Dagur - 13.03.1999, Síða 7

LAUGARDAGUR 13. MARS 1999 - 21

„Þó hann sé þrjóskur fram úr hófi þá er hann ekki það þvermóðskufullur stálpinni að allt það sem hann fer ígegnum hafi ekki áhrif á hann, “ segir Ingvar um Bjart. Arnar
segir einyrkjann Bjart ekki hafa getað fetað aðra slóð. „Stóra spurningin sem hann stendur frammi fyrir er afhverju það voru ekki gæfuspor. Hann sér þetta allt ísjón-
hending - en þá er líka flest allt dautt i kringum hann.“
Hver á sinn Bjart
Ásta Sóllilja (Steinunn Ólína ÞorsteinsdóttirJ og Bjartur (Arnar Jónsson) í heim-
sókn hjá kaupmanninum (Þór H. Tulinius). Pólitíkin, sem er fyrirferðarmikil i síðari
hluta bókarinnar, verður eins konar hliðarþráður í leikritinu enda mjög bundin sín-
um samtíma.
Um næstu helgi frum-
sýnir Þjóðleikhúsið nýja
leikgerð á einni
„stærstu" íslensku bók
aldarinnar, Sjálfstæðu
fólki. Tveir menn takast
á við hlutverk hins eina
sanna íslendings Bjarts
í Sumarhúsum...
Um þessar mundir er stór hópur
leikara að æfa leikgerð Kjartans
Ragnarssonar og Sigríðar Mar-
grétar Guðmundsdóttur upp úr
Sjálfstæðu fólki eftir Halldór
Laxness. Sjmingin er myndræn
og til þess fallin að veita fólki
sem ann (nú eða hatar) þessu
meistaraverki Halldórs Laxness
nýja sýn á skáldsöguna um ein-
yrkjann þrjóska. Sjálfstætt fólk
kom út á miðjum Ijórða ára-
tugnum, m.a. í andsvari Hð
Gróður Jarðar eftir Knut
Hamsun, og var ekki jafnvel
fagnað af öllum enda margir
sem töldu hana eitt allsherjar
níð um íslenska bændastétt.
Enda liðu ekki nema 2 ár frá því
Laxness hafði komið allri skáld-
sögunni frá sér að Guðmundur
G. Hagalín sendi sitt „andsvar"
með bókinni Sturlu í Vogum.
Allsendis ólíklegt er að bændur
rísi upp sér til varnar við upp-
færslu leikhússins á Bjarti enda
margt breyst og bókin komin á
stall með öðrum eðalbókmennt-
um aldarinnar hér á landi. Sýn-
ing Þjóðleikhússins er óvanaleg
að þessu sinni þar sem leikritið
verður sýnt í tveimur hlutum,
annars vegar Bjartur og hins
vegar Asta Sóllilja. Getur fólk
ýmist tekið daginn í að sjá verkið
í heild, sem verður frumsýnt
sunnudaginn 21. mars, ellegar í
sitt hvoru lagi.
Við trítluðum niður í Þjóðleik-
húsið og gripum þá Arnar Jóns-
son (Bjartur eldri) og Ingvar E.
Sigurðsson (Bjartur yngri) glóð-
volga af lýjandi æfingu sem
hafði verið tekin upp fyrir sjón-
varp til að kanna hvernig væri
að gæða þessa þjóðareign, Bjart,
lífi.
Lifandi tóniist á sviðinu
- Sjálfstætt fólk hefur einu sinni
áður verið sett upp i Þjóðleikhús-
inu, fyrir 27 árum, en nú er not-
uð ný leikgerð. Uppfærslan virð-
ist ekki að fara hefðhundna leið,
með torfbæ og röklegum sögu-
þræði, hvemig er þessum hókar-
hlunki komið á svið núna svo
áhorfendur njóti hans?
ARNAR: Það eru náttúrulega
breyttir tímar í leikhúsi. Það er
reynt að auðvelda öll skil milli
hins innra og ytra, þ.e. innan-
bæjar, utanbæjar og einfalda
skilin milli heiðarinnar og kaup-
staðarins. Allt gerist þetta í raun
á sama stað með ákaflega ein-
földum og snjöllum sviðslausn-
um. Síðan er lifandi tónlist á
sviðinu, sem auðveldar öll þessi
skil, og tónlistarmennirnir
bregða sér í ýmissa kvikinda líki
[innsk., m.a. verður kontrabassi
kýr um stund]. Það er reynt að
halda sig meira við sögu Bjarts
og Rósu, Bjarts og Astu Sóllilju.
Þær sögur verða meginþræðir. I
bókinni er auðvitað mikið talað
um hið pólitíska umhverfi sem
verður þess valdandi að Bjartur
hrekst af sinni jörð. Það er mun
erfiðara að koma því yfir hér en
verður þó auðvitað að vera með
að einhverju leyti.
INGVAR: Mér finnst við alls
ekki vera að fara óhefðbundna
leið. Við erum búin að hafa
þessa leikhúshefð í þó nokkurn
tíma.
- En sýningin er mjög mynd-
ræn...
ARNAR: Leikhús á fyrst og
fremst að virkja ímyndunarafl
áhorfandans. Svo hann hafi
frelsi til að gera sér sína eigin
mynd, alveg eins og þegar hann
les bóldna. Við viljum ekki troða
öllu ofan í vélindað á áhorfand-
um, viljum ekki ofskýra og
oftúlka.
Fólk ekki
sammála um Bjart
- Það má segja að Bjartur sé
frægasta íslenska skáldsagnaper-
sóna í íslenskri bókmenntasögu
20. aldar, og hefur reyndar öðlast
nærri sjálfstætt líf sem stereótýpa
fyrir hinn þrjóska Islending.
Hvernig nálgist þið þessa per-
sónu?
ARNAR: Nú er stórt spurt...
INGVAR: Það kemur ýmislegt
á óvart þegar maður fer að
grúska svona ( Bjarti, ýmislegt
sem maður sér ekki við fyrsta
lestur. En það kemur í ljós þegar
maður fer að diskútera við fólk
að það er ekkert sammála um
persónur í þessari skáldsögu.
ARNAR: Okkar vandamál er
kannski að hver á sinn Bjart.
Það er borin von að við getum
einhvern tímann uppfyllt allar
þær kröfur sem fólk gerir til
hans. En okkar verkefni er að
vera trúir okkar Björtum.
Ekki tinnan svört í gegn
- En hver er þá ykkar Bjartur?
ARNAR: Bjartur, eins og við
öll, verður fjTÍr skakkaföllum í
Iífinu og það Ienda á honum
margar hryðjurnar. Hann tekur
auðvitað breytingum, a.m.k. hið
innra, þó að hann líti alltaf út
fyrir að vera sama hörkutólið.
Ýmislegt mæðir á og breytir
honum þótt hann eigi alla tíð
erfitt með að höndla allt er við-
kemur tilfinningum. En hann er
ekki einsleitur. Hann er ekki
bara tinnan svört í gegn. Það
eru í honum litbrigði. Það eru
kringumstæður sem gera hann
þrjóskan. Það er verið að troða
upp á hann ýmsum hlutum sem
hann kærir sig ekki um. Kannski
finnur hann alla tíð fyrir því
hvað hann er minni máttar.
Annars vegar gagnvart náttúru-
öflum og hins vegar gagnvart
þeim öflum í samfélaginu sem
hann hefur alltaf verið settur
undir. Og það þarf talsverða
þrjósku til að standast þær raun-
ir sem að bæði náttúruöfl og
mannfélagsöfl leggja á hann.
Ekki alger stálpinni
- Nú hrekst Bjartur af jörð sinni
eftir að hafa nagað og juðað fyrir
henni áratugum saman, vegna
utanaðkomandi aðstæðna, hyrjar
svo eina ferðina enn að basla á
vonlausu örreitiskoti inn undir
jökli. Hvemig túlkið þið þessa
framvindu, er Bjartur tapari eða
sigurvegari?
INGVAR: Hann er bæði sigur-
vegari og tapari. Hann sigrast á
sjálfum sér - á ákveðinn hátt.
Þótt hann sé þrjóskur fram úr
hófi þá er hann ekki það þver-
móðskufullur stálpinni að allt
það sem hann fer í gegnum hafi
ekki áhrif á hann. Hann bakkar í
lokin.
ARNAR: Hann sér kannski
ekki eftir neinu en hann er
þeirrar gerðar að hann gat ekki
fetað aðra slóð. En hann sér að
það voru ekki endilega gæfu-
spor. Hann sér þetta allt í sjón-
hending - en þá er líka flest allt
dautt f kringum hann... - LÓA
Speki Bjarts:
„Láttu þér ekki bregða
Sóla mín, kaupstaðarfólk
lætur ýmislegt fjúka sem
ekki þætti þaulhugsað til
dala.“
„Ja, fyrir okkur einyrkjana
þá er nú skepnufóðrið aðal-
atriðið, það gerir minna til
um mannfólkið að sumrinu
ef kindurnar hafa nóg að
vetrinum.1'
„Fólk sem ekki er sjálf-
stæðisfólk, það er ekki fólk.“
„Það hefur alltaf verið mín
skoðun að maður eigi aldrei
að gefast upp meðan maður
lifir, jafnvel þó þeir hafi tek-
ið allt af manni. Maður á þó
alltaf öndina sem höktir í
vitunum á manni. Eða að
minnsta kosti hefur maður
hana að láni.“
„Það er hart að þurfa að
giftast konu til að hafa fullt
leyfí til að segja henni að
halda kjafti. Það er erfitt að
halda ráðskonu, Gvendur
minn. Ráðskonur er frá-
brugðnar giftum konum í
því að þær vilja ráða þar sem
giftar konur bara hlýða.
Ráðskonur heimta án afláts
þar sem giftar konur mega
þakka fyrir að fá ekki neitt.
Ráðskonur vantar ævinlega
allt til alls þar sem giftar
konur þurfa eldd neitt til
neins... Eg myndi heldur
vilja vera giftur þremur kon-
um í senn en að halda eina
ráðskonu."
„Ja, kona er kona. Rétt
eins og kind er kind."