Dagur - 06.02.1999, Blaðsíða 2

U-LAUGARDAGUR 6. FEBRÚAR 1999
SÖGUR OG SAGNIR
Ðagur
Kolaportið er við vestanvert Hafnarstræti 18.
Hafnarstræti 18
FREYJA
JÓNSDÓTTIR
skrifar
Árið 1795 fékk Christean
Adolph Jacobæus kaupmaður,
sem lengi verslaði í Keflavík, út-
mælda lóð við Hafnarstræti, milli
Faneyjarkaupmanna og verslun-
arhúsa Bjarna Sívertsen. C.A.
Jacobæus lét flytja fiskhús sem
hann átti í Keflavík og endur-
reisti það á þessum stað. Hann
lét innrétta það fyrir sölubúð í
öðrum endanum en íbúð í hin-
um.
Jacobæus flutti síðan annað
hús sem hann átti í Keflavík og
Iét setja niður á sömu lóð vestan
við það sem fyrir var. Hann bjó
sjálfur í Keflavík en hafði versl-
unarstjóra fyrir versluninni í
Reykjavík. Lengst af var Árni
Jónsson stúdent verslunarstjóri
Jacobæusarverslunar í Reykjavík.
Árni átti Hólmfríði Halldórsdótt-
ur, Bjarnasonar Vídalíns á Reyn-
isstað í Skagafirði.
Christen Adolph Jacobæus var
fæddur í Keflavík árið 1767. For-
eldrar hans voru Holger Jacobæ-
us og Christine Marie, danskra
ættar; þau voru ein af frumbyggj-
um Keflavíkur. Holger lést árið
1788 og tók þá sonurinn, Christ-
en Adolph, við versluninni. Hús-
in tvö sem hann lét flytja til
Reykjavíkur standa enn þó að
þeim hafi verið mikið breytt og
verður hér á eftir stiklað á stóru í
sögu þeirra.
Árið 1801 voru þrjú hús á lóð-
inni og árið 1818 var reist íbúð-
arhús á þessari sömu lóð.
Gísli Símonarson var næsti
verslunarstjóri á eftir Árna og
meðeigandi í versluninni. Gísli
var frá Málmey í Skagafirði.
Hann lést af slysförum í Kaup-
mannahöfn árið 1837.
Árið 1836 voru fimm hús á
lóðinni. Á svipuðum tíma varð
verslunin gjaldþrota en eftir lát
Gísla hafði firmað Wejl & Ger-
son eignast verslunina og reldð í
tvö ár. Eftir það kaupir P.C.
Knudtzon eignina og setti upp
aðra verslun. Þótti þá mörgum
bæjarbúum nóg um því
Knudtzon átti þá fyrir tvær versl-
anir í Reykjavík og fór svo að árið
1846 að hann seldi Jóni Jónssyni
kaupmanni húsin. Jón seldi ein-
nig íbúðarhúsið Martin Smith;
húsið sem búið var í, Norður-
pakkhúsið og kola- og salt-
geymsluhúsið. Tveimur árum
seinna seldi Jón íbúðarhúsið,
Suðurpakkhúsið ásamt fleiri hús-
um og bryggjuna, Sigurði Mel-
sted kennara, og var íbúðarhúsið
síðan kennt við hann og kallað
Melstedhús.
Árið 1852 byggði Martin
Smith einlyft hús á milli búðar-
innar og pakkhússins og gerði að
einu löngu húsi sem enn stendur
en er talsvert breytt. Um svipað
Ieyti gerði hann aðrar breytingar
á eigninni eins og þær að byggja
geymsluhús við eða á stakkstæð-
inu sem var nær sjávarbakkanum
norðar á lóðinni. Nokkrum árum
seinna lét hann rífa kolageymslu-
húsið og byggja nýtt í staðinn.
Lóðin í Hafnarstræti 18 er
með elstu verslunarlóðum í
Reykjavík. Við Hafnarstræti
stóðu hús kaupmanna en norðan
götunnar voru athafnasvæði
verslananna, stakkstæði og
bryggjur. Lóðin náði frá fjörunni
suður að Austurstræti. Sunnan
götunnar voru verslunarhúsin en
íbúðarhúsið og fleiri hús fyrir
sunnan þau. I virðingu sem gerð
var á eigninni 1874 segir að
verslunarhúsið þ. e. gömlu húsin
tvö sem búið var að tengja sam-
an séu byggð úr bindingi og múr-
að í grind á útveggjum, 42
3/4x10 álnir að grunnfleti, klætt
með borðaklæðningu á útveggj-
um og þak með hellum á borð-
um. Við suðurhlið hússins er tví-
lyft geymsluhús byggt úr ómúr-
uðum bindingi, með borða-
klæddum veggjum og þak klætt
hellum á borðum, 12x12 álnir að
grunnfleti. Við enda þessa húss
er geymsluskúr, 5x8 álnir, byggð-
ur úr bindingi, klæddur borðum
og með pappa á þaki. Við suður-
hlið búðarinnar er geymsluskúr 7
1/2x2 3/4 álnir að grunnfleti
byggður úr ómúruðum binding,
klæddur borðum og með borða-
þaki. Norðan Hafnarstrætis voru
tvö hús, annað þeirra var
geymsluhús, í brunavirðingu
nefnt pósthús, 20x12 álnir byggt
úr bindingi múruðum að hluta
og klætt með borðum og með
helluþaki á plægðum borðum.
Norðan við það var svo kolahúsið
26 3/4x9 3/4 byggt úr ómúruðum
bíndingi en gaflar og norðurhlið
klætt borðum og með spæni á
þaki.
Frá því um 1850 rak Smith
mikla verslun í húsunum. Versl-
unin þótti sérstaklega fín og um
tíma var þarna sérstök dömubúð.
Árið 1885 eignaðist Jón O. V.
Jónsson kaupmaður húsin. Eftir
lát hans komst verslunarfyrirtæk-
ið B. Muus og Co. yfir eignina og
rak þar verslunina Nýhöfn.
Árið 1902 kaupir H. Th. A.
Thomsen kaupmaður Hafnar-
stræti 18 og þau hús sem til-
heyrðu því. Tomsen átti nokkur
nærliggjandi hús í Hafnarstræti
og rak verslun sína Thomsens
Magasin í Hafnarstræti 20, 21 og
22. Sonur hans, Ditlev Thom-
sen, tók við versluninni árið
1899. Hann lét endurbæta versl-
unarhúsið árið 1904 og meðal
annars var það klætt járni. Á
árum fyrri heimsstyrjaldarinnar
seldi hann eignir sína hérlendis.
Næsti eigandi á eftir Thomsen
var Hjalti Jónsson þekktastur
undir nafninu Eldeyjar-Hjalti,
hann átti eignina í stuttan tíma.
Jóhann Eyjólfsson, kaupmað-
ur, er skráður eigandi að Hafnar-
stræti 18 árið 1925. Hann lætur
gera stórfelldar breytingar á aðal-
húsinu eftir teikningum Guð-
mundar Þorlákssonar húsameist-
ara. Þá var gerð brotin þakhæð
svokölluð, mansard, með þremur
kvistum og fjórum gluggakvistum
á norðurhlið þess út að Hafnar-
stræti. Á þeirri hæð voru gerð níu
íbúðar- og skrifstofuherbergi, tvö
vatnssalerni og gangur eftir endi-
löngu húsinu. I virðingu frá þess-
um tíma segir: Hæðin er öll þilj-
uð innan á binding með panel og
flest herbergin lögð striga og
pappír og ýmist máluð eða vegg-
fóðruð. Á neðri hæðinni eru þqár
sölubúðir sú stærsta er í austur-
hluta hússins, með borðum,
skúffum, skápum og hillum.
Ennfremur eru á hæðinni tvö
skrifstofuherbergi, knattborðs-
herbergi, vatnssalerni og tveir
gangar. Allt þiljað innan á bind-
ing með panel og flest herbergin
lögð striga og pappír og allt ýmist
málað eða veggfóðrað. Undir
rúmlega hálfu húsinu er kjallari
með steinsteypugólfi. Þar eru
miðstöðvarherbergi, þrjú
geymsluherbergi og gangur. Skil-
veggir í kjallaranum eru úr stein-
steypu. I virðingu sem gerð var
1927 kemur fram að Jóhann Eyj-
ólfsson hefur látið byggja á lóð-
inni afgreiðsluskúr fyrir bifreiða-
stöð sunnan við austurenda
hússins. Skúrinn var stækkaður
1961.
Sverrir Sigurðsson og Már E.
Benediktsson verða eigendur
Hafnarstrætis 18 árið 1939. Þá
var trésmíðaverkstæði í kjallaran-
um, hattabúð Ragnheiðar uppi,
sjoppa í austurenda sem seldi
kaffi og meðlæti ásamt sælgæti,
rakarastofa í vesturenda. I þak-
hæðinni var matsala og íbúð
þeirra sem sáu um rekstur mat-
sölunnar. I innmúraðri hvelfingu
í kjallaranum var rammgerður
peningaskápur. Þegar Sverrir og
Már tóku við eigninni varð ekki
komist í skápinn því lyklarnir
fundust ekki. I ljós kom að Eld-
eyjar-Hjalti geymdi þá. Sverrir
fór þva heim til Hjalta vestur á
Bræðraborgarstíg og fékk góðar
móttökur hjá höfðingjanum og
lyklana að skápnum. Skápurinn
er enn til og hefur ekki skipt um
eiganda en hann var fyrir
nokkrum árum fluttur úr hvelf-
ingunni í Hafnarstræti 18 og
heim til Sverris. Á meðan Tom-
senverslun var í húsinu voru
gluggar á neðri hæðinni boga-
dregnir, þegar viðgerð fór fram á
húsinu kom í Ijós að finna má
glugga í milli þilja í sinni upphaf-
legu mynd.
Veitingastaðurinn „Central11
var rekinn í húsinu til margra
ára. Sverrir stækkaði húsnæðið
með því að byggja út í Kolasund-
ið og ráku þeir félagar Már og
Sverrir veitingahúsið saman.
Breska setuliðið sótti staðinn
mikið og einnig það bandaríska.
Þarna var Iagt kapp á að fram-
reiða ýmsa rétti úr fiski og þótti
landanum sumir þeirra dálítið
framandi. Margskonar rekstur
hefur verið í húsinu og ekki alls
fyrir löngu var þar til húsa mál-
verkagalleríið Nýhöfn. Verslunin
Penninn var þarna um árabil.
Einnig gleraugnaverslun og má
svo lengi telja. Um 1950 var sett
viðarklæðning á neðri hæðina og
nokkrar breytingar voru gerðar
árið 1984. Núna er í húsinu veit-
ingarekstur, gullsmiður, leik-
tækjasalur á fyrstu hæð en búið
er á efri hæðinni.
Sverrir Sigurðsson sem átt hef-
ur Hafnarstræti 18 lengst allra er
einn af stofnendum Sjóklæða-
gerðarinnar. En hún var fyrst
stofnuð í litlu húSi sem var á
þeim slóðum sem Fiskifélagshús-
ið stendur núna. Það er ekki á
neinn hallað þó að sagt sé að
Sverrir sé einn af frumkvöðlum
fyrirtækjarekstrar á íslandi.
Hann hefur heldur ekki setið
auðum höndum um dagana, þeg-
ar hann var ungur maður varði
hann frítímum sínum í að sjá um
að fylgja tignum gestum sem
komu til landsins að veiða í hel-
stu laxveiðiánum. Má þar nefna
Kristján tíunda, sem Sverrir veid-
di lax fyrir í Norðurá.
Helstu heimildir eru frá Árhæj-
arsafni og Borgarskjalasafni.
)
• Staðgreiðsluafsláttur
• Tækið er helsta trygg'n5-in
• Skattalegt hagræðt
• Sveigjanleg greiðslubyrði
. AUt að 100% fjármögnun
EinffaK daemi mcft
SP-Fjármögnun
SP-FJÁRMÖGNUN HF
SP Fjármögnun • Vegmúla 3-108 Reykjavík • Sími 588 7200 ■ Fax 588 7250
M
Skoðaðu vefinn okkar
www.sp.is