Dagur - 28.03.1998, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUR 28. MARS 1998 - 7

RIT STJ ÓRN ARSPJ ALL
Hver eru skilin?
Árið 1978 unnu A-flokkarnir báðir mikinn kosningasigur. Alþýðubandalagið fékk 22.9 af hundraði atkvæða, en Alþýðuflokkurinn 22 af hundraði. En hvað varð úr þessum
mikia sigri A-flokkanna? Akkúrat ekki neitt. Þeir settust að vísu í ríkisstjórn rrieð Framsóknarflokknum en splundruðu henni sjáifir eftir rúmt ár.
ELIAS
SNÆLAND
JÖNSSON
RITSTJÚRI
SkRIFAR
Tvennt þarf öðru fremur til að
vinna kosningar. Dugmikla og
vinsæla foringja og skýr stefnu-
mál sem eiga hljómgrunn meðal
kjósenda.
Stundum dugar hið fyrrnefnda
eitt og sér, það er að hafa skel-
eggan Ieiðtoga sem nær til fólks-
ins. Hann þarf ekki endilega að
hafa skýr stefnumál, heldur al-
menna afstöðu og fas sem vekur
traust almennings sem sannfær-
ist þá um að forystumaðurinn sé
á réttri leið í málefnum þjóðar
sinnar og ákveður að treysta hon-
um fyrir sínum málum.
Hitt er ljóst að án slíks foringja
og án almennrar stefnu sem
höfðar til almennings nær eng-
inn árangri á kjördag á okkar tím-
um, jafnvel þótt hann hafi ná-
kvæmlega afmörkuð stefnumál í
þúsund liðum. Trúboðsstjórnmál
eiga ekki upp á pallborð með
þjóðinni nú um stundir.
Þarf völd til að breyta
Eitt hið sérkennilega við póli-
tíska umræðu á vinstri væng
stjómmálanna er sú fyrirlitning
sem stundum skín í gegn á þeim
stjórnmálamönnum sem ná ár-
angri í kosningum. Nú um
stundir á þetta einkum við um
Tony Blair sem varð fyrstur leið-
toga breska Verkamannaflokks-
ins til að komast i ríkisstjórn eft-
ir sextán ára eyðimerkurgöngu
jafnaðarmanna þar í Iandi.
I eftirtektarverðu viðtali við
Svavar Gestsson, fyrrum for-
mann Alþýðubandalagsins, í
Degi um síðustu helgi, kallaði
hann slíka menn „hugsjónalausa
töffara." Lýsing hans á kosninga-
sigri Ieiðtoga breska Verka-
mannaflokksins var þessi: „Blair
lofaði því fyrir síðustu kosningar
að breyta engu. Þess vegna fékk
hann völdin. En erum við ekki í
stjórnmálum til þess að breyta
einhverju?"
Ágreiningur um hverju Tony
Blair hefur breytt í breskum
þjóðmálum verður að liggja á
milli hluta að sinni. En spurn-
ingin um til hvers menn eru í
stjórnmálum snertir auðvitað
kjarna málsins. Og það liggur
beinast við að svara henni með
annarri spurningu: Hvernig ætla
íslenskir vinstri menn að breyta
einhveiju ef þeir komast ekki til
valda? Eða ef þeir komast aðeins
til valda með því að keppa hvor
við annan um vertíðarpláss hjá
Sjálfstæðisflokknum, eins og
reyndin verið hefur - með ör-
stuttum hléum - síðustu hálfa
öldina eða svo?
Svarið liggur auðvitað í augum
uppi. Til að „breyta einhverju"
verða stjórnmálamenn að kom-
ast í aðstöðu til að ráða ferðinni,
til að láta verkin tala. Það dugar
ekki að vera í stjórnarandstöðu.
Það dugar heldur ekki að vera á
hjáleigu Sjálfstæðismanna. Þetta
vita reyndir stjórnmálamenn að
sjálfsögðu manna best.
Allir inn á miðjuna?
Annars vefst það fyrir mörgum
hverju vinstri menn vilja breyta.
Að hluta til vegna forsögunnar,
verkanna, þess sem þeir gerðu
þegar þeir voru þó í ríkisstjórn.
En einnig vegna hins að það
blasir alls ekki við almenningi
um hvaða breytingar á þjóðfélag-
inu vinstri menn eru sammála.
Það skýrist kannski í þeirri mál-
efnavinnu sem nú er farin í gang
á vegum stjórnarandstöðuflokk-
anna.
Sem leiðir hugann að gömlum
hugtökum og merkingu þeirra í
samtímanum.
Hægri. Vinstri. Miðja. Þannig
hljóða hefðbundnar skilgreining-
ar á stjórnmálaskoðunum.
Hugtökin eiga upptök sín í
sætaskipan á þinginu i París í
stjórnarbyltingunni mildu fyrir
meira en tvö hundruð árum. Þau
hafa lengi dugað til að skipta
mönnum í stjórnmálafylkingar.
En hvaða merkingu hafa þau í ís-
lenskum stjórnmálum samtím-
ans?
Með öðrum orðum: Hvar ligg-
ja skilin á milli íslenskra stjórn-
málaflokka í dag? Og hver eru
þessi skil?
Er enn tekist á um grundvall-
arstefnur og hugmyndafræði?
Eða er það fyrst og fremst sagan,
hefðin og hagsmunirnir sem
skiptir mönnum í flokka og svo
aftur flokkum í fylkingar? Eru
allir flokkar komnir inn á póli-
tíska miðju þar sem menn, það
er persónuleiki foringjanna, ráða
úrslitum en ekki málefni?
Hjarta Sjálfsíæðisflokksms
Ætli svarið við framangreindri
spurningu sé ekki bæði og.
Þrátt fyrir sterkar miðjutil-
hneigingar annað slagið er Sjálf-
stæðisflokkurinn til dæmis enn
tvímælalaust til hægri í íslensk-
um stjórnmálum. Hann gætir
fyrst og fremst hagsmuna þeirra
sem eiga - hvort sem það eru
peningar, fyrirtæki eða auðlindir.
Hjá þessum öflum slær hjarta
Sjálfstæðisflokksins, þótt reynt
sé að fela það með margvíslegum
hætti.
Það er til marks um snjalla for-
ystu og áhrifaríka áróðurstækni
að Sjálfstæðisflokkurinn nær
þrátt fyrir þetta í fylgi meðal
flestra þjóðfélagshópa. Hann
getur yfirleitt reiknað með að fá
hátt í fjörutíu af hundraði greid-
dra atkvæða í landinu. Stundum
meira.
Hann nær sem sagt Iíka í at-
kvæði margra þeirra sem bera
skarðan hlut frá borði þegar
Sjálfstæðisflokkurinn hyglir vin-
um sínum og vandamönnum,
sem gjarnan eru kenndir við Kol-
krabhann, og stendur vörð um
hagsmuni þeirra. Það er ein af
merkari mótsögnum íslenskra
stjórnmála undanfarna áratugi
að þrátt fyrir þessa rótsterku
hagsmunagæslu skuli alþýða
manna kjósa Sjálfstæðisflokkinn
í þvílíkum mæli sem kosninga-
tölur bera með sér.
Hver er til vinstri?
Ef hægri menn eru enn almennt
í Sjálfstæðisflokknum hvar eru
þá vinstri menn í dag?
Alþýðubandalagsmenn telja
sig að sjálfsögðu enn til vinstri.
Sú vinstrimennska byggir hins
vegar ekki lengur á kenningum
Marxismans og er því enn nokk-
uð í lausu lofti.
Alþýðuflokksmenn segjast
gjarnan líka vera í vinstri flokki -
þeir voru jafnvel að eigin sögn
„vinstra megin við miðju“ á með-
an þeir sátu í ríkisstjórn með
Sjálfstæðisflokknum. Andspænis
slíkum mótsögnum verða skil á
milli hægri og vinstri harla loft-
kennd.
Sögulega séð hefur Framsókn-
arflokkurinn stundum talið sig
til vinstri, eða þá hópar innan
hans. Nú um alllangt skeið hefur
flokkurinn hins vegar boðað
miðjustefnu, og hyggst gera það
áfram.
Samtök um kvennalista máttu
ekki heyra á það minnst hér áður
fyrr að vera flokkuð eftir þessari
hefðbundnu skiptingu „karla-
stjórnmálanna." Kannski hefur
það breyst eitthvað eftir klofn-
inginn í vetur. Að minnsta kosti
tekur Kvennalistinn nú fullan
þátt í viðræðum A-flokkanna um
samstarf á landsvísu.
Gömlu átakapunktarnir
Fyrr á árum voru félagsmenn í
mörgum flokkum reiðubúnir að
kalla sig til vinstri. Sú skilgrein-
ing tók mið af nokkrum meginat-
riðum.
I fyrsta lagi stefnunni í utan-
ríkismálum, þjóðfrelsismálunum
svokölluðu sem kristölluðust í
baráttunni með eða móti hern-
um.
I öðru lagi afstöðunni til efna-
hagsstjórnarinnar þar sem skipu-
lagshyggju var stefnt gegn mark-
aðshyggjunni.
I þriðja lagi deilum um skipt-
ingu þjóðarteknanna milli fjár-
magns og vinnuafls, fyrirtækja
og launþega.
Hver af þessum grundvallar-
deilumálum eru enn til staðar?
Stjórnmálaflokkarnir takast
ekki lengur á um herinn, enda
aðeins tímaspursmál hvenær
Bandaríkjamenn telja sér póli-
tískt fært að kalla hann heim.
Agreiningur um önnur alþjóða-
mál skipta flokkum ekki lengur í
hægri og vinstri, eins og dæmin
sanna.
Markaðshyggjan hefur náð
tökum á öllum stjórnmálaflokk-
unum, þótt í mismunandi mild-
um mæli sé. Andóf gegn henni er
því ekki líklegt til að líma flokka
saman á næstunni, hvað sem
síðar verður.
Baráttan um þjóðarauðmn
Deilan um skiptingu þjóðarauðs-
ins er hins vegar enn í fullum
gangi, þótt hún hafi nokkuð
breytt um svip meðal annars
vegna tilkomu kvótakerfisins.
Hún snýst ekki Iengur bara um
hlut Iaunafólks í þjóðarkökunni,
heldur Iíka um hver á að eiga Is-
Iand í framtíðinni - peninga-
furstarnir eða þjóðin. Hver á
fiskinn í sjónum? Hver á auð-
lindir á hálendinu, í óbyggðun-
um, og £ iðrum jarðar? Hver nær
til sín bróðurpartinum af stór-
eignum ríkisins í því einkavæð-
ingaræði sem boðað er?
Það á eftir að koma í ljós hvort
átök um þessi grundvallarmál
muni auðvelda samstöðu á vin-
stri væng. Staðreyndin er auðvit-
að sú að tiltölulega lítið hefur
farið fyrir skipulegu andófi gegn
taumlausri fíkn sjálfstæðis-
manna í eignir samfélagsins.
Hugsanlega mun sókn þeirra í
ríkisbankana og stórkostlegar
eignir þeirra verða dropinn sem
fyllir mælinn.
Glötuð tækifæri
I fyrrnefndu viðtali við Dag spáði
Svavar Gestsson því að A-flokk-
arnir gætu fengið um fjörutíu af
hundraði atkvæða í næstu þing-
kosningum ef þeir byðu fram
hvor fyrir sig.
Það verður að segjast eins og
er að miðað við stöðu flokkanna
í skoðanakönnunum í dag er
ekkert sem bendir til þess að slík
úrslit séu í spilunum.
Hins vegar sýnir sagan að slíkt
er ekki ómögulegt við óvenjuleg-
ar aðstæður. Það sýnir reynslan
frá árinu 1978. Þá unnu A-flokk-
arnir báðir mikinn kosningasig-
ur. Alþýðubandalagið fékk 22.9
af hundraði atkvæða, en Alþýðu-
flokkurinn 22 af hundraði.
En hvað varð úr þessum mikla
sigri A-flokkanna? Akkúrat ekki
neitt.
Forystumenn A-flokkanna
náðu að vísu saman um að
mynda ríkisstjórn undir forystu
Framsóknarflokksins, en þeir
sundruðu henni sjálfir með inn-
byrðis deilum þegar rúmt ár var
liðið frá kosningasigrinum.
Slík öfugþróun er endurtekin
harmsaga meðal vinstri manna
og ein af meginástæðum þess að
Sjálfstæðisflokkurinn hefur ráð-
ið því sem hann vill í íslenskum
stjórnmálum.
Hafa menn ekkert lært?