að þjóðinni eina sál, einn vilja,
þegar hætta steðjar að og mikið
er í húfi.
Við þurfum að temja okkur að
horfa til framtíðar, hefja okkur
yfir hagsmunastríð hversdagsins,
meta gildi og gæði á mælikvarða
æviskeiðs og áratuga en ekki
andartaksins.
Við verðum að hafa kjark til að
horfast í augu við okkur sjálf, at-
hafnir okkar og afleiðingar
þeirra, án móðu blekkinga og
undanfærslna. Ekki aðeins á
vettvangi samfélags og lífshátta
heldur einnig í viðhorfum okkar
til landkosta og umhverfisvernd-
ar, í umgengni okkar við ættjörð-
ina og þegar við gætum orðstírs
okkar í samfélagi þjóðanna.
Landvernd
Löngum var við lýði sú kenning
að við Islendingar værum
fremstir allra í landvernd og
varðveislu náttúrugæða. Ferða-
langar sæktu okkur heim til að
dást að fegurðinni.
Nú lítur hins vegar út fyrir að
flestir séu að fara fram úr okkur
og Islendingar að lenda aftast í
sveit þeirra sem bjarga vilja lífs-
skilyrðum mannkyns...
...Það er annars sérkennilegt
hve illa okkur hefur gengið að
sýna í verki hollustu við vernd
umhverfis, lífríkis og Iandgæða.
Við höfum látið ættjörð okkar
blása upp og eytt svo gróðri með
óhóflegri beit hrossa og sauðfjár
að Island er nú mesta eyðimörk
álfunnar.
Gervihnattatækni og alþjóðleg
samvinna í kortagerð hafa fært
okkur nákvæma lýsingu á gróð-
urfari og landeyðingu í sérhveiju
byggðarlagi Islands. Við erum
því betur í stakk búin en nokkru
sinni fyrr til að hefja skipulega
og árangursríka landvörn. Við
getum ekki látið á okkur sannast
að við skilum Islandi í hendur
nýrra kynslóða í þeim tötrum að
jarðvegsrof sé hér með því mesta
sem gerist á jörðinni allri utan
þurrkasvæða, að vistfræðistofn-
anir víða um veröld noti fóstur-
jörð okkar sem dæmi um víti til
varnaðar.
...Við dagsbrún bíður ný öld,
umbrotatími. Þá er mikilvægt að
við varðveitum og eflum þau
verðmæti sem gera okkur að
þjóð.
Ég óska ykkur farsældar á nýju
ári og bið þess að það færi Is-
lendingum öllum, fjær og nær,
gæfu og gleði.