Dagur - 29.01.1999, Qupperneq 4

20-FÖSTUDAGUR 29. JANÚAR 1999
Tkyptr
LÍFID í LANDINU
L
Mannréttindanefnd Evr-
ópu hefur komist að
þeirri niðurstöðu að
Mannréttindadómstóll
Evrópu geti ekki tekið til
meðferðar hin íslensku
Guðmundar- og Geir-
finnsmál. Það hafði Sæv-
ar Ciecielski farið fram á
að dómstóllinn gerði, en
nefndin sem velur mál
handa dómstólnum að
fjalla um kvað hann ekki
geta tekið það lyrir, þar
sem alltof langt væri liðið síðan hin ís-
lensku sakamál voru útkljáð hér á landi -
ef útkljáð skyldi kalla. Ekki ku mega líða
nema sex mánuðir frá dómsuppkvaðn-
ingu þangað til mál eru send mannrétt-
indadómstólnum og þessi mannréttinda-
nefnd úrskurðaði því að Guðmundar- og
Geirfinnsmálin kæmu ekki til álita - án
þess, vel að merkja, að nokkur afstaða
væri tekin til málanna í sjálfu sér.
Eitthvaö er rotiö í okkar ranui
Nú kom þetta að minnsta kosti mér
nokkuð á óvart, því ef hin ströngu tíma-
mörk mannréttindadómstólsins lágu alla
tíð Ijós fyrir er dálítið skrýtið að þessi leið
skuli yfirleitt hafa verið farin. En látum
það liggja milli hluta. Altént var niður-
staðan sem sé sú að réttlætið mun ekki
koma að utan að þessu sinni. Ekki þarf
að rilja upp fyrir neinum að það hefur
gerst öðruhvoru í seinni tíð að við höfum
þurft að taka til í okkar ranni beinlínis að
skipunum frá útlöndum. Þaðan hafa
komið sumir þeir vindar sem hafa blásið
kuski út úr nokkrum skúmaskotum þjóð-
félagsins - og leiðrétt ýmsar okkar ambög-
ur.
Vissulega var vonandi að það hefði get-
að gerst í þetta sinn. Ég trúi því að svo til
allir geti verið sammála um að hvað svo
sem kann að hafa gerst þegar þeir Guð-
mundur og Geirfinnur Einarssynir hurfu,
þá voru framin þvílík afglöp við rannsókn
málsins, sókn og vörn og dómsuppkvaðn-
ingu að málin eru Ijótur blettur á sam-
visku þjóðarinnar sem brýnt er að hreinsa
burt - og sem allra fyrst. Og úr því hér á
Islandi virtist engin leið að hnika nokkru
til - eins og kom svo greinilega fram þeg-
ar Hæstiréttur þjóðarinnar lét hjá líða að
fyrirskipa endurupptöku málanna - þá var
helst að vænta réttlætis að utan, frá
Mannréttindadómstólnum, enda Iiggur
það hvað sem öðru líður alveg í augum
uppi að mannréttindi voru mörg og stór
brotin í þessum málum. En nú er sem
sagt komið á daginn að réttlætið mun
ekki koma að utan.
Staðið á eigin fótuin
Og þegar að er gáð er það bara ágætt. Við
höfum þar með ennþá sjálf tækifæri til að
afmá þennan blett af samvisku þjóðarinn-
ar, því við getum ekki héðan af eins og
Iitlir krakkar treyst á að fullorðna fólkið í
útlöndum hafi vit fyrir okkur og taki i
taumana þegar við höfum gert skammar-
strik en þorum ekki að horfast í augu við
það. Við verðum sem sé að standa á eigin
fótum og það er gott, þótt auðvitað hefði
verið fljótlegra og auðveldara að málin
hefðu bara verið endanlega útldjáð í út-
löndum. Enda vænti ég þess að ýmsir
þeir hér á landi sem eru sannfærðir um
að pottur sé mölbrotinn í allri málsmeð-
ferð Guðmundar- og Geirfínnsmála
hefðu helst kosið að það réttlæti sem enn
bíður hefði komið utanlands frá.
Það er nefnilega opinbert leyndarmál
að það mun veljast mjög fyrir kerfinu hér
á landi að takast á við þessi mál, einfald-
lega af því þar þarf kerfið að horfast í
augu við sjálft sig - margir þeirra sem
fengju kusk á hvítflibbann eru enn til
staðar í kerfinu, aðrir eru persónulegir
vinir og jafnvel lærimeistarar þeirrá sem
nú þyrftu að láta til sín taka. Og það virð-
ist vera þeim ógnarlega erfíð tilhugsun að
gera eitthvað það sem varpað gæti skugga
á orðstir þeirra sem ómótmælanlega
gerðu sín óteljandi mistök - svo ekki sé
nú sterkar að orði kveðið - þegar Guð-
mundar- og Geirfinnsmál voru til rann-
sóknar og fyrir dómi. Ekki þarf maður
Iengi að velta vöngum yfir tregðu hins ís-
lenska kerfis til að taka upp að nýju mál,
sem svo augljóslega eru maðksmogin, til
UMBÚÐA-
LAUST
„Það er nefnilega opin-
bert leyndarmál að það
mun vefjast mjög fyrir
kerfinu hér á landi að
takast á við þessi mál,
einfaldlega afþvíþar
þarfkerfið að horfast í
augu við sjálft sig -
margir þeirra sem fengju
kusk á hvítflibbann eru
enn til staðar í kerfinu,
aðrir eru persónulegir
vinir og jafnvel læri-
meistarar þeirra sem nú
þyrftu að láta til sín taka.“
IISSIIÍ
kemurekki
aðutan
að hugsa sem svo að helst vilji kerfíð bíða
þar til allir eru dánir sem hlut eiga og
áttu að máli.
Kurteisi er vissulega dyggð en hér getur
hún ekki lengur átt við. Og nú höfum við
færi á að hreinsa samviskuna sjálf, ekki
tilneydd frá útlöndum, og það er færi
sem þarf að nýta. Það væri vissulega
skaði ef það eiga að verða eftirmælin um
íslenskt samfélag á ofanverðri tuttugustu
öld að við höfum ekki haft hugrekki til að
taka upp að nýju svo augljós rangindi,
einfaldlega af tillitssemi við fáeina emb-
ættismenn sem urðu á mistök á sínum
tíma.
Lexía frá 4. áratugniun
Stjórnmálamenn á ofanverðum fjórða
áratug þessarar aldar hafa hingað til verið
að mestu vammlitlir menn í augum okk-
ar, þótt hart hafí verið barist um ýmis
mál. Nú er ég aftur á móti smeykur um
að ævinlega muni héðan í frá fylgja
orðstír sumra þeirra svolítil neðanmáls-
grein, sem gæti átt eftir að þenja sig upp í
meginmál ævisögunnar og gæti jafnvel átt
eftir að verða eilifur fylgifiskur nafns
þeirra í sögunni - sem sé hve þeir voru
harðbijósta og skilningsvana í garð þeirra
Gyðinga sem hingað vildu leita frá Þýska-
landi þegar helförin var yfírvofandi. I
uppsláttarriti tuttugustu og fyrstu aldar
um Hermann Jónasson mun til að mynda
ekki aðeins standa að hann hafi hamíað
gegn tilraunum þýskra yfírvalda til að fá
hér ítök, eins og hefur hingað til verið
stór rós í hans hnappagati, og svo sannar-
lega með réttu - heldur verður bætt við
setningunni: „En hins vegar hamlaði
Hermann því líka að ofsóttir Gyðingar
gætu fengið hæli á Islandi og lét svo um
mælt að Gyðinga vildum við ekki á Is-
landi,“ - eða hvernig sem það var nú aftur
orðað.
íslenskir stjórnmálamenn núna á allra
síðustu misserum tuttugustu aldar hafa
tækifæri til þess að koma í veg fyrir ekki
alveg ósvipaða klausu í sínu æviágripi í
uppsláttarbókinni, þar sem gæti staðið að
þeir hefðu beitt sér fyrir miklum umbót-
um á réttarkerfinu og auknu réttaröryggi,
„en hins vegar...“ - Hins vegar hefðu þeir
látið hjá líða að láta taka upp að nýju
Guðmundar- og Geirfinnsmál, augljós-
ustu dæmin um misbrúkun og mistök
réttarkerfisins á sínum dögum.
Hvað stoðar það manninn...
Það er þrátt fyrir allt ágætt fyrir orðstír
Islendinga að það skuli ekki þurfa að
standa í eftirmælum okkar að við höfum
neyðst til að taka upp að nýju hin stór-
kostlega gölluðu Guðmundar- og Geir-
finnsmál, vegna þrýstings frá útlöndum.
En þá þurfum við líka að hafa bein í nef-
inu til að gera það sjálf, ótilneydd. I
haust er leið gaf Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra mjög skörulegar yfírlýsingar um
skoðanir sínar á þeim réttarmorðum sem
framin voru við rannsókn Guðmundar-
og Geirfinnsmálanna - og í þeirri ræðu á
þingi sáum við í einu vetfangi alla kosti
Davíðs sem stjórnmálamanns. Vonandi
fer hann nú að fylgja þessari ræðu sinni
eftir; ekki ætla ég að segja fyrir nákvæm-
lega hvernig á að gera það, en það er vel
hægt.
Enda tóku margir aðrir stjórnmála-
menn undir skoðanir Davíðs og álit - sem
reyndar kom fram eftir frumkvæði Svav-
ars Gestssonar. Frumvarp eða frumvarps-
drög um aukið svigrúm til endurupptöku
mála er einhvers staðar á kreiki í kerfinu
eða kannski bara einhvers staðar i upp-
siglingu kannski. Það er gott og blessað í
sjálfu sér, en það má þá heldur ekki bíða
og dragast endalaust, nú þegar við vitum
að þetta verðum við að gera sjálf. Klausan
sem byrjar á „hins vegar“ færist nær með
hveiju misseri sem líður og eigi þessi mál
að verða óafgreiddur arfur tuttugustu
aldar til þeirrar tuttugustu og fyrstu, þá
verður „hins vegar" kannski aðalatriði
setningarinnar og öll góð verk stjórnmála-
manna okkar daga í skugga þessara mála,
því hvað stoðar það manninn þó hann
haldi niður verðbólgu ef hann fyrirger
réttlætinu?
Pistill Illuga var fluttur i morgunútvarpi
Rásar 2 í gær.