Dagur - 25.08.1998, Blaðsíða 3

Xfe^MT
ÞRIBJUDAGUR 2S.ÁG ÚST 1998 - 19
LÍFIÐ í LANDINU
L
Graiið eftir sam-
Miklarfomleifarann-
sóknirfara fram þessa
dagana á Hofsstöðum í
Mývatnssveit. Afsann-
að þykirað þarhafi
staðið hofen þama má
finna miklisverðar
upplýsingarum sam-
félagsmyndun áfyrstu
öldum íslandsbyggðar.
„Markmiðið með rannsóknun-
um í tóftunum hér á Hofsstöð-
um er ekki síst að sjá hvernig líf-
ið var í landinu á fyrstu öldum
Islandsbyggðar og hvernig nýtt
samfélag þróaðist. Fyrstu tvær
aldirnar eftir Iandnám eru þoku
huldar og spennandi er að leita
svara við spurningum um þær,“
segir Orri Vésteinsson, forn-
leifafræðingur hjá Fornleifa-
stofnun íslands, sem ásamt
Adolf Friðrikssyni, stjórnar um-
fangsmiklum fornleifarannsókn-
um, sem fram fara á Hofsstöð-
um í Mývatnssveit. Fjöldi vís-
indamanna af ýmsum sviðum
kemur að þeim sem undirstrikar
hve víðtækar þær eru.
—
§||Íp|||
Hér hefur fundist talsvert afbeinum fiska og Hka sjávarfugla. Þetta er athyglisvert og bendir til að efnhagur Hofsstaðamanna hafi staðið traustum fótum og
þeir gert vel við sig og sína í mat, “ segir Orri Vésteinsson og skálatóftin, þar sem fjöldr vísindamanna er að störfum, er að baki honum. mynd: sbs.
Uppgröftur uiH aldamót
Meðal fornleifafræðinga hafa
Hofsstaðir lengi verið þekktir.
Undir Iok 19. aldar komu þang-
að fornfræðingarnir Kristian
Kálund frá Danmörku, og
Til að sannreyna þetta grófu
þeir í skálatóftina á Hofsstöðum
„...og urðu sannfærðir um þarna
hefði verið hof. Rökin voru fyrst
og fremst bæjarnafnið og stærð
skálans sem er 45 metrar að
lengd. Þá fannst
Samhlida ramM’ZTgrSmi. meöal
síðar Brynjúlfur Jónsson frá
Minna-Núpi. Þeir skoðuðu tóft-
irnar og töldu að þarna hefði
verið hof í heiðnum sið. Síðar
komu Danfel Bruun og Finnur
Jónsson, handritafræðingur í
Kaupmannahöfn, en þeir höfðu
efasemdir um hofin sem íslensk-
ir fornfræðingar töldu sig hafa
fundið. Töldu sagnir um þau
ekki ríma saman við heimildir.
þeim
sannfærandi að hólf eitt við
norðurenda skálans sem þeir
töldu vera goðastúku þar sem
líkneski hefðu staðið. Einnig
fannst Finni niðurstöður koma
saman við Iýsingar Islendinga-
sagna, þó að f uppgreftrinum
hefðu fundist fáir gripir og fá-
tæklegir sem flestir geta verið
frá hvaða tíma sem er,“ segir
Orri Vésteinsson. Hann segir að
um miðbik aldarinnar hafi vakn-
að efasemdir um niðurstöður
rannsóknanna og menn bent á
að rökin væru fráleitt skotheld.
Hofgoðar og veraldlegir
höfðingjar
Árið 1965 kom að Hofstöðum
danski fornleifafræðingurinn
Olaf Olsen, sem taldi að svarið
við spurningunni um hof að
heiðnum sið væri að finna í
stórri holu sunnan við skálatóft-
ina. Hann gróf í holuna, Iíkt og
þeir Bruun og Finnur gerðu í
aidarbyrjun, og hans niðurstaða
var að í henni hefði verið soð-
inn matur fyrir miklar veislur á
Hofsstöðum.
„Niðurstaða Olsens var sú,“
segir Orri, „að á Hofsstöðum
hefði ekki verið hof enda
hefðu engin ummerki um það
fundist. Hinsvegar bentu
beina- og brunaleifar í hol-
unni til að höfðingjar hefðu
búið á Hofsstöðum og þeir
haldið blótveislur, verið ein-
hverskonar hofgoðar sem
stjórnuðu helgiathöfnum
jafnframt því að vera verald-
Iegir höfðingjar. Kenning
Olsens var að sérstök hof hefðu
ekki verið til, helgihald hefði
farið fram heima á bæjum og
stórar holur væru vísbendingar
um slíkt. Þetta hefur þótt
trúverðug kenning og hafa
menn bent á staði í Noregi þar
sem saman fara stórhýsi og eld-
arholur. Hinsvegar hafa bygging-
ar, sem ótvírætt voru eingöngu
notaðar undir heiðið helgihald,
aldrei fundist á Norðurlöndun-
um, þrátt fyrir mikla leit.“
Gerðu vel vlð sig og sína
ímat
Fornleifafræðingarnar Orri og
Adolf Friðriksson komu fyrst að
Hofstöðum árið 1991 og teikn-
uðu þá upp myndir af tóftunum
þar. Sumarið 1992 grófu þeir
skurð þvert í gegnum tóftirnar
til að kanna öskulag, sem gæti
sagt til um aldur fornleifanna.
Niðurstaðan var að mannvistar-
leifarnar væru frá lokum 9. ald-
ar og fram á 11. öld en gjóska úr
Heklugosinu mikla árið 1104
liggur yfir öllum rústunum.
Seinna kom í Ijós að mannvist
hefur hafist snemma á Hofs-
stöðum, aðeins fáum árum eftir
að svokallað Iandsnámslag,
gjóskulag úr gosi á Veiðivatna-
svæðinu, féll árið 871.
„Við komum hingað aftur árið
1995,“ segir Orri. „Við höfum
lagt áherslu á að grafa upp og
greina dýrabeinaleifar í holunni
sunnan við skálann, enda segja
þær okkur mikið um mataræði
og efnahag fyrstu kynslóða ís-
lendinga. I neðstu lögum er hátt
hlutafall geitabeina sem minnk-
ar eftir því sem ofar dregur og
líður á tímann. Það má skýra
með því að geitur henta vel til
beitar í kjarr- og skóglendi, sem
mikið hefur verið um fyrst eftir
landnám. Síðar íjölgar nauta-
beinum sem bendir til að fyrstu
kynslóðir Islendinga hafi Iagt
áherslu á mjólkurframleiðslu.
Minna kemur á óvart hve mikið
er af silungsbeinum enda er
skammt til Laxár og Mývatns.
Einnig hefur fundist talsvert af
beinum fiska, einkum þorsks, og
líka sjávarfugla. Þetta er athygl-
isvert og bendir til að efnhagur
Hofsstaðamanna hafi staðið
traustum fótum og þeir hafi get-
að gert vel við sig og sína í mat.“
Tíu ár í viðbót
Rannsóknimar á Hofsstöðum
eru fjármagnaðar með styrkjum
frá Rannsóknarráði Islands og
vfsindastofnunum og háskólum
austan hafs og vestan. Nú er 3ja
ára styrktímabili að ljúka en að
mati Orra Vésteinssonar er vert
að halda rannsóknum áfram.
„Við sjáum sífellt betur hve
Hofsstaðir eru gjöfull rann-
sóknastaður. Hér er að finna
mikilsverðar upplýsingar um
hvernig fólk lagaði sig að nýjum
aðstæðum á fyrstu árum Is-
landsbyggðar, um hvernig húsa-
gerð og búskaparhættir þróuð-
ust og samfélagið mótaðist. Við
teljum því mildvægt að halda
starfinu áfram og nú þegar höf-
um við lagt línur að halda áfram
minnst tíu ár í viðbót," segir
Orri.
Sem áður segir stendur Forn-
leifastofnun Islands að þessum
rannsóknum og kemur að þeim
stór og þverfaglegur hópur vís-
indamanna víða að, alls um
þrjátíu manns. I þeim hópi eru
stúdentar frá Evrópu og Banda-
ríkjunum sem taka þátt í rann-
sóknunum á námskeiði sem rek-
ið er samhliða þeim. Segir Orri
námskeiðið, sem nú er haldið
annað árið í röð, sé byrjunin á
að hefja kennslu á háskólastigi í
fornleifafræði hér á landi. -SBS.