Dagur - 01.05.1999, Blaðsíða 3

LAUGARDAGVR 1. MAÍ 1999 -III
X^“*'
SÖGUR OG SAGNIR
Mynd Muggs af konum við kolaburð við Reykjavíkurhöfn túlkar vel stritið sem konum var gert að leggja á sig til
að vinna fyrir sér og sínum. Samt voru /aunin svo nánasarleg að þær vour tæpast matvinnungar.
ára áætlunin sýndi yfirburði
verkalýðsríkisins og voru framfar-
irnar bornar saman við auðvalds-
kreppuna miklu þar sem atvinnu-
leysi og örbyrgð sóttu á og tækni-
framfarirnar megnuðu ekki að
ráða bót á.
Ingibjörg Steinsdóttir boðaði í
IítiIIi grein framtíðarríki komm-
únismans og bar saman við úr-
kynjun auðvaldsins. 1 dag þegar
Sovétríkin eru liðin undir Iok og
misheppnaður kapítalismi megn-
ar ekki að rétta við galla sovét-
skipulagsins og misgjörðir ráða-
manna þess, er auðvelt að setja
sig á háan hest og kveða upp
dóma. En sé tekið tillit til Iífs-
kjara og réttindaleysis verkalýðs-
ins á fyrstu áratugum aldarinnar
er auðvelt að koma auga á hve
heillandi framtíðarríkð var í aug-
um þeirra sem sáu drauma sína
rætast við sjónarrönd þar sem
roðinn í austri var að brjóta sér
braut. Ingibjörg skrifaði:
Afleiðingin af heimskreppunni
með launalækkanir, þyngri tolla-
og skattaálögur kemur harðast
niður á konum verkalýðsstéttar-
innar. Margfaldar þrautir líður
hún á við aðra. Konan sem vinn-
ur utan heimilisins fyrir algjör-
lega ófullnægjandi laun, samfara
þeirri lítilsvirðingu, seem henni
sífellt er sýnd eins og hún væri
óæðri vera í þjóðfélaginu, að ég
ekki tali um þá andlegu kúgun,
sem fátæktinni er samfara.
Og hversu óendanlegar eru
ekki sorgir og áhyggjur konu
verkamannsins? Fyrir móðurina,
að sjá börnin föl og veilduleg af
næringarskorti, dauf og táplítil af
líkamlegu þroskaleysi, og þar sem
matur er af skornum skammti
getum við gert okkur í hugarlund
klæðnað fjölskyldunnar.
Hvernig eru svo húsakynnin
sem verkalýðurinn býr við, og
heilbrigðisnefndir auðvaldsskipu-
lagsins hafa ekkert við að athuga?
Þau eru svívirðileg, heilsuspill-
andi hreysi, algjörlega sólarlausar
kjallaraholur, þar sem andrúms-
loftið er þrungið af raka, eða
hriplek þakherbergi.
Fæðing barns á að vera gleði-
viðburður í lífi hverrar konu, en
eins og högum verkalýðsins al-
mennt nú er háttað þýðir það að-
eins; einum munni fleira að
fæða, einum kropp fleira að
klæða, meiri sjálfsafneitun, meiri
fórníýsi móðurinnar.
Aðeins í einu landi - í Sovét-
Rússlandi - er engin kreppa, ekk-
ert atvinnuleysi, engin neyð. A
þessu ári fullgerir rússneski
verkalýðurinn hina stórkostlegu
fimm ára áætlun sína, og hefur
henni þá verið lokið á íjórum
árum.
Á sama tíma og atvinnutækin
alls staðar annars staðar í heim-
inum eru Iögð niður og fram-
leiðslan takmörkuð, verða á
þessu ári [1931] reistar í Rúss-
landi 518 nýjar framleiðslustöðv-
ar og 1940 nýjar traktora- og
vélaverksmiðjur. Þá fá vinnu
þijár milljónir manna, þar af ein
milljón og sex þúsund konur.
Til að létta byrðar verkakon-
unnar og gera henni lífið glaðara,
eru þar í hverri verksmiðju eld-
hús, borðsalur, íþróttasalur,
bókasafn, samkomusalur og
barnaheimili. Þungaðar konur fá
þar 4 mánaða frí með fullum
Iaunum. Þegar þær síðan koma
aftur til vinnu fá þær hálftíma frí
tvisvar á dag, auk venjulegs mat-
málstíma til þess að leggja barnið
á brjóst. Vinnutíminn er þó að-
eins 6-7 tímar. Þar er einkunnar-
orðið: „Ekkert barn í heiminn
nema því sé tekið með gleði“.
Hin óstjórnlega neyð og versn-
andi horfur verkalýðsins í auð-
valdslöndunum hefur þjappað
honum betur saman, og í þessari
sívaxandi baráttu hans á A.S.V.
[Alþjóðasamhjálp verkalýðsins]
einmitt erindi. Frá því A.S.V. hóf
starf sitt 1921 hefur það útbýtt
um 100 milljónum króna og tel-
ur nú um 20 milljónir meðlima.
Verkakonur! Hvort heldur þið
vinnið við heimilisstörf eða utan
heimilis, menntakonur og allar
þið, sem samúð hafa með verka-
lýðsbaráttunni, hvort heldur sem
þið eruð í söfnuðum eða utan
stafnaða, hverja pólitíska skoðun
sem þið hafið, allar eigið þið
heima í A.S.V. Alls staðar þar sem
auðvaldið ræður, þar er líka neyð.
Verkalýðnum finnst yfirleitt auð-
mýkjandi að þiggja gjafir af hin-
um borgaraiegu góðgerðarfélög-
um. A.S.V. er samúðar- og sam-
hjálparstarfsemi verkalýðsins
sjálfs. Það er því aldrei auðmýkj-
andi að þiggja styrki A.S.V. , því
þeir eru aðeins einn liður í stétta-
baráttunni. Leggið allar lítinn
skerf. Gerist meðlimir Alþjóða-
samhjálpar verkalýðsins.
Haxt barist
Verkakvennafélögin áttu ekki
alltaf vísan stuðning karlafélag-
anna þegar í harðbakkan sló og
má lesa í minningum forystu-
kvennanna, að stundum sárnaði
þeim þegar karlarnir sögðust ekki
ekki hafa mátt eða aðstöðu til að
leggja þeim lið. En staða verka-
lýðsins og samtaka hans var lengi
veik og karlarnir tregir að lofa
meiru en þeir gátu staðið við.,.En
Þessi mynd frá síldarsöltun á Siglufirði er tekin þrem áratugr , trtttu-'. ö'ásöng >, .......
arplanið er hið sama og vinnubrögðii * ' ;u/mo u§jd/i
yfirleitt samstaðan góð og karl-
arnir veittu verkakonum það lið
sem þeir gátu.
Garnadeilan svokallaða sýndi
að karlarnir voru engar liðleskjur
þegar mikið lá við, en sú vinnu-
deila stóð á milli kvenna, sem
unnu í Garnastöðinni og þeirra
sem hana ráku. Þau átök áttu sér
stað um miðjan þriðja áratuginn.
Steinunn Þórarinsdóttir segir
stuttlega frá þeim átökum í við-
tali við Vilhjálm S. Vilhjálmsson í
bókaflokknum Við sem byggðum
þessa borg. Verkakonan segir svo
frá:
Um þetta Ieyti gekk ég í Verka-
kvennafélagið Framsókn og sótti
strax fundi. Brátt fór ég að segja
mína skoðun á fundum og það
varð víst til þess að ég var kosin í
stjórn félagsins og fulltrúi þess á
þing Alþýðusambands íslands. í
þá daga var erfiðara að hafa veg
og vanda af vekalýðsfélögum en
nú er og fengum við konurnar í
Framsókn að finna skarþefinn af
því. Eg var í stjórn félagsins þeg-
ar „Garnadeilan11 mikla stóð, en
það er minnisstæðasta deilan
sem Framsókn hefur lent í.
Upphaf þess máls er á þá leið,
að ég var að innheimta félags-
gjöld eitt kvöld, sem raunar fleiri.
Eg kom í hús til þess að inn-
heimta hjá stúlku. Þegar ég bar
upp erindi mitt, fleygði kona því
framan í mig, að okkur í stjórn
Framsóknar væri skammar nær
að sjá um, að Samband íslenskra
samvinnufélaga níddist ekki á
verkakonum með því að Iáta
vinna undirtaxta, heldur en að
Síldarplan á Siglufirði. Stund er milli stríða þegar lokið er við að landa úr
einu skipi og byrjað er að keyra í körin frá því næsta. En móðurhlutverkið
gleymist ekki í erli lífsbaráttunnar. Ljósmyndir OÚ.
vera að reita af þeim í félagsgjöld
þessar fáu krónur, sem þær ynnu
sér inn. Mig sveið undan þessum
löðrung, enda var ekkert að fá
svívirðingum fleygt að sér af vör-
um andstæðinganna á móts við
þær, sem þær réttu að manni,
sem maður þóttist þó vera að
vinna fyrir. Eg fór þegar heim til
formanns félagsins, Jónínu Jón-
atansdóttur, og sagði henni frá
þessu. Síðan var leitað til Alþýðu-
sambandsins, en þá var Jón Axel
Pétursson framkvæmdastjóri
þess. Leitað var samkomulags við
Sambandið, en það bar ekki ár-
angur og var þá ákveðið að stöðva
vinnu í Garnastöðinni.
Eg ákvað að taka þátt í þessum
átökum og fór á vinnustaðinn
eldsnemma morguns. Eg man að
þá var rok og glerhálka, en við
komumst samt. Þá voru stúlk-
urnar komnar inn í stöðina og
farnar að vinna. Við höfðum tal
af stúlkunum, en það þýddi lítið.
Snemma næsta morguns var aft-
ur haldið af stað og var nú ákveð-
ið að láta til skarar skríða, en þá
hafði Dagsbrún Iíka heitið okkur
fullum stuðningi undir forystu
Héðins Valdimarssonar og Olafs
Friðrikssonar. Við fengum lítið
að gert um morguninn. Rétt fyrir
matinn þurftu þær Jóhanna Eg-
ilsdóttir og Sigríður Olafsdóttir
að fara heim að elda, enda báðar
giftar, en ég ekki. Rétt eftir að
þær voru farnar kom bifreiða-
stjóri með vörur. Ég sagði við
hann að þarna væri vinnustöðv-
un og mæltist til þess að hann
æki ekki vörunum, en þær voru
að meirihluta salt í garnirnar og
gærurnar.
„Eg vissi ekki að hér væri verk-
fall,“ svaraði bifreiðastjórinn. „Eg
vinn ekki gegn verkfallinu.“ Eftir
hádegið dró svo til úrslitaátak-
anna. Lögreglan mætti kylfubú-
in, en við ruddumst að húsinu.
Héðinn stóð fyrir dyrunum, Ólaf-
ur Friðriksson sleit niður sím-
ann, Jón Axel ruddist inn og
henti verkstjóranum Ara Eyjólfs-
syni, upp á borð. Við ræddum við
stúlkurnar, og að því Ioknu fóru
allar út og vinnan Iagðist niður.
Síðan hefur Samband íslenskra
samvinnufélaga ekki lagt til orr-
ustu við verkakonurnar í Reykja-
vík. Svona fór um sjóferð þá.
(OÓ týndi saman.
Kaflamir sem teknir eru úr rit-
inu Við sem byggðum þessa borg
eru birtir með góðfúslegu leyfi
Setbergs, sem gaf ritsafnið út.)