Dagur - 24.06.1998, Blaðsíða 7

ÍW^
MIÓVIKVDAGUR 24. JÚNl 199R - 7
ÞJÓÐMÁL
Jafnrétti í notkim
getnaðarvama
í ljósi þess hve miklu fleiri kon-
ur fara í ófrjósemisaðgerð en
karlar má álíta sem svo að konur
taki ennþá meiri ábyrgð á getn-
aðarvörnum þrátt fyrir aukið
jafnrétti á ýmsum sviðum. Velta
má fyrir sér af hverju þessi mikli
munur stafar og hvaða Ieiðir eru
til úrbóta. Ofrjósemisaðgerð er
skilgreind sem aðgerð þar sem
eggrásum kvenna eða sáðrásum
karla er lokað til að koma í veg
fyrir getnað. Hér á Iandi hefur
tíðni ófrjósemisaðgerða aukist
talsvert undanfarin ár. Arið 1988
voru gerðar 495 slíkar aðgerðir,
þar af 465 á konum og því að-
eins 30 á körlum. Árið 1995
hafði aðgerðum fjölgað í 640 þar
af voru 553 á konum en 87 á
körlum, eða rúmlega sex konur á
móti hveijum karli.
Viðhorf
Þrátt fyrir aukið jafnrétti á mörg-
um sviðum nú til dags, má velta
því fyrir sér hvort ekki sé enn um
það aldagamla viðhorf að ræða
að konur sjái um og beri ábyrgð
á getnaðarvörnum. Þessu til
stuðnings má vitna í meðfylgj-
andi skýringarmynd. Þar kemur
fram sá mikli munur sem er á
milli kynja þegar ófijósemisað-
gerð á í hlut, þrátt fyrir að al-
mennt sé talið áhættuminna fyr-
ir karla að fara í slíka aðgerð.
Þetta getur mögulega tengst því
að enn í dag virðist umönnun
barna og heimilishald frekar
hvíla á herðum konunnar og telj-
ast til svokallaðra „mjúkra mála“.
Getnaðarvamir
Ýmsar getnaðarvarnir standa
konum til boða. Flestar þeirra
hafa einhver áhrif á líkamsstarf-
semi kvenna t.d. hefur p-pillan
áhrif á hormónastarfsemina. Aft-
ur á móti eru möguleikamir ekki
eins margir þegar karlar eiga í
hlut og hafa þær getnaðarvarnir
sem þeir nota yfirleitt ekki áhrif
á líkamsstarfsemi þeirra. Höf-
undar telja að þetta geti verið ein
af ástæðum þess að karlmenn
fara síður í ófrjósemisaðgerðir.
Karlar hafa ekki þurft að venjast
því að til að koma í veg fyrir
getnað þurfi þeir að hafa áhrif á
starfsemi æxlunarfæra með
getnaðarvörnum. Þeim stafar því
hugsanlega ógn af slíku inngripi
sem þeir telja að geti haft áhrif á
líkamsstarfsemi þeirra.
Fordómar
Ýmsir fordómar virðast enn vera
til staðar í þjóðfélaginu varðandi
ófrjósemisaðgerðir. Ef til vill
telja sumir karlar karlmennsku
sinni ógnað ef þeir ættu að fara í
slíka aðgerð. Mætti tengja það
þeim misskilningi sem virðist
vera við lýði að þessi aðgerð á
karlmönnum sé svipuð og geld-
ing lyrri alda. Með öðrum orð-
um, að þeir geti ekki gagnast
konum eftir aðgerðina. Aftur á
móti á ófrjósemisaðgerð á kon-
um að hafa þveröfug áhrif. Þær
eiga að upplifa meiri ánægju af
kynlífi. Konur virðast síður telja
að vegið sé að þeirra kvenímynd
eða að þær tapi sínum kvenleika
við það að fara í slíka aðgerð.
Bamakvótinn fylltur
Þegar konur eru búnar að eign-
ast þau börn sem þær ætla sér
taka sumar þeirra ákvörðun um
að fara í ófrjósemisaðgerð. Oft er
sú ákvörðun sprottin af erfiðleik-
um með aðrar getnaðarvarnir og
að þær geta ekki hugsað sér að
standa frammi fyrir þeirri erfiðu
ákvörðun sem óvelkomin þung-
un leiðir til. Þó svo að fóstureyð-
ing sé tiltölulega aðgengileg að-
gerð hér á landi er það svo í hug-
um flestra kvenna að um afar-
kost sé að ræða sem aðeins beri
að nota í algjörum neyðartilvik-
um. Til að koma í veg fyrir að
þurfa að standa frammi fýrir því
erfiða vali velja konur frekar að
binda endi á frjósemi sína á var-
anlegan hátt. Oft tekur konan
ákvörðun um að fara í ófrjósem-
isaðgerð án þess að ræða það við
makann hvort hann sé tilbúinn
til að gangast undir slíka aðgerð.
Þetta getur tengst því að konur
eru vanar að sjá um og taka
ábyrgð á getnaðarvörnum.
Meiri fræðslu er þörf
Þó svo að umræðan um ófijó-
semisaðgerðir hafi opnast hin
síðari ár virðist sem hún hafi
ekki að öllu leyti náð til slíkra að-
gerða á körlum. Það virðist ríkja
vanþekking á eðli og afleiðingum
aðgerðarinnar sem leiðir til þess
að karlar íhugi síður þennan
möguleika. Getur það því hugs-
anlega staðið í vegi fyrir að þeir
taki meiri ábyrgð á getnaðar-
vömum. En það hlýtur að vera
skylda hvers einstaklings sem
stundar ábyrgt kynlíf, hvort sem
um karl eða konu er að ræða.
Benda má á að í fræðslu fyrir
ófrjósemisaðgerð þurfi fagaðili
að tala við báða aðila og gera
þeim grein fyrir kostum og göll-
um aðgerðarinnar fyrir bæði
kynin. I dag virðist sjaldan vera
bent á þann möguleika að karlar
geti farið í slíka aðgerð. Höfund-
ar telja að með því að auka
fræðslu á ófrjósemisaðgerðum
sem valkosti í getnaðarvörnum
megi minnka þann mun sem er á
milli karla og kvenna sem fara í
ófrjósemisaðgerð. Þannig megi
stuðla að auknu jafnrétti á þess-
um vettvangi sem öðrum.
Grein þessi er unnin í fram-
haldi af lokaverkefni til B.Sc.
gráðu t hjúkrunarfræði við Há-
skólann á Akureyri. Heiti loka-
verkefnisins er „Frelsi í formi
ófrjósemisaðgerðar: U-p-plifun
kvenna af Ukamlegri, andlegri og
félagslegri líðan sinni eftir ófrjó-
semisaðgerð. “
Höfundar hrautskráðust sem
hjúkrunarfræðingar þann 6. júni
1998.
Okur í Hvalfj arðargöngimt
OLGEIR
HELGI
RAGNARS-
SON
bladamaður
skrifar.
Spölur hefur gefið út verðskrá
fyrir akstur í gegn um Hvalfjarð-
argöng og tæpast verður sagt að
spölurinn sé gefinn.
Það voru sannarlega mikil von-
brigði að sjá þvílíka okurálagn-
ingu fyrirtækið hyggst leggja á
lausaumferð í gegnum Hvalljarð-
argöng, því eittþúsund krónur
fyrir að aka í gegn, eða tvö þús-
und krónur fram og til baka verð-
ur vart kallað annað en okur í
skjóli einokunar. Undirrituðum
voru þessi tíðindi mikil vonbrigði
og verður að segjast eins og er að
Hvalfjarðargöngin og fyrirtækið
sem að þeim stendur, Spölur hf.,
settu verulega niður og njóta ekki
sömu velvildar og áður var í hug-
anum. Imynd fyrirtækisins og
framtaksins beið verulegan
hnekki.
I upphafi þegar rætt var um að
kostnaður við að fara í gegn um
göngin yrði um 600 krónur á ferð
lýsti ég því margfaldlega yfir að
ég mundi fara göngin í hverri
ferð. Þegar upphæðin 800 krón-
ur var komin upp á borðið sat ég
við sama heygarðshornið, ég skal
í gegn um gatið, sagði ég. En
þetta er of langt gengið. Ef þetta
er það verð sem Spalarmenn
hyggjast innheimta við ganga-
munnann ek ég fyrir Hvalfjörð og
kem ekki nálægt göngunum.
Þetta er of hátt verð. Mótrökin
eru að boðið sé upp á afsláttar-
fargjöld, kaupi menn 20 ferðir í
einum pakka fá menn 20% af-
slátt. Þá eru menn að greiða
16.000 krónur fyrir tíu ferðir
fram og til baka. Það lætur nærri
að ég greiddi 16.000 krónur fyrir
að aka í gegn í hálft ár. Svo er
hægt að fá enn meiri afslátt því
kaupi menn 40 ferðir í einum
pakka fá menn 40% afslátt en
greiða fyrir það hvorki meira né
minna en 24.000 krónur. Er
skynsamlegt fyrir mig að greiða
24.000 krónur einu sinni á ári
fyrir að aka í gegn um Hvalljarð-
argöng þessar ferðir sem ég fer?
Nei, mér finnst það ekki.
Grunnverðið er of hátt og af-
slátturinn er of dýru verði keypt-
ur. Stjórnarmenn Spalar hafa
hlaupið á sig í verðlagningu og
framtakið mun tapa verulegri
góðvild (goodwill) bregðist stjórn
fyrirtækisins ekki við snarlega og
breyti verðstefnunni. Eg skora
hér með á stjórnendur Spalar að
bregðast snarlega við og bjarga
andliti sínu og fyrirtækisins.
Fyrir utan að almenningur tel-
ur þessa verðlagningu fyrir „ofan
allar hellur“ þá hníga efnahags-
leg og rekstrarleg rök að því fyrir
Spöl að lækka verðið fyrir lausa-
umferð og fletja verðskrána.
Göngin koma til með að tapa
gríðarlega mikilli umferð framhjá
vegna þessa háa verðs, umferð
sem annars færi um göngin og
skilaði þeim tekjum. Verðlagn-
ingin eins og hún er kemur líka
til með að auka þrýstinginn á að
gerður verði almennilegur vegur
um Dragháls og brú við Staf-
holtsey til að stytta leiðina í gegn
um Borgarfjarðarhérað milli suð-
urs og norðurs og stytta þar með
Ieiðina fyrir Hvalljörð fyrir Norð-
lendinga og fleiri.
Það hefur verið nefnt að þessi
verðlagning sé gerð af ráðnum
hug og ástæðan sé sú að fram-
kvæmdaraðilar vilji þrýsta á að
hið opinbera taki enn meiri þátt í
kostnaðinum við verkið. Sé það
raunin er það þvert ofan í yfirlýs-
ingar þeirra sem að stóðu og
heldur ómaklegt en að óreyndu
legg ég ekki trúnað á þessa skýr-
ingu.