Dagur - 03.11.1998, Side 7

1
T

ÞJÓÐMÁL
ÞRIDJUDAGUR 3. NÓVEMBKK 1998 - 7
Markaður þvert
yfir Atlantshaf
Nú, þegar blikur eru á lofti í efnahagsmálum heimsins er brýnt að bregðast rétt við. Tilhneigingin til að leita í
skjói á bak við nýjar hindranir verndarstefnu, og þannig endurtaka mistök frá iiðinni tíð, má ekki ná yfirhöndinni.
IJALLpÓR
ASGRIMS-
SON
UTANRÍKISRÁÐHERRA
SKRIFAR
Þegar blikur eru á Iofti í efna-
hagsmálum í heiminum, eins og
um þessar mundir, er mikilvægt
að standa vörð um frelsi í við-
skiptum. A fundi hjá íslensk-am-
eríska verslunarráðinu í Was-
hington D.C. í síðasta mánuði
gerði ég mikilvægi fríverslunar
fyrir þjóðir heims að umtalsefni.
Mjög sterk rök eru fyrir fríversl-
un, þrátt fyrir þá freistingu fyrir
ríki að leita skjóls í nýjum við-
skiptahindrunum.
I því sambandi er rétt að minn-
ast þess, að það er markaðurinn
yfir Atlantshafið, sem sameinar
efnahagsveldi Bandaríkjanna og
Evrópusambandsríkjanna, sem er
í raun máttarstoð heimsbúskap-
arins.
Náin tengsl íslands við
Vestiirheint
Áður en lengra er haldið er rétt
að horfa til baka og rifja upp hin
nánu tengsl Islands og ríkja
Norður-Ameríku. I raun hefur
ekkert Evrópuríki gamalgrónari
tengsl við Norður-Ameríku en Is-
land, ef Iandafundir Leifs Eiríks-
sonar í Vesturheimi fyrir um eitt
þúsund árum eru hafðir í huga.
Þetta merkilega afrek forfeðra
okkar verður tilefni sameiginlegra
hátíðarhalda bandarískra og ís-
lenskra stjómvalda árið 2000.
Tæpast er til sú Evrópuþjóð,
sem ekki lagði sitt af mörkum til
að byggja upp hina miklu þjóð
Bandaríkja Norður-Ameríku með
hinum gífurlegu fólksflutningum
úr landi á 19. öld og sem í sum-
um tilvikum standa enn yfír. Um
fimmtungur íslensku þjóðarinnar
fluttist utan til Ameríku á ofan-
verðri 19. öld og fram að fyrri
heimsstyijöld.
Snemma í ágúst á þessu ári átti
ég þess kost að hitta marga Vest-
ur-Islendinga i Kanada á menn-
ingarhátíð þeirra í Manitoba. Eg
verð að viðurkenna, að ég varð
snortinn af því, hvemig þeim hef-
ur tekist að flytja það besta úr
fornri arfleifð okkar yfír í nýtt og
gerólíkt umhverfí. Það sama á við
um fólk af íslenskum uppruna í
Bandaríkjunum.
Þetta fólk er að sjálfsögðu góð-
ir og gegnir Kanadamenn og trúir
og tryggir bandarískir borgarar.
En það er enn stolt af arfleifð
sinni og staðráðið í að treysta þau
ættarbönd, sem binda okkur sam-
an.
Iloriisteiim íslenskrar
utanríkisstefnu
íslendingar og Bandaríkjamenn
bundust vináttuböndum á viðsjál-
um tímum heimsstyijaldarinnar
síðari. Síðan þá er viðurkennt, að
ísland er náttúruleg efnisgerð
þeirra tengsla, þvert yfír Atlants-
haf, sem allar götur síðan hafa
verið og eru enn máttarstoð Iýð-
ræðisbandalags Amerfku og Evr-
ópu. Hin dýrkeypta reynsla síðari
heimsstyijaldarinnar kenndi okk-
ur Islendingum að einhliða hlut-
leysisyfírlýsing var gagnslaus. Við
áttum því samleið með öðrum
stofnríkjum NATO árið 1949.
Það var þessi reynsla og ógnir
Kalda stríðsins, sem varð til þess,
að við gerðum varnarsamninginn
við Bandaríkin árið 1951.
Allar götur síðan hafa þessar
sögulegu ákvarðanir, sem vöktu á
sínum tíma harðar deilur innan-
lands, en þorri þjóðarinnar sætti
sig fljótlega almennt við, verið
hornsteinn stefhu Islands í utan-
ríkis- og öryggismálum.
Þessi hornsteinn hefur staðið
óhagganlegur til þessa. Það er á
grundvelli þessara ákvarðana og
þeirra sem fylgdu í kjölfarið, sem
hið unga íslenska lýðveldi hefur
tryggt sjálfstæði sitt og öryggi
með góðum árangri.
Síðan hefur miklum árangri
verið náð. Nú, þegar blikur eru á
lofti í efnahagsmálum heimsins
er brýnt að bregðast rétt við. Til-
hneigingin til að leita í skjól á bak
við nýjar hindranir verndar-
stefnu, og þannig endurtaka mis-
tök frá liðinni tíð, má ekki ná yf-
irhöndinni.
Fríverslun
Fríverslun gerir þjóðum kleift að
hagnast af hlutfallslegum yfir-
burðum sínum á sviði fram-
leiðslukostnaðar. Fijálsir markað-
ir stuðla að samkeppni, sem leið-
ir til hagkvæmari staðsetningar
framleiðsluþátta, aukinnar skil-
virkni og lægra verðs til neytenda.
Þetta er eina færa leiðin fyrir lít-
ið Iand með takmarkaðan innan-
landsmarkað, til að ná fram kost-
um stórrekstrar á stækkuðum
markaði.
Þetta á ekki aðeins við um hin
þróuðu iðnríki, því fríverslun fyr-
ir vörur þróunarríkjanna og þátt-
taka þeirra á heimsmarkaðinum
er algert skilyrði fyrir betra og
heilsusamlegra lífi íbúa þróunar-
Iandanna.
Staðreyndirnar tala sínu máli.
Frá 1950 hafa heimsviðskipti
sextánfaldast og vaxið langt um-
fram verga landsframleiðslu.
Fijáls aðgangur að mörkuðum
iðnríkjanna, aðallega Bandaríkj-
anna og Evrópulandanna, hefur
hjálpað löndum, sem áður voru
fátæk og vanþróuð, að auka út-
flutning sinn. Rúmlega eitt hund-
rað og þijátíu þjóðir hafa viður-
kennt þessar staðreyndir með því
að tryggja löndum sínum aðild að
Alþjóðaviðskiptastofnuninni
(WTO) og þannig gengist undir
þann aga sem „leikreglurnar"
krefjast. Þijátíu þjóðir, þar á með-
al Kína, bíða þess að gerast aðil-
ar.
En fríverslun með varning
nægir ekki. Þörf er fríverslunar
með þjónustu, altæks staðfestu-
réttar og réttar til fjárfestinga yfír
Iandamæri og samræmdra alþjóð-
legra samkeppnisreglna. Ljóst er
hvert stefnir. Sakir tæknilegra
viðskiptahindrana, sem enn hef-
ur ekíd verið rutt úr vegi, þrátt
fyrir mikla vinnu í hálfa öld á
vettvangi GATT, hefur bein er-
lend fjárfesting næstum tvöfald-
ast síðan 1990, en verðmæti
vamings í Bandaríkjadölum, sem
farið hefur yfír landamæri ríkja,
aftur á móti aukist um tæp 60%.
Lærdómur fyrir komandi
kynslóðir
Óskynsamlegt er að bregðast við
umróti á fjármálamörkuðum
heimsins með því að hlaupa í
skjól bak við nýjar hindranir.
Þvert á móti er viturlegt að bregð-
ast við með þeim hætti að ganga
hart eftir því að leikreglum sé
fylgt í einu og öllu og þannig
halda í heiðri meginregluna um
jöfn tækifæri á markaðinum.
Að sjálfsögðu eru engin fljót-
virk úrræði til. Það tekur sinn
tíma að byggja upp stofhanir og
viðhorf frjáls markaðar. Alþjóð-
legum stofnunum ber skylda til
að tryggja, með strangri eftirlits-
skipan og reglusetningu, að al-
tækar meginreglur um gagnsæi,
fjárhagslega ábyrgð og jöfn tæki-
færi séu í heiðri hafðar. „Stjórn-
laust markaðskerfi" fær ekki
staðist.
Markaður þvert yfír
Atlantshaf
Fróðlegt er að skoða efnahag
Bandaríkjanna og ESB. Saman-
lagt nemur verg landsframleiðsla
Bandaríkjanna og ESB 16 billjón-
um Bandaríkjadala, sem er nærri
helmingur verðmætis alls vam-
ings og þjónustu, sem er fram-
leiddur eða sem innt er af hendi í
heiminum. Sé tekið tillit til stað-
bundinnar framleiðslu banda-
rískra fyrirtækja í Evrópu og evr-
ópskra fyrirtækja í Bandaríkjun-
um telst markaðurinn þvert yfir
Atlantshaf meira en helmingi
stærri en markaðurinn þvert yfír
Kyrrahaf.
Þá er og mikilvægt að hafa f
huga, hve viðskiptaflæði er jafnt
milli Bandaríkjanna og Evrópu.
Sama gildir um fjárfestingar, en
Bandaríkin eru langstærsti aðili í
alþjóðlegum fjárfestingum í Evr-
ópu, og Evrópa skarar ffam úr
öðrum fjárfestum í Bandaríkjun-
um. Um þijár milljónir Evrópu-
búa starfa hjá fyrirtækjum í
bandarískri eigu í Evrópu og svip-
aður fjöldi Bandaríkjamanna
starfar hjá fyrirtækjum í evrópskri
eigu í Bandaríkjunum. Þessar töl-
ur segja mikið um mikilvægi þess
fyrir heimsbyggðina alla að þessi
efnahagskerfi haldi áfram að
dafna. Framtíð okkar er undir því
komin.
Brýnir hagsmimir íslands
Hvernig fellur Island inn í þessa
heildarmynd?
Mikilvægt er að átta sig á því,
að sérhvert samkomulag eða
ósamkomulag, ef því er að skipta,
milli Evrópusambandsins og
Bandaríkjanna um stefnu í við-
skiptum hefur bein áhrif á ís-
lenska hagsmuni.
Island er hluti af innri markaði
Evrópu gegnum aðild sína að
EES-samningnum sem færir okk-
ur næstum tollfrían markaðsað-
gang og tekur til fíjáls flæðis
vöruviðskipta, þjónustu, fjár-
magns og fólks á vinnumarkaði.
Af þessum sökum hefur samning-
urinn um gagnkvæma viðurkenn-
ingu á til dæmis vöruprófunum
og vottun, sem Bandaríkin og
Evrópusambandið gerðu árið
1997, leitt til hliðstæðs samnings
milli EFTA-EES-Iandanna og
Bandaríkjanna.
Brýnir hagsmunir okkar varð-
andi nýja framkvæmdaáætlun
þvert yfír Atlantshaf (NTA), sem
komið var á fót milli Bandaríkj-
anna og Evrópusambandsins árið
1995, eru augljósir í ljósi þess, að
viðskipti okkar við Bandaríkin,
Evrópusambandið, önnur EFTA-
lönd og Kanada nema yfír 8B% af
heildarutanríkisverslun okkar. Af
þeim sökum hefur ísland lýst
vilja sínum til þess að eiga aðild
að NTA. Ég verð að viðurkenna
viss vonbrigði mín með tregðu
þessara aðila, til að gera EFTA-
löndunum ldeift að taka þátt í
þessari umræðu. Þetta er mál,
sem við vildum mjög gjarnan að
yrði endurskoðað. Kanada hefur
með svipuðum hætti gefíð í skyn
áhuga á að taka þátt í NTA fram-
kvæmdaáætluninni en einnig án
árangurs. Nýhafnar viðræður
Kanada og EFTA um gerð frí-
verslunarsamnings, sem stefnt er
að ljúka á næsta ári, er frekari
vitnisburður mikilvægis markaða
beggja megin Atlantshafs fyrir
löndin sem hlut eiga að máli.
Markmið
utanríkisslefiiunnar
Meginmarkmið íslenskrar utan-
ríkisstefnu í meira en hálfa öld,
allt frá stofnun lýðveldis, hafa
verið að tryggja öryggi okkar með
aðild að NATO og með vamar-
samningnum við Bandaríkin; að
tryggja okkur aðgang að mörkuð-
um með marghliða fríverslunar-
samningum (frá EFTA og EES til
GATT og WTO); og að varðveita
og vernda yfirráð íslands yfír
náttúruauðlindum landsins.
Allar ríkisstjómir landsins hafa
frá lokum síðari heimsstyijaldar
haft þessi sömu markmið að leið-
arljósi. Island hefur rekið við-
skipti sín með höfuðáherslu á
virka viðskiptastefnu { gegnum
aðild Iandsins að EFTA, EES,
WTO og OECD, með ýmsum tví-
hliða fríverslunarsamningum og
með góðu sambandi og vináttu
við mikilvægustu viðskiptalönd
sín. I stuttu máli, tengsl þvert yfír
Atlantshaf, hvort sem um er að
ræða öryggismál eða viðskipti,
varða þjóðarhagsmuni íslendinga
mestu.