Dagur - 30.09.1999, Síða 4

20-FIMMTUDAGUR 30. SEPTEMBER 1999
LÍFIÐ í LANDINU
„Með trékylfu að vopni náði hárlausi apinn
tökum á umhverfi sínu sem risaeðlur
höfðu áður haft og rauf hringferð fæð-
unnar. Frá þeim degi hefur hallað undan
fæti hjá móður náttúru og apinn með lur-
kinn sífellt étið stærri hluta aföðrum teg-
undum,“ segir Ásgeir Hannes meðal ann-
ars.
Maimapi í frakka
slær um sig
Ekki þarf að liggja lengi yfír
hinum stórkostlegu náttúru-
þáttum sjónvarpsrásanna til
að sjá móður náttúru koma
til dyranna eins og hún er
klædd eða klæðalaus öllu
heldur. Reyndar er mann-
skepnan eina dýrategundin
sem hefur skorið á nafla-
strenginn til náttúrunnar og
klæðst tilbúnum skjólfatnaði
til að greina sig frá móður
jörð og bömum hennar. Eða
kannski varð mannapanum
bara svona kalt á tánum á
sínum tíma?
Api rýfur fæðukeðju
Allt að einu, þá hafa niðjar mannapa og apa-
manna hleypt heimdraganum úr regnskógin-
um og eru löngu hættir að kannast við upp-
runa sinn þó hann komi berlega í ljós við
fyrsta glas á bamum. Sé það markmið hinna
ýmsu dýrategunda að Ijarlægjast uppmnann
þá hefur hvíta apanum tekist furðu vel að láta
fenna í sporin. Að minnsta kosti yfír vetrar-
mánuðina. En oft er stutt í regnskóginn undir
skjólflíkinni.
Náttúran byggir afkomu sína á því að teg-
undir hennar fjölgi sér reglulega til að halda
við stofninum og verða jaíhframt fæða og
fæðubótarefni íyrir aðrar og svangar tegundir í
líftíkinu. Þessi ótrúlega hringferð hefur haldið
taktinum frá byijun sköpunarverksins og
dapraðist ekki fótaburðurinn fyrr enn
mannapinn komst til vits og ára og fann upp
bareflið.
Með trékylfu að vopni náði hárlausi apinn
tökum á umhverfí sínu sem risaeðlur höfðu
áður haft og rauf hringferð fæðunnar. Frá
þeim degi hefur hallað undan fæti hjá móður
náttúru og apinn með Iurkinn sífellt étið
stærri hluta af öðmm tegundum en þær hafa
étið af honum á matarborði náttúmnnar.
Slagsíða er komin á hagkerfí regnskógarins. Á
síðustu öldum hefur svo keyrt um þverbak og
mannskepnan gengið á milli bols og höfuðs á
hverri tegundinni á fætur annarri og í dag er
manndýrið í frakkanum ekki lengur bam nátt-
úrunnar heldur böðull hennar.
Matargestir í mannapaheimum
Mannapinn er um það bil að éta lífríkið upp
til agna eins og hann pillaði upp í sig allar
lirfumar undan tijárótunum í gamla daga og
kálar nú því litla sem hann kyngir ekki með
sportveiðum og úrgangi. Hins vegar þykja það
stórslys ef Iífríkið nær að svara fyrir sig og
borða einn og einn hárlausan apa í ffakka í
hádegismat eins og móðir náttúra gerir ráð
fyrir að sé daglega á matseðlinum.
Að loknu náttúrulegu borðhaldi er hræið af
manndýrinu hins vegar lagt í vígða mold með
yfirsöng en ekki fleygt í gæludýrafóður og
mannapar með tárín í augunum skrifa um það
minningargreinar í dagblöðin. A meðan er
milljónatugum af öðrum tegundum lífríkisins
skóflað vélrænt upp á aftökupalla og að taka
náttúruna af lífi er lang stærsta iðja mann-
skepnunnar.
Annað hvort er að duga eða drepast fyrir
móður jörð. Er því nema von að náttúran
bregðist því til vamar lífríkinu og sendi öðm
hveiju kostgangara út af örkinni til að freista
þess að jafría metin við mannskepnuna. Apinn
í skjólfrakkanum kallar þessa litlu matargesti í
mannapaheimum ýmist faraldra, plágur eða
drepsóttir og heitir bæði morðfjár og Nóbels-
verðlaunum til höfuðs þeim. Þannig eru jafn
sjálfsagðir félagar í lífríkinu og eyðniveiran,
krabbamein og gigtin höfuðsetnir og ofsóttir
af frakkaklæddum mannapa með smásjá. Ein-
hvern tíma hefði það þótt saga til næsta bæjar
í regnskóginum.
Hérar í hatti náttúruimar
En móðir náttúra á fleiri héra í hattinum en
kostgangara eina saman og hefur fyrir Iöngu
komið græðginni fyrir undir frakkalafínu. I
dag er græðgin viðkvæmasta líffæri mannapa
og apamanna. Náttúran hefur þannig náð að
Iáta græðgina jafna bilin með styijöldum og
skærum hárlausa apans við sjálfan sig þó nú
haldi bæði vopnahlé og friðarsáttmálar honum
í skeljum um stundarsakir. En sá frakkaklæddi
heldur áfram að vera sjálfum sér næstur og þó
hann haldi friðínn og stijúki kviðinn í nokkur
misseri þá nær hann sér aftur á strik fljótlega.
Að minnsta kosti hefur sjálfur Nostradamus
lofað móður jörð að friðurinn sé brátt úti og
verulega saxist á mannapakynið í þriðja ver-
aldarstnði. Og náttúran á fleiri kort í holu.
En græðgi mannapans er ekki bundin við
hinn þétta leir eingöngu og ekki síður bundin
við magamálið. Náttúran hefur þróað bragð-
lauka líkamans í veikasta hlekk apamannkyns-
ins og í dag borðar apinn í frakkanum ekki til
að seðja hungur sitt heldur til að frfða bragð-
laukana. Enda eru það ekki bara kostgangarar
farsóttanna sem óboðnir leggja mannapann
ört að velli heldur líka hin ýmsu efnavopn sem
eru ekki blönduð í tilraunaglösum heldur vaxa
í skauti náttúrunnar og frakkaklæddur apinn
sækir sér sjálfur til matar.
Salt jarðar er þannig mildu skæðari böðull
en bæði gigt og krabbamein og stráfellir þann
frakkaklædda við matarborðið úr heilablóðfalli
þrátt fýrir stöðugt ný blóðþrýstingslyf. Sykur-
reyrinn er verðugur keppinautur saltsins á
grafarabakkanum og stöðugt vaxandi líkams-
fitan afgreiðir mannapafólkið hratt ofan í gröf-
ina með hjartaáföllum. Otalin eru þá lögbund-
in eiturvopn ríkisvaldsins og tóbakið heldur
áfram að fóstra krabbameinin við brjóst apans
í skjólfrakkanum á meðan heldrykkja brenni-
víns dregur sína apa til dauða í skugga ríkis-
sjóðs. Hver api fær nú sinn skammt og allir fá
sitt að lokum, endalokum.
Grafnir upp taungarðar
Vísindaapar og apasagnfræðingar hafa enda-
Iaust velt fyrir sér hvað varð risaeðlum fom-
aldar að fjörtjóni og komið með hinar líldeg-
ustu tilgátur. Kynslóðir mannapans ættu að
létta undir með vísindaveimm, sagnfræðibakt-
eríum framtíðar, að grafast fyrir um örlög hár-
lausa apans í skjólfrakkanum og skilja eftir á
vísum stað einn tanngarð í vatnsglasi.
UMBÚÐfl-
LAUST
.D^mt
Imenningar
LÍFIO
Nan Goldin.
Myndir Nan
Goldin
,/\ð taka mynd af Guð™n
. , . Sigurðardóttir
einhverjum er
eins og að snerta
hann. Það eru gælur. Mynd-
ir mínar eru oft sprottnar af
erótiskri löngun."
(Nan Goldin)
í Listasafríi
Islands er
sýning á úr-
vali ljós-
mynda
bandansku
listakonunnar Nan Goldin
síðustu 20 árin. Ljósmyndimar
hafa farið sigurför um heiminn
á síðustu árum og eiga allar
það sameiginlegt að vera
sprottnar af hennar persónu-
legu reynslu. Flestar em af
nánum vinum hennar og sam-
starfsmönnum auk sjálfs-
mynda. Myndimar bera þess
vitni að Nan Goldin hefur gist
undirheima stórborganna og
margir úr vinahópi hennar
hafa gengið í berhögg við við-
teknar hugmyndir um kyn-
hegðun og sjálfsímynd kynj-
anna, auk þess sem margir
hafa glímt við sjúkdóma og eit-
urlyfjafíkn. Vissulega sýning
sem allir eiga að sjá.
Færeysklög
I lcvöld syngur færeyski bassa-
söngvarinn Runi Brattaberg við
undirleik finnska píanóleikar-
ans Gustavs Djupsjöbacka í
Norræna húsinu. Á efnis-
skránni verða söngvar eftir
Schubert, Rachmaninoff, Si-
belius og Mussorgsky. Einnig
verða flutt tvö ný færeysk
sönglög eftir tónskáldin Sun-
Ieif Rasmussen og Regin Dahl
í útsetningu Sunleifs Rasmus-
sens. Tónleikamir hefjast kl.
20.30. Aðgangur er kr. 1.000.
Norræn lög
A morgun,
föstudaginn 1.
október, syngur
sænska óperu-
söngkonan
Solveig Farin-
ger við undirleik píanóleikar-
ans Gustav Djupsjöbacka í
Norræna húsinu og heljast
tónleikamir klukkan 20.30. Á
efriisskrá verða eingöngu verk
eftir norræn tónskáld. Aðgang-
ur er kr. 1.000.
Norræna húsið.
Undarlegar ævisögur
Síðustu kvöld hef ég verið að
glugga í ævisögu sr. Emils heitins
Björnssonar prests og frétta-
stjóra. Sannmæli er að af mis-
jöfnu þrífast bömin best og það
gerði Emil einmitt að titli þessa
fyrra bindis ævisögu sinnar, sem
er með því besta í íslenskri ævi-
sagnagerð sem komið hefur.
Bæði hvað varðar frásagnargleði
og tök á íslensku, en ekki síst það
að sr. Emil hefur frá einhverju að
segja. Og síðarnefnda atriðinu
hef ég áður vikið að hér; að mik-
ilvægt er að hver sá sem stígur á stokk
hafi eitthvað erindi við alþjóð. Segja má
að sr. Emil afsanni margt það leiðinleg-
asta í íslenskri ævisagnagerð með sögum
sínum.
Merkilegt fyrirbæri
Ævisagnaritun er merkilegt menningar-
legt fyrirbæri. Sannar kannski best að
Islendingar eru bókaþjóð, en ekki bók-
menntaþjóð. Hvaða hókmenntir eru að
maður tali við mann, samtalið sé skrifað
upp af segulbandi og sett í fyrstu
persónu eintölu og prentað svo.
Þegar gagnrýna sýn skortir, bæði
hvað varðar framsetningu efnis
en ekki síður á sögupersónuna
sjálfa. Margir hafa sjálfir skrifað
ævisögur sínar, sem verða
málsvörn gagnvart umhverfínu
þar sem hið óþægilega er undan
skilið. Hvergi kemst að gagnrýnin
sýn eða uppgjör á einu né neinu.
Ævisaga þjóðþekkts manns
kom út fyrir síðustu jól og á um
300 blaðsíðum fyrra bindis var
um það bil helmingur sögur af gömlum
ástarævintýrum innanlands og utan og
ítarlegar lýsingar á forræðisdeilu, miður
skemmtilegri. Síðan er sagan auglýst
undir þeim formerkjum að viðmæland-
inn opni sig og dragi ekkert undan. - Og
á Islandi eru líka skrifaðar sögur ýmissa
minni spámanna sem fátt hafa til frægð-
ar unnið og hafa frá litlu að segja, en
engu að síður geta slíkar bækur orðið í
öðrum hverjum hörðum pakka undir
jólatrjánum. Að sumu leyti getur þetta
MENIMIIMGAR
VAKTIIM
Sigurður Bogi
Sævarsson
skrifar
„Ævisagnaritun er
merkilegt menningar-
legt fyrirbæri. Sannar
kannski best að ís-
lendingar eru bóka-
þjóð, en ekki bók-
menntaþjóð, “ segir
m.a. hér í greininni.
Sunnlenskir bókahöf-
undar með verk sín.
þó verið ágætt, því ósiður er að hinir
frægu segi eini frá - en hinir sem færri
þekkja verða þó í öllu falli að hafa eitt-
hvað til málanna að leggja svo bók um
þá sé forsvaranleg.
Gagnrýnin sýn
I þremur bindum hefur Guðjón Friðriks-
son skrifað sögur Jónasar frá Hriflu, sem
eru gangrýnin sýn á manninn sjálfan,
boðskap hans, störf og afrakstur þeirra.
Þá ér væntanlegt fyrir jól síðara bindið
af sögu Einars Norðurljósasala Bene-
diktssonar. Þá vil ég nefna að Þjóðsaga
mun á næstunni gefa út sögu Kára Stef-
ánssonar sem Guðni Th. Jóhannessson
skrifar að Kára forspurðum. Of snemmt
er auðvitað að gagnrýna bókina þegar
hún er ekki komin út, en það vinnulag
sem Guðjón og Guðni viðhafa ætti þó að
skila sögu sem veigur er í.