Dagur - 01.04.1999, Blaðsíða 7

FIMMTUDAGUR 1. APRÍL 1999 - 7
ÞJÓÐMÁL
EkM hægt að skila auðu
í utaimkismáluni
Á undanförnum dögum hafa ís-
Iendingar verið minntir illþyrmi-
lega á að utanríkismál eru á dag-
skrá. Ekki aðeins í þeim skilningi
að nú sem endranær er ástæða
til að ræða á hvern hátt Islend-
ingar haga samskiptum sínum
við aðrar þjóðir, hvaða afstöðu
við tökum í alþjóðastofnunum
þar sem við eigum sæti svo sem
Alþjóðabankanum og Alþjóða-
gjaldeyrissjóðnum, á vettvangi
Sameinuðu Þjóðanna eða annars
staðar þar sem við eigum fulltrúa
og getum haft áhrif.
Lóðin á vogarskálamar
Allt þetta skiptir máli og stöðugt
og ævinlega á það að vera á dag-
skrá íslenskrar stjórnmálaum-
ræðu hvernig okkkur beri að
leggja lóð á vogarskálar í alþjóð-
legum samskiptum. En það er
ekki aðeins í þessum skilningi að
utanrfkismálin eru á dagskrá
heldur hefur það gerst í fyrsta
skipti að Islendingar eru form-
Iegir aðilar að stríðsárás á full-
valda ríki.
I fyrsta skipti hefur það gerst
að Nató sem hernaðarbandalag
ræðst á annað ríki og þetta ger-
ist án þess að á bandalagið hafi
verið ráðist. I Kosovo í
Júgóslavíu rfkir mikið ófremdar-
ástand og er þar óspart beitt of-
beldi. Fólk flýr heimili sín og
fréttir berast af skipulögðum of-
sóknum af hendi stjórnvalda.
Mikilvægt er að alþjóðasamfé-
lagið bregðist við og reyni að
stuðla að friðsamlegri lausn.
Reynslan frá Kúrdistan, Palest-
ínu, Sri Lanka, Norður-írlandi
og fjölmörgum öðrum svæðum
þar sem þjóðabrot og trúarhópar
hafa borist á banaspjót kennir
okkur hins vegar að skjótfengnar
lausnir er oft vandfundnar. Of-
beldi kallar á nýtt ofbeldi og
vítahringur haturs og hefnda er
hafinn og hefur oftar en ekki
reynst erfitt að rjúfa hann.
Stundum hefur þrýstingur frá
alþjóðasamfélaginu borið árang-
ur og kemur Suður-Afríka upp f
huga í því samhengi en þar varð
samfélag þjóðanna við beiðni
suður-afrísku andspyrnuhreyf-
ingarinnar gegn kynþáttastefn-
unni og beitti viðskiptaþrýstingi
með afgerandi árangri.
íslenskir talsmenn loft-
árásanna
Talsmenn loftárása Nató hér á
landi, með forsætisráðherrann
og utanríkisráðherrann í farar-
broddi segja að með árásunum á
Júgóslavíu sé verið að bregða
varnarskildi fyrir „hóp fólks,
þjóðarbrot sem á engan kost að
standa hersveitum öflugs and-
stæðings snúning, býr við það að
vera hrakið brott úr byggðum
sínum, þorpum og bæjum, alls
Iaust, hrakið og með litlar vonir
um bærilegt mannlíf. Nató
bregður sínum varnarskildi fyrir
þetta fólk sem er Evrópufólk.“
Svo mæltist forsætisráherra
þjóðarinnar Davíð Oddssyni í út-
varpssviðtali fyrir helgi eftir að
loftárásirnar voru hafnar.
Fréttamaður útvarpsins spurði
þennan talsmann réttlætis og
mannúðar hvort hann væri
reiðubúinn að taka upp hansk-
ann fyrir fólk annars staðar sem
byggi við sama eða svipað hlut-
skipti og Albanir í Kosovo. „En ef
við teygjum okkur þá aðeins
lengra...,“ spurði fréttamaður
Ríkisútvarpsins forsætisráðherr-
ann, „lengra í Evrópu og til ann-
ars þjóðarbrots. Væri til dæmis
hugsanlegt að Nató kæmi til að-
stoðar Kúrdum í viðureigninni
við þær þjóðir sem þeir vilja
meina að píni sigr“ Hér er vísað
til Kúrda sem hafa sætt ofsókn-
um í Natóríkinu Tyrklandi,
tunga þeirra bönnuð, þorp þeirra
jöfnuð við jörðu auk þess sem
fréttir berast reglulega af aftök-
um og fangelsunum.
Nato ræðst ekki á sjálft sig
Islenska forsætisráðherranum
varð ekki svarafátt. „Þú ert nú
reyndar þar kominn út fyrir það
svæði sem Nató tekur til,“ svar-
aði hann fréttamanninum, „auk
þess sem vandamálið er að hluta
til gagnvart Kúrdum að hluti
þess vandamáls er innan eins
ríkisins sem á aðild að Nató og
það er Ijóst að Nató gerir ekki
íoftárásir á sjálft sig.“
Skilaboðin eru skýr: Svo lengi
sem ofbeldið er að finna innan
Nató eða á meðal skjólstæðinga
hernaðarveldanna, hvort sem er í
Tyrklandi, Chile Pinochets, Isra-
el og hverju því landi sem rík-
ustu iðnaðarherveldum heimsins
er þóknanlegt þá geta hinir varn-
arlausu ekki átt von á því að hin-
ir miklu menn, Davíð Oddsson
eða Halldór Ásgrímsson, bregði
fyrir þá varnarskildi.
Þess er heldur ekki að vænta
af hálfu þeirra sem segja að ut-
anríkismál séu ekki lengur á dag-
skrá eins og Samfylkingin gerði á
dögunum. Hvort heldur sem lit-
ið er til vaxandi miklivægis al-
þjóðamála, að ekki sé nú talað
um ástandið í Evrópu og víðar í
heiminum þessa dagana, hlýtur
það að teljast furðulegt af stjórn-
málahreyfingu sem ætlast til
þess að vera tekin alvarlega að
skila auðu um utanríkismál. Það
vekur ath)'gli að eina stjórnmála-
aflið á þingi sem andæft hefur
loftárásum Nató á Júgóslavíu
voru þingmenn óháðra. Vinstri-
hreyfingin - grænt framboð kref-
st þess að mannréttindi séu virt
alltaf og alls staðar.
Víða leynast glufur á markaðsskýi
í miðjum hugrenningum var ég
truflaður af háværu segulbands-
ákalli: „Við margföldum hverja
krónu! Þú finnur ekki fyrir 2%
viðbótarsparnaði - en við getum
breytt honum í milljónir!" Heil-
brigð hugsun hafði verið jarðsett
á Verðbréfamarkaði Islands-
banka. Og ekki lést hún af slys-
förum. Þetta voru bláköld skila-
boð samfélagsins til mín heim á
stofuborðið sem sýndu enga bið-
lund, þoldu enga umhugsun.
Þetta voru hin kapítalísku skila-
boð: Hugsaðu ekki heldur með-
taktu!
Upphaflegt kenntmark
Hvort ætli sé hið upphaflega:
Hænan eða eggið? Hermann eða
Steingrímur? Marga fýsir að
svara en fáir geta svo marktak-
andi sé; svarið hefur þann eigin-
leika að snúast í kringum sjálft
sig. Og með hliðsjón af því: Lað-
ast markaðurinn að þörfum
neytandans eða neytandinn að
þörfum markaðarins? Markaðs-
unnendur, tregir að vanda við að
koma auga á gagnvirkt samhengi
hlutanna, myndu upphefja fyrri
kostinn en lasta þann síðari.
Líklega af sannleiksást. Ekki bý
ég yfir guðlegum úrskurðar-
valdshæfileika. En ég hef mann-
lega tilfinningu sem segir mér að
hallast frekar að síðari kostin-
um. Tilraun með brauðstangir
Til að fylgja sannfæringu
minni eftir hringdi ég á pizzu.
Það var tilboð í gangi hjá ónafn-
greindum stað og mér var tjáð
um innihaldið: 16“ pizza með
tveim áleggstegundum, 2 lítrar
af kók og brauðstangir á saman-
lagt 1200 kall. Ég ákvað að
bregða mér aðeins út af alfara-
leiðinni: bað um að fá brauð-
stangirnar hraðsendar heim.
„Hvað kostar það?“ sagði ég Ijúf-
mannlega. Manneskjan á hinum
endanum varð kjaftstopp, svar-
aði ekki spurningunni. Loks
kom: „Það er eiginlega ekki
hægt... ehhh... að selja brauð-
stangirnar sér.“ Þarna lá hund-
urinn grafinn. Markaðurinn
hafði ekki gert ráð fyrir sjálf-
stæðri hugsun neytandans;
hafði ekki búist við sérþörfum
sem þeim að vilja brauðstangir
án pizzu. Brauðstangirnar höfðu
ekkert verðgildi í sjálfu sér. Þær
voru aðeins sýnitrix til að gera
pakkann stæðilegri - til að auka
Iíkurnar á því að neytandinn
tæki umhugsunarlaust við hon-
um. Hér lá meðvituð sölu-
menska á bakvið og miðaðist að
því að stýra þörfum neytandans.
Vinsælt, ekki vinsælt.
I kynningu íslenska Útvarps-
félagsins á útvarpstöðinni Mono
segir orðrétt: „Mono spilar alla
þá tónlist sem er vinsæl og verð-
ur vinsæl." I rauninni er þetta
hnitmiðuð útgáfa af spurning-
unni sem ég hef verið að reyna
að svara. Spili útvarpsstöðin
Mono tónlist sem „verður vin-
sæl“ - eru vinsældir í þessu sam-
hengi forákvarðaðar þarfir neyt-
andans. Það er kvóti, eins og
annarsstaðar, sem ræður því
hvaða lag fær spilun og hvað
ekki. Og það gefur augaleið að
lag sem fær ekki spilun fær ekki
hlustun, þ.e. nær ekki til eyrna
neytandans. Vinsældir tónlistar
eru því, þegar í grunninn er
komið, ákvarðaðar á bakvið
tjöldin, af nefnd. Og hvert ætli
sé aðgangsorðið að nefndinni:
Peningar? Hamslaus þóknun?
Hefur neytandinn val?
Snúum okkur þá að íslenskri
bíóhúsamenningu. Þar eru val-
möguleikar neytandans ekki
ræktaðir betur en svo að u.þ.b.
90% sýningarefnis er amerískt
glens, mis innihaldslaust. Bíó-
menningin er enn rígbundin í
ldafa Marshallaðstoðar og kana-
sjónvarps. (Ég hélt við hefðum
þroskast svo mikið frá því í
seinni heimstyrjöld?!) Og þeir
sem fara í bíó til að upplifa eitt-
hvað annað en stáltúttur og
fleðulega karla með byssur, og
vilja ekki láta poppkornsmulning
hefta starfsemi skilningarvit-
anna, eru best geymdir í Safn-
arabúðinni eða á geðveikrar-
hæli. Þú sérð öldungis það sem
markaðurinn býður, púnktur!,
því hann einn hefur hið forá-
kvarðaða mat á gæði hlutanna.
Annars siturðu bara heima og
bíður eftir næstu kvikmyndahá-
tíð. Eða situr ennþá lengur -
króar þig bara af - þangað til
markaðurinn hefur þroskast f af-
stöðu sinni til neytandans.