Dagur - 06.02.1999, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUR 6. FEBRÚAR 1 9 9 9 - VII
MINNINGAGREINAR
Bergstemn Loftur Gunnarsson
Bergsteinn Loftur Gunnarsson
var fæddur í Kasthvammi, Lax-
árdal í Suður-Þingeyjarsýslu
28. desember 1918. Hann lést
af slysförum þann 21. janúar
síðastliðinn. Foreldrar hans
voru Þóra Gunnarsdóttir og
Gunnar Marteinsson bóndi í
Kasthvammi. Bergsteinn var
næst yngstur 5 systkina, þau
eru Gunnlaugur Tryggvi f.
1908, d. 1986, Kristbjörg Þóra
f. 1912, d.1994, Yngvi Marinó
f. 1915, d.1996 þá Bergsteinn
og yngst er Kristín Petrína f.
1922.
Þann 6. maí 1956 kvæntist
Bergsteinn, Aðalbjörgu Jónas-
dóttur f. 30.09. 1928, frá
Þverá í Laxárdal. Þeirra börn
eru, Gunnar Tryggvi f.
29.11.’56, kona hans er Val-
gerður Aðalsteinsdóttir f.
03.08.’6, og eiga þau 2 syni,
Bergstein f. 03.07.’80 ogAðal-
stein Mar f. 24.04.’85. Halla f.
14.09.’60 og á hún eina dóttur
Nönnu Björg Hafliðadóttur f.
18.07.’78. Jónas f. 02.12.’64,
sambýliskona hans er Linda
Björk Hreiðarsdóttir f.
08.10.’62, hennar börn eru
Birkir f. 18.09.85 og Sóley f.
09.09.94, dóttir hans frá fyrra
sambandi er Lilja Björk f.
17.10.’90. Bjarni f. 01.01.’70,
kona hans er Sigríður Þor-
bergsdóttir f. 03.05.’72. Sonur
þeirra er Baldur Logi f.
28.06.’97, sonur Bjarna úr
fyrra sambandi er Grétar Þór f.
11.07.'92.
Bergsteinn var lengst af
bóndi í Kasthvammi en vann
síðustu árin við endurbyggingu
og viðhald gamalla bygginga,
aðallega á vegum þjóðminja-
safnsins.
Bergsteinn var jarðsunginn
frá Þverárkirkju í Laxárdal í
dag, laugardaginn 30. janúar.
*>(■*
Á myndum þeim úr Laxárdal,
sem ég á fyrir mig, er mikil heið-
ríkja og sólskin. Þar standa þeir í
varpa Kasthvammsbræður,
Gunnlaugur og Bergsteinn.
Ævintýrið hófst þegar ellefu
ára pottormur var ráðinn til
snúninga hjá vandalausum í ein-
hverri sveit langt, Iangt í burtu.
Af Gljúfrunum sér niðrí Laxár-
dalinn og þótt hann sé þröngur
nyrst koma helstu einkenni hans
fljótlega í ljós. Þar er áin fagra í
forgrunni myndarinnar áþekkust
silfurþræði sem greiptur hefur
verið í landið. Árbakkarnir eru
sléttir og frjósamir og ofan þeirra
tekur hraunið við með öllum sín-
um gjótum og hróum. Úti í ánni
er mesti fjöldi gróðursælla hólma
þar sem víðir, hvönn og hófsól-
eyjar gleðja augað. Og friðurinn
umvefur allt.
Laxárdalsvegur var hreint ekk-
ert hlemmiskeið á þessum árum
og ferðamenn sögðu ýmislegt
óþvegið um hliðgrindurnar, sem
voru ótrúlega margar líkt og tíðk-
aðist í Evrópu á miðöldum.
Sólin glitaði flóann niður und-
an Birningsstaðabænum og
skammt fyrir ofan veg voru lág-
vaxnir menn og grannholda að
bardúsa eitthvað.
Bíllinn nam staðar við hliðið á
vallargarði Halldórsstaða. Berg-
steinn kom vestur yfir ána á flat-
botna kænu lítilli, sem heima-
menn nefndu byttu, og sótti
starfskraftinn. Knálegur ferju-
maðurinn stóð aitast-í báti sínum
og stjakaði honum áfram með
langri stöng. Fyrr en varði bar
fleyið aftur að austurbakkanum
þar sem mannskapurinn steig á
land. Síðan var gengið heim
hraunið.
Væntanlegum vikapilti þótti
góð reykjarlyktin sem lagði frá
bæjunum Árhvammi og Kast-
hvammi. Þar héngu silungar á
lurki uppí kofakverk og drukku í
sig keiminn af brennandi lyngi og
taði. Þaðan í frá vissi hann ekkert
búsældarlegra en lykt úr reyk-
húsi.
Um þessar mundir voru til
heimilis í Kasthvammi systkinin
þrjú, Gunnlaugur, Þóra og Berg-
steinn ásamt karlægri móður
sinni. Nærfærni þeirra systkina
við gömlu konuna var alveg eins-
tök. Uns yfir lauk hjúkruðu þau
henni sjálf og sátu til skiptis við
sjúkrabeðinn hvort heldur var á
nóttu eða degi. Ævistarf sitt
unnu þau í Kasthvammi. Þar var
allt byggt upp frá grunni og jafn-
an búið góðu búi. Slík tryggð við
bæinn sinn og sveitina er aðdá-
unarverð. Meðan köld efnis-
hyggja ræður ríkjum þykja hug-
tök eins og dyggð og tryggð blátt
áfram hlægileg og standa í vegi
fyrir framförum. Áf þeim sökum
leitar hún oft á hugann vísan eða
bænin hans Gísla Jónssonar:
Drottinn láttu dreifða byggð
dalina áfram geyma
svo að eigi islensk dyggð
einhvers staðar heima.
Gunnlaugur stóð fyrir búinu
og var andlit þess út á við en
Þóra hafði full og óskoruð yfirráð
í eldhúsi og búri. Ósjaldan bar
hún á borð laxdælskan grasysting
og nætursaltaðan Kringil en slíkt
góðmeti gleymist þeim seint er
bragðað hefur. Hinar rómuðu
ítölsku hveitiskrúfur fara mjög
halloka í þeim samanburði. Berg-
steinn var heimsmaðurinn á
bænum. Honum fylgdi ferskur
andblær og lífsþróttur. Hann
hafði dvalist langdvölum fyrir
sunnan og unnið þar á ýmsum
stöðum. Tæknin var honum að
vissu leyti hugleikin og hann
hafði átt hlut í vörubíl og ekið
honum um þingeyska malarslóða
og gert út dráttarvél stóra á járn-
hjólum um eitt skeið og erjað
jörð fyrir bændur.
Vikapiltur Iaðaðist strax að
Bergsteini og fylgdi honum eins
og skugginn við öll hugsanleg
tækifæri. Þeim kom líka mætavel
saman. Sá eldri reyndist þeim
yngri ómetanlegur lærimeistari.
Hann kenndi honum að vinna,
spila á munnhörpu og yrkja.
Einn góðan veðurdag kom
hann úr kaupstaðnum með tvær
munnhörpur og svo settust þeir
félagarnir framan í hlaðvarpann
og héldu tónleika en hundurinn
Laufi spangólaði ámáttlega enda
óvanur hljóðfæraslætti. Og sólin
skein.
Aldrei var vísnagerðin látin
undir höfuð leggjast lengi í einu.
Sölnuð lauf að hausti og hel-
frosnir mófuglar fengu sín
grátljóð ómæld en aftur á móti
var allt bundið mál um sveitung-
ana haft heldur á léttari nótun-
um. Öll stærstu afrek andans
voru unnin í gamla fjósinu og var
engu Iíkara en ljóðadísin ætti þar
sitt lögheimili.
Fyrsta sumarið fékk vikapiltur
nasasjón af vinnubrögðum sem
bændur höfðu þekkt síðan á
járnöld. Það var ómetanlegt.
Slegið var með orfi. og ljá og rak-
að með hrífu utan hvað hesta-
verkfæri voru notuð á túni og þar
sem þeim varð við komið. Heyið
úr hólmunum var flutt blautt
heim á klakk í heybandslest og
fór vikapiltur fyrir ríðandi og
hafði á öllu gætur eftir að Berg-
steinn hafði lagt honum h'fsregl-
urnar. Böggunum var hleypt nið-
ur á þurrkvelli og þar þornaði
stargresið í sólinni og angaði
meira en allt annað hey.
Bergsteinn virtist kunna á
flestu skil og hann var feikilegur
verkmaður. Jafnan þegar ráðist
var í eitthvað verulegt svo sem
jarðabætur, byggingafram-
kvæmdir eða stórhirðingu á heyi
gekk hann fram fyrir skjöldu því
Gunnlaugur bóndi var brjóst-
veikur og varð að halda sér held-
ur til hlés í átakavinnu. Þá var
stundum líf í tuskunum.
Á öðru sumri vikapilts fékk
búið dráttarvél og Bergsteinn
kenndi honum að fara með hana.
Á þessum árum var kaupafólk
gjarnan ráðið til vinnu í Kast-
hvammi yfir háannatímann. Þar
var Þorkell Pétursson eitt sumar
og þá var mikið gantast og hlegið.
Aðalbjörg Jónasdóttir kom þang-
að Iíka sem kaupakona, hlédræg
með fallegt bros. Hún átti ekki
afturkvæmt þaðan því að þau
Bergsteinn ákváðu að gerast hjón
og fóru að búa í Kasthvammi og
þar hafa þau búið saman þar til
nú að dauðinn knýr dyra. Aðal-
björg lifir mann sinn. Þeim varð
fjögurra barna auðið sem öll
standa sig vel í lífsbaráttunni.
Á sumrin er söngur árinnar
bjartur og glaður en dökkur og
tregablandinn á veturna. Treginn
hefur áreiðanlega verið yfirgnæf-
andi í söngnum þegar snjóílóðið
steyptist ofan hlíðina og hreif
með sér minn gamla vin. Þetta
var átakanlega ótímabært því
þótt Bergsteinn væri að sönnu
aldraður maður orðinn var svo
ótrúlega mikið af æsku eftir í
honum. Ifann gaf hinum yngri
ekkert eftir í leik og starfi og virt-
ist geta átt mörg gleðirík ár
framundan. En við deilum víst
ekki við þann sem öllu ræður.
Áður en að lokaorðum kemur
langar mig til að rifja upp tvær
vísur sem ég orti eitt sinn er mér
varð hugsað heim í Kasthvamm:
Djúpur friður dalur mær
dásemd griða, sveitahær
lækir kliða, lyngið grær
Laxá niðar silfurtær.
Fólkið gerir allt sem er
annast mér á jörðu hér
alla her á örmum sér
eflist hver sem þangaðfer.
Eg votta Aðalbjörgu, börnun-
um og öðrum aðstandendum
Bergsteins mína dýpstu samúð.
Minn gamla vin kveð ég með
kærri þökk fyrir árin í sveitinni.
Blessuð sé minning Bergsteins
Gunnarssonar og þeirra Kast-
hvammssystkina.
Einar Georg Einarsson
* * *
Á skammdegiskvöldi í desem-
berbyrjun 1946 fórum við Berg-
steinn fótgangandi frá Fosshóli
austur yfir Fljótsheiðina að
Laugum í Reykjadal. Þá var ég
nemandi þar og samfyfgdinni
lokið. En hann hélt áfram austur
yfir heiðina til síns heima að
Kasthvammi f Laxárdal. Við vor-
um að koma frá jarðarför á
kirkjustaðnum Ljósavatni. Þar
var kvaddur þennan dag, afi
minn og föðurbróðir Bergsteins,
Halldór Marteinsson frá Bjarnar-
stöðum í Bárðardal. Daginn áður
gekk ég vestur yfir heiðina í fylgd
þriggja röskra sveina. Þæfings-
færi var og þótt við gengjum í
sporaslóð og ég síðust mátti ég
hafa mig alla við að fylgja þeim.
Eg hálfkveið því göngunni í nátt-
myrkri þetta kvöld. En veðrið var
gott og þegar til kom var færið
miklu betra en daginn áður og
einhvernveginn fór það svo að ég
vissi ekkert hvað tímanum leið
fyrri en að leiðarlokum. Við höfð-
um nóg umræðuefni og þess er
ég fullviss að Bergsteinn stýrði
þeim viðræðum. Það man ég að
við töluðum um kvæði Guð-
mundar Friðjónssonar „Bréf til
vinar míns“ og ég sagði við Berg-
stein að mér þætti undarleg skýr-
ing sem gefin væri í skýringun-
um við Lestrarbók Sigurðar Nor-
dals við hendingarnar:
Viltu heldur þrælnum þjóna
þeim sem hefur gull í lendum
heldur en Kára klæðabrenndum,
kónginum við öskustóna."
í skýringunum stóð að „gull í
Iendum „ merkti : „að hafa gull í
rassvösunum” Bergsteinn var
fljótur að gefa mér betri skýringu.
„Gull í lendum" þýðir einfaldlega
að eiga gull í jörð. Lendur er
sama og land. Þegar hann sagði
þetta varð það eins og nú er
stundum sagt „morgunljóst.”
Þetta voru í rauninni okkar fyrstu
kynni og urðu mér minnisstæð
þvi þessi samfylgd var svo lýsandi
dæmi um það hvernig samferða-
maður hann var öllum sem voru
þeirrar gæfu aðnjótandi að eiga
samleið með honum. Gleðin og
velvildin, fróðleiksfysnin og um-
hyggjan fyrir þeim sem minna
máttu sín fylgdi honum hvar sem
hann fór. Þegar Gunnar bóndi í
Kasthvammi dó úr lungnabólgu
vorið 1925 voru heimilisástæður
þar erfiðar. Nokkru síðar réðist
það að Yngvi Marinó færi í Bjarn-
arstaði í Bárðardal til uppfósturs
hjá föðurbróður þeirra, Jóni
Marteinssyni bónda þar. Háaldr-
aður sagði Jón Marteinsson. „Mig
langaði að taka Bergstein, mér
Ieist svo vel á hann. En Hallgrím-
ur á Halldórsstöðum sagði mér
að ég mætti ekki taka þennan
gleðigjafa frá syrgjandi fjölskyjd-
unni og það var áreiðanlega rétt.“
Bergsteinn ólst upp í Kast-
hvammi með móður og systkin-
um og tók þátt í daglegum störf-
um þar heima. Einn vetur fór
hann í Laugaskóla. Síðan fór
hann „suður" og var í vinnu á
fleiri stöðum, m.a. í Laugardæl-
um, á Blikastöðum og við um-
önnun sjúklinga á Kleppsspítala.
En 1946 kom hann heim til að
aðstoða systkini sín. Gunnlaugur
bróðir hans var þá ekki heill heil-
su og skömmu síðar varð móðir
þeirra rúmliggjandi sjúklingur
um margra ára skeið. Hún átti þá
ósk heitasta að þurfa ekki að fara
á sjúkrahús og þeim systkinunum
auðnaðist að uppfylla þá ósk, en
geta má nærri að það hafi ekki
alltaf verið auðvelt, en aldrei
mæltu þau æðruorð það ég best
veit. Það er líka nokkur mannlýs-
ing. Inn í þetta heimili kom Aðal-
björg Jónasdóttir þegar þau Berg-
steinn gengu í hjónaband 10
árum síðar. Hún kom frá Þverá
hinum megin \'ið Laxána og var
stundum búin að vera þar áður
og vissi að hverju hún gekk. Þessi
fíngerða, hljóðláta kona varð
heilladís og bjargvættur þessa
heimilis þótt ekki gustaði mikið
um hana.
Hún „vó upp björg á sinn veika
arm - og vissi ei hik né efa. “
(E. B.)
Bergsteinn og Bogga bjuggu fé-
lagsbúi með Gunnlaugi og Goggu
og nú komu börn í bæinn og ýms-
ar framkvæmdir hófust. Þó var
ekki allt sem sýndist. Yfir Laxár-
dalnum vofði sverð eyðileggingar-
innar. Það átti að byggja háa
stíflu og sökkva Laxárdal í þágu
almennrar rafvæðingar f landinu.
Menn vita hvernig því lyktaði. En
það varð ekki til þess að flýta fyr-
ir uppbyggingu og örva ungt fólk
til áframhaldandi búsetu. Börnin
tíndust að heiman og eldra fólkið
varð lasburða. Kúnum var fargað
og um hríð voru refir í íjósinu,
síðan fóru þeir líka. Eitt vorið,
rétt fyrir sauðburðinn greindist
svo riða í einni kind. Það mega
þeir best vita sem hafa haft sauð-
fjárbúskap að ævistarfi hvílíkt
áfall slíkt er bóndanum, þegar all-
ir þessir ferfættu vinir fara á ein-
um degi í þann mund sem Iömb-
in eiga að fara að fæðast. Það var
samt búið að byggja við gamla
húsið og nú var komið rúmgott og
fallegt íbúðarhúsnæði. Þau nutu
þess síðustu árin, Gunnlaugur og
Gogga, að eiga þau að, Bergstein
og Boggu og börnin þeirra.
Fleiri nutu þar hlýrra handa
þeirra. Yngvi, bróðir Bergsteins,
kom hvert sumar og dvaldi í Kast-
hvammi eftir að hann var fluttur
suður, ekki síst síðustu árin er
heilsa og kraftar voru á förum.
Hann sótti sér styrk og gleði í fé-
lagsskapinn við fólkið sitt og feg-
urð dalsins. Börn Yngva og Krist-
ínar (Diddu) systur þeirra áttu
líka vinum að mæta í Kast-
hvammi. Það var ekki tekið sauð-
fé aftur eftir riðuniðurskurðinn.
Bergsteinn fór nú að vinna við
viðhald og endurgerð gamalla
húsa á vegum húsfriðunarnefnd-
ar. Ennþá var hann teinréttur,
léttur í spori og silfurhvítt hárið í
fallegum bylgjum sem fyrr. Hann
vann ásamt félögum sínum við
viðhald gamla bæjarins á Þverá
og íjárhúsanna þar. Einnig við
viðhald gamla bæjarins á Grenj-
aðarstað og síðast í haust var
starfsorkan slík að hann fór norð-
ur á Reykjaheiði að taka upp grjót
sem nota átti við vegghleðslu á
Húsavík. Þau hjónin brugðu sér
samt í bændaferð, í haust, suður
í Evrópu og Bergsteinn hefur efa-
laust notið þess út í æsar. Hann
naut samvistanna við börn og
barnabörn og var áreiðanlega ein-
stakur afi. Það geislaði af honum
gleðin ennþá og þótt hann héidi
upp á áttræðisafmælið sitt 28.
desember sl. og væri búinn að
ákveða að hætta að vinna nú um
áramótin, þá fannst okkur sem
þekktum hann að hann væri enn-
þá ungur í bókstaflegum skiln-
ingi. Þess vegna var höggið svo
sárt og þungt við fráfall hans.
lnnilegar samúðarkveðjur
senda tvíburasysturnar, María og
Þuríður á Bjarnarstöðum öllum
aðstandendum Bergsteins og
þakka alúð hans og hlýju í áranna
rás. Kæra Bogga. Við Sigurgeir
vottum þér og allri fjölskyldunni
einlæga samúð okkar og biðjum
algóðan guð að gefa ykkur er
fram Iíða stundir, aftur þá hlýju
og gleði í sálina sem Bergsteinn
var svo ríkur af.
Hjördís Kristjánsdóttir