Dagur - 27.02.1999, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUR 27. FEBRÚAR 1999 - 7
RITS TJÓRNARSPJALL
Kyot oumræ ð an og
irnmverfisalkóhólisim
Það er enn eftir sandur í stundaglasinu, sem feiiur þó sífellt hraðar eftir því sem stóriðjuáformum og bílum fjölgar og skipastóllinn siglir lengur um höfin
með óbreyttum hætti.
BIRGIR
GUÐMUNDS-
W' SON
1
) SKRIFAR
Hún er orðin vel þekkt sagan um
hina dæmigerðu alkóhólistafjöl-
skyldu, þar sem einn fjölskyldu-
meðlimurinn er virkur aiki, en
allir hinir neita að horfast í augu
við vandann og láta sem ekkert
sé. Meðferðariðnaðurinn er
Iöngu búinn að skilgreina svona
ástand sem ástand virkni og
meðvirkni. Þeir sem ekki viður-
kenna að vandi sé á ferðinni eru
ekki síður í „sjúklegu" ástandi en
sá sem drekkur - þeir eru með-
virkir. Ut á við láta heimilismeð-
limir eins og ekkert sé, og gera
sér far um að laga hina og þessa
misfelluna svo hlutirnir líti betur
út gagnvart nágrannanum. Það
koma vissulega upp rifrildi og
ágreiningsmál, en yfirleitt um
einhver hversdagsleg málefni
sem ekki skipta sköpum. Versn-
andi gengi og minnkandi virðing
eru ekki rakin til alkóhólismans
heldur til klæðaburðar eða fá-
tæktar eða einhvers sem í raun
er afleiddur vandi. Vandamálið
sjálft er hins vegar Iítið eða ekki
rætt. Alþýðuvísdómurinn segir
að drykkjuskapur sé í ættum og
manni skilst að Kári sé að leita
að alka-geninu. Hvort sem þetta
gen er til eða ekki þá er í það
minnsta ljóst að í erfðamengi Is-
lendinga eru gen sem hafa „alkó-
hólíseraða" eiginleika. Gen sem
stýra áráttu landans tii að fást af
miklum krafti við afleidd vanda-
mál sín, en gera minna úr aðal-
vandamálunum.
Skógræktarmaðuxiim
Eg er ekki frá því að snörp um-
ræða um þá ákvörðun ríkis-
stjórnarinnar að skrifa ekki und-
ir Kyoto bókunina nú í vikunni
hafi til að bera ýmis einkenni
þessar genasamsetningar. Ekki
vegna þess að málið hafi ekki
verðskuldað umræðu, heldur
frekar vegna þess að menn töl-
uðu á stundum þannig að undir-
skrift eða ekki undirskrift væri
það sem öllu máli skipti. Eg
komst að þessari niðurstöðu eft-
ir að ég spjallaði um stund við
skógræktarmann, sem ég tek
mark á, en í samræðum okkar
um Kyotomálin Iét hann einmitt
falla afar spakleg orð. Kannski
var það vegna þess að þetta er
skógræktarmaður að orðin
minntu mig helst á ummæli sem
garðyrkjumaðurinn Chancy
Gardener úr mynd Peters Sellers
„Being there“ gæti hafa sagt.
Ummælin voru einhvern veginn
svona:
„Umhverfisvandi heimsbyggð-
arinnar er misræmið milli end-
anlegra auðlinda jarðar og vaxtar
sem byggir á aukinni sókn í auð-
lindirnar. Sá vandi endurspeglast
í samfélagi, sem býr á eyju með
endanlegum auðlindum og va\-
andi fólksíjölda. Þau rök nægja
ein sér til að hvetja núlifandi
kynslóðir til að staldra við og
hugsa!“
Þjóðinni fjölgar
Það liggur fyrir að á næstu árum
og áratugum mun þjóðinni fjöl-
ga. Tvö þúsund manns eða svo
bætast við á ári næsta áratuginn
eða svo samkvæmt mannfjölda-
spám. Það kann að duga okkur í
dag að byggja allt okkar á nýt-
ingu auðlindanna - en eins og
maðurinn sagði: auðlindirnar
eru takmarkaðar en fólkinu
Ijölgar. Við þekkjum það úr fisk-
veiðunum, að það gegnur ekki að
auka einfaldlega veiðarnar til að
fylgja fólksfjölguninni og auka
hagvöxt. Það saxast Iíka óðum á
möguleikana til orkuvinnslu úr
fallvötnum - líka vegna þess að
viðhorfin hafa breyst. Það er
ekki Iengur inni í myndinni að
virkja Gullfoss eða Dettifoss!
Eyjabakkar og Þjórsárver gætu
orðið næst á bannlistanum.
Spurningin um 10% aukningu
koltvísýrings, eða 60% aukningu,
eða 100% aukningu, er því í raun
spurningin um hversu hratt
menn vilja ganga á þessar tak-
mörkuðu auðlindir. Stóri vand-
inn er að komast út úr því að
byggja allan vöxt á þessum tak-
mörkuðu náttúruauðlindum og
finna aðrar Ieiðir til að brauð-
fæða þær þúsundir landsmanna
sem hrátt líta dagsins ljós. Fólk
framtíðarinnar mun gera kröfu
til sómasamlegs lífsviðurværis og
lífsgæða. Við erum einfaldlega
orðin verulega alkóhólíseruð í
notkun okkar á náttúruauðlind-
um og ef fram heldur sem horfir
munum við einfaldlega Ienda í
vandræðum. Við erum umhverf-
isalkar, og þurfum að viðurkenna
það.
Meðferöin
En ólíkt því sem gerist í með-
ferðarprógrammi alkóhólistans
eru víst fáir sem myndu mæla
með því að setja þjóðina í ein-
hvers konar „afeitrun" gagnvart
náttúruauðlindum. Enda stend-
ur ekki annað til en að nýta auð-
lindirnar með sjálfbærum hætti.
Meðferðin felst í því að byggja
upp það sem leyst getur af hólmi
náttúruauðlindirnar, auðlindina
sem felst í fólkinu sjálfu. Það er
langtímamál - eins og skógrækt-
in.
Vilja undanþágur
En um hvað eru menn að rífast
varðandi undirritun þessarar
bókunar? Eru menn að gagnrýna
það að verið sé að reyna að ná
fram undanþágum frá sam-
komulaginu? Fæstir. Kannski
einhverjir græningjar hafi eitt-
hvað viðrað þá skoðun að við
ættum yfirleitt ekki að vera að
reyna að fá sérsamninga varð-
andi losun á koltvísýringi út í
andrúmsloftið. Það er í sjálfu sér
rökrétt afstaða - að banna ein-
faldlega útblástursmengun og
þröngva mönnum þannig til að
leita nýrra leiða. Það væri eins
konar „afeitrunarleið". En þetta
er viðhorf örlítils minnihluta.
Flestir aðrir eru að tala um hvað
sé taktískt rétt að gera. Hvað sé
pólitískt klókt í alþjóðlegu sam-
hengi. Gagnrýnendur segja, að
j>að hefði verið klókara að skrifa
undir núna og sjá til hvort við
gætum ekki unnið sjónarmiðum
okkar fylgi með því að taka þátt í
ferlinu fram að því að staðfesta
þarf sáttmálann. Slíkt liti betur
út og ímynd landsins biði ekki
hnekki. Þetta virðist t.d. ríkjandi
viðhorf innan Samfylkingarinnar
og meira að segja Rauðgræna
framboðið hefur Iíka gripið til
þessara röksemdafærslna.
í ríkisstjórn líka
Samkvæmt fréttum höfðum eftir
umhverfisráðherranum voru
þessar leiðir líka vegnar og metn-
ar í ríkisstjórninni, sem fékk
mjög misvísandi skilaboð frá sín-
um embættismönnum. En hvað
svo ef þessi „undirskrifta-leið“
gengi ekki heldur upp? Væru
menn þá tilbúnir til að loka end-
anlega á þann möguleika að geta
viðhaldið hagvexti og öllu sem
honum fylgir ef fórnarkostnað-
urinn væri sá að rjúfa það 10%
mark í aukinni koltvísýringslos-
un sem Islendingum stendur til
boða? (Sem raunar mun gerast
fljótlega) Sennilega er enginn
sem á annað borð kallar sig
raunsæispólitíkus tilbúinn til
þess. Enda málið í raun ekki lagt
þannig upp þótt af umræðunni
að dæma mætti stundum ætla að
afstaða íslands væri spurning
um Iíf eða dauða heimsins. Hvað
varðar grundvallaraatriðið þá er
þverpólitísk sátt um að fá undan-
þágu - menn greinir hins vegar á
um leiðir.
Bamaskapur
Það vita þeir sem vilja vita, að
allar aðildarþjóðirnar að Kyoto-
sáttmálanum gera hvað þær geta
til að draga úr efnahagslegum af-
leiðingum sáttmálans á sínum
heimavelli. Annað væri víðast
hvar flokkað sem pólitískur
barnaskapur. Það vita líka allir
sem vilja vita að það er heilmikið
til í því hjá talsmönnum ríkis-
stjórnarinnar að það er betra í
hnattrænu samhengi að fram-
Ieiða óhreinindi með hreinni
orku á íslandi, en að framleiða
óhreinindi með óhreinni orku
einhvers staðar annars staðar.
En það er ekki þar með sagt að
við getum sagt okkur úr lögum
við Kyotosamninginn. Skyldu-
boðorðið skilyrðislausa hljóðar
áfram upp á að reyna að minnka
notkun á óhreinum orkugjöfum
og draga úr framleiðslu á óhrein-
indum. Þó þessi tiltekna samn-
ingataktíska leið hafí verið valin
af ríkisstjórninni - með réttu eða
röngu - þá hljótum við auðvitað
stöðugt að lýsa því yfir áhuga á
að skrifa undir bókunina þótt
síðar verði. Það er nefnilega rétt,
að landið þarf að koma vel fyrir
út á við og skapa sér rétta ímynd.
Slíkt hjálpar á mörgum sviðum.
Hins vegar má sú ímyndarsköp-
un ekki byggja á forsendum hins
virka alkóhólista, sem (eins og sá
óvirki) hugsar um einn dag í
einu. Hún má ekki byggja á því,
að forðast hið raunveruelga
vandamál og takast einugis á við
afleiddu málin.
Enn sandur í stundaglasinu
Okkar raunverulega vandamál er
yfírvofandi ofnotkun á náttúr-
unni. Rányrkja. Meðferðin felst í
því að fara út úr því fari, að byg-
gja afkomu vaxandi þjóðar alveg
á takmörkuðum auðlindum.
Hinn raunverulega Kyoto-spurn-
ing á Islandi snýst því ekki nema
að takmörkuðu leyti um hið af-
leidda vandamál koltvísýringsút-
blásturs og að enn takmarkaðra
leyti um samningatækni í út-
löndum. Hún snýst um nýjar
áherslur hér heima þar sem
stjórnmálamenn fara sjálfir að
trúa á nauðsyn allra fögru orð-
anna sem þeir nota á hátíðar-
stundum og vilji Ieggja í þau fé.
Hugtaka eins og „sjálfbær þró-
un“, „menntun", „mannauður“,
og „hugvit." Það er enn eftir
sandur í stundaglasinu, sem fell-
ur þó sífellt hraðar eftir því sem
stóriðjuáformum og bílum Fjölg-
ar og skipastóllinn siglir lengur
um höfin með óbreyttum hætti.
Og úr því menn treysta sér ekki
til að skuldbinda sig til að stöðva
útblástursaukninguna strax og
fara í hressilega „afeitrun" verða
menn að nota tímann vel á með-
an við tröppum okkur niður. Það
gæti tekið tíma fyrir breyttar
áherslur að skila sér og því ekki
eftir neinu að bíða. Hér má læra
af skógræktarmönnum - þeir
verða að sýna fyrirhyggju og vera
þolinmóðir.