Dagur - 28.02.1998, Blaðsíða 3

LAUGARDÁGUR 2 8. F E B R Ú A R 1997 - iH
Thgur.
SOGUR OG SAGNIR
Keflavík 1822. Þarna lá Magnús sálarháski við á vetrarvertíð 1814.
Hvorki þorði hann né nennti á sjó, enda taldi hann það vísan lífsháska að
róa til fiskjar. Heldur lá hann í leti í verbúð mága sinna, þar til þeir urðu
leiðir á honum og losnuðu við hann með klækjum og kom Háski
aldrei til Keflavíkur síðan.

SálarhásM að róa
tilflsMar
Ekki nennti Magnús á SJÓ Og
taldi það lífsháska að róa til fisk-
jar. En gamansamir menn höfðu
eftir honum, að það væri sálar-
háski að róa og festist það viður-
nefni við manninn og varð Magn-
ús Iandsfrægur undir því heiti.
Ekki var hann alls staðar aufúsu-
gestur, því hann átti til að gera sig
ógurlegan ásýndum þegar hann
bankaði upp á bæjum þar sem
hann þorði til við fólkið og hræd-
di mat út úr því, þar sem fátt var
á bæjum.
Snemma á ævinni gerðist
Magnús sálarháski útilegumaður
og hélt sig þá á Hveravöllum.
Hann náði lambi á afréttinum og
sauð það í hver. Síðar sagði hann
svo frá, að lambið hefði jarmað
aumlega og sér hafi heyrst það
segja: „Vægðu mér Magnús
minn.“ En þá var engin miskunn
hjá Magnúsi, og kveðst hann hafa
svarað kveinstöfum þess: „Engin
vægð, Iambið gott.“ Lambið sauð
svo í mauk í hvernum og nýttist
útilegumanninum ekkert af því
nema Iungun. Þau flutu ofan á
vatninu og voru hrá.
Utilegan stóð yfir í þrjár vikur.
Sagði hann síðar svo frá, að fyrstu
vikuna hefði hann lifað á hráum
lambslungum, aðra á munnvatni
sínu og þá þriðju á guðsblessun,
„og það var versta vikan".
Upp úr þessu lagðist hann í
flakk og fór víða. En hann varð að
varast sýslumenn og hreppstjóra,
því vergangur var bannaður. Oft
var hann hræddur burt af bæjum
með því að honum var sagt að von
vari á sýslumanni.
Meðal sembragð
varað
Þegar Magnús var enn ungur
að árum vistaðist hann til séra
Guðmundar Eiríkssonar að Tjörn
á Vatnsnesi. Þegar kom að slætti
greip letin vinnumann og lagðist
hann í rúmið, en át og drakk sem
heilbrigður væri. Maddama Ing-
veldur Bogadóttir vissi hvað að
var og þóttist sannfærð um að
Magnús væri heill heilsu og fer að
grennslast fyrir um heilsufar
hans.
Hann kvað vera slen í sér og
linka og biður prestfrúna að gefa
sér meðal sem geti frískað sig
upp. Engin meðöl voru til á bæn-
um, en Ingveldur hellir brennivíni
í skál og vindur þá út í rullutóbaki
og færir Magnúsi. Hann tekur við
og drekkur í botn, rís strípaður
upp úr rúminu, kastar yfir sig yf-
irhöfn og fer út að slá. Fullyrt er
að hann hafi slegið á við þijá
röska sláttumenn meðan hann
bjó að meðalinu. Ekki varð hon-
um meint af inntökunni, en hrós-
aði oft hve ósvikin og áhrifamikil
meðöl maddama Ingveldur færði
honum.
HásMboðiim
upp í tunnu
Á vetrarvertíð 1814 Iá Magnús
við í verbúð nokkurra Norðlend-
inga í Keflavík syðra. Þar er Ellert
nú bæjarstjóri. Ekki fékkst hann
til að róa fremur en fyrri daginn
og gerði sér upp alls kyns krank-
Ieika þegar halda átti honum að
vinnu. En hann tók upp á ýmsum
skrípalátum til að skemmta
mönnum. Þegar leið að vertíða-
lokum vildu Norðlendingar Iosna
við flakkarann og sögðu að nú
væri sýslumaður á leið frá Reykja-
vík að taka hann.
Þá varð Háski hræddur og bað
vermenn að fela sig. Létu þeir
hann í stóra tunnu og slógu botn
í. Kom nú sýslumaður, sem var
einn Norðlendinga á stígvélum.
Sparkaði sá um á mölinni og
spurði um Magnús sálarháska og
sagðist vera kominn sjóleiðina að
sækja hann. En þar sem hann
fann ekki Háska bauðst hann til
að kaupa nokkra tunnur. Voru
þær boðnar upp og glumdu ham-
arsslögin á þeirri sem Magnús
faldist í. Þegar sú tunna var boðin
upp hlaut sýslumaður hana sjálf-
ur og fór það eigi leynt. Bauð
hann að velta henni til sjávar og
hafði orð á að draga hana á eftir
skipinu inn til Reykjavíkur. Var þá
tunnunni velt niður að flæðar-
máli. Rak Magnús þá upp gaul
mikið í tunnunni, spyrnti úr
henni botninum og tók á sprett.
Kom hann aldrei síðan til Kefla-
vikur.
FræMnn sláttu-
maður
Ekki var Magnús einhamur við
slátt þegar hann nennti. Honum
bitu Ijáir betur en öðrum mönn-
um, enda var hann snillingur að
dengja og brýna. Við sláttinn vann
hann oft á tveim dögum sem aðr-
ir unnu á viku, þess á milli gerði
hann ekki handtak. Eitt sinn var
hann í kaupavinnu hjá bónda I
Hörgárdal, sem átti að vinna
ákvæðisslátt á amtmannssetrinu.
Var það talin vikuvinna. Bóndi
gerði Magnús út að slá völlinn og
hafði hann vikumar meðferðis.
Kom hann að Möðruvöllum á
sunnudegi, eins og margir fleiri
sem áttu að vinna að vikuverk og
var honum sýndur teigurinn sem
hann átti að ljúka við að slá. Á
mánudagsmorgni fór Magnús til
sláttarins, eins og aðrir, og slær
Iitla stund, sópar saman heyi og
býr sér ból. Þar lagðist hann til
svefns og hafði mat sinn með sér.
Gerði hann ekki annað en sofa og
éta. A þriðjudag reis hann úr
bólinu og fer með ljái sína í
smiðju að dengja þá. Var hann
lengi að því verki. Fór síðan aftur
í bólið og svaf fram á miðvikudag.
Þá var Stefáni amtmanni nóg
boðið og gengur að Magnúsi þar
sem hann lá í bælinu og átelur
hann harðlega fyrir leti og segir
honum sæmast að hypja sig.
Háski svarar ekki öðru en því, sér
hafi ekki verið sagt að koma heim
fyrr en á laugardagskvöld og snéri
sér á hina hliðina. Seint á
fimmtudagskvöldi stóð hann upp
og fór að slá og sló alla þá nótt og
samfleytt til Iaugardagskvölds.
Kom þá amtmaður út á teiginn og
sér að lokið er vikuverkinu.
Undraðist hann verkið og bauð
Magnúsi heim og gerði honum
góðan beina.
Síðar var Magnús enn við slátt
á Möðruvöllum há Stefáni amt-
manni. Hafði hann dengt og
brýnt Ijái sína eins og vant var og
bráðbitu þeir og gekk slátturinn
óðfluga. Amtmaður gekk út á
slægjuna og sýndist illa slegið og
hafði orð á og að toppótt væri
grasið og stæði það víða. Magnús
gekk að þar sem amtmanni þótti
grasið enn standa, ýtti fæti við og
sagði við Stefán: „Rektu í það hel-
vítis löppina". En grasið var Iaust
þótt það sýndist standa. Svo vel
bitu ljáir Magnúsar, að grasið
haggaðist ekki þegar það skarst.
ÓMiyttir
Magnús var pörupiltur og hafði
ýmsa óknytti í frammi, en það elt-
ist af honum. Eitt sinn var hann
hýddur fyrir hrekki á Gullbera-
stöðum í Lundarreykjadal. Fór sú
refsing fram í skemmu og var
Magnús hafður við fatakistu hús-
frcyju á meðan hann var hýddur.
Síðar er konan fór að huga að föt-
um sínum f kistunni voru þau
fúin og skemmd. Þá vitnaðist það
að Magnús hafði pissað inn um
skráargatið á meðan á hýðingunni
stóð.
Eitt af skringilegheitum Magn-
úsar var, að hann hafði mikla
óbeit á konum og vildi helst aldrei
korna nærri kvenmanni eða fötum
kvenna. Var hann svo næmur að
ef einhver kvenmannsflík var í
rúmi sem hann átti að sofa í, þótt
væri undir sængum og niðri við
botn, reif hann upp rúmið og kas-
taði kvenflíkum burt, og kvaðst
þekkja það af lyktinni.
Tík átti Magnús, sem hann
hafði miklar mætur á. Einu sinni
fór hann með hana upp á fjalls-
hnúk til að sýna henni sólina.
Þegar hann var kominn upp glen-
nti hann upp augun á tíkinni á
móti sólinni og hélt henni svo
lengi, að hún varð blind.
Dó ískjólisýslu-
mairns
Ávallt tók Sálarháski sveig
framhjá bæjum hreppsstjóra og
hvergi vildi hann hitta þá og
sýslumenn varaðist hann eins og
pestina, ekki að ástæðulausu því
þeir létu hýða hann fyrir flakk og
óknytti. En þegar Magnús fann
dauðann nálgast leitaði hann
ásjár Björns Blöndals, sýslu-
manns Húnvetninga, en hann bjó
í Hvammi.
Þegar Magnús bað Blöndal
gistingar furðaði sýslumann það
og leyfði honum að vera um hríð.
Sýslumaður hafði gaman af orða-
tiltækjum og tiktúrum Háska.
Hann leiddi Magnús til stofu, gaf
honum brennivfn og ræddi lengi
við hann. Þar leit Sálarháskinn i
spegil, horfði í augu sér og sagðist
vera feigur. Blöndal sagði það
eðlilegt, hann væri orðinn gamall
maður, kominn yfir sjötugt og
væri farið að halla undan fæti hjá
honum. En Magnús sagðist bráð-
feigur og væri dauðinn kominn í
augu sér. Hann andaðist
Hvamrni þriðja dag páska 184-
Lét Blöndal sýslumaður gera
för hans sæmilega.