Dagur - 22.10.1999, Qupperneq 4

20-FÖSTUDAGUR 22. OKTÓBER 1999

LtFID í LANDINU
„Ogþegar svo búðirnar
loks opnuðu var eins og
sjálft Jesúbarnið væri fætt.
Allir fjölmiðlar sögðu
andaktugir frá þvi'að Sig-
urður Gísli Páimason hefði
klippt á borða viðbygging-
ar Kringlunnar með sömu
skærunum og faðir hans
hafði notað til að klippa á
borðann þegar Kringlan var
fyrst opnuð einhvern
tíma‘‘...
Opin búö!
Það er reyndar með
nokkuð svo hangandi
héndi sem ég tek mér hér
sæti að þessu sinni, því
nú þykir mér þessi þáttur
hafa sett allmjök niður og
þar með ég sjálfur; þar
með reyndar líka Ríkisút-
varpið eins og það leggur
sig. Astæðan er sú uppá-
koma sem haldin var fyrir
réttri viku er þátturinn
var sendur út í heild frá
Kringlunni, þar sem verið
var að opna nokkrar búðir í viðbót við
þær búðir sem fyrir voru. Verslunarsam-
stæðan Kringlan gerði sér þá Iítið fyrir og
keypti morgunþátt Rásar tvö til sín í heilu
lagi. Hann var sendur út frá Kringlunni
(nema minn eigin pistill, enda var ég ekki
látinn vita og hefði heldur ekki mætt) og
gekk að nokkru beinlínis út á opnun
þessara búða í Kringlunni. Þátturinn var
meirað segja klukkutíma lengri en venju-
lega til að hægt væri að útvarpa ræðustúf
sem Sigurður Gísli Pálmason hélt þegar
hann opnaði búðirnar, og svo framvegis.
Endalausar fréttir um nýjar búðir
Eg er satt að segja löngu búinn að fá mig
fullsaddan af þeirri viðhöfn sem fylgir
opnun búða í þessu Iandi núorðið. Vissu-
lega má leiða að því rök að þörf hafi verið
á að breyta því hugarfari sem hér á landi
var rfkjandi þangað til fyrir svo skömmu,
að það væri eitthvað ósiðlegt og næstum
dónalegt við verslunarrekstur í sjálfu sér.
Það hugarfar átti sjálfsagt rætur allar göt-
ur aftur í einokunarversluninni, þegar
kaupmenn voru sannanlega óvinir fólks-
ins, og því var viðhaldið annars vegar af
haftakerfi stjórnvalda Iengst af þessari öld
og hins vegar af Halldóri Laxness og öðr-
um góðum mönnum. Þetta mátti alveg
breytast og hefur líka breyst, því nú vit-
um við að verslunarmenn eru ekki endi-
lega í sjálfu sér arðræningjar, kúgarar og
okrarar.
En fyrr má nú rota en dauðrota. Frá því
að vera fyrirlitnir menn eru þeir sem reka
búðir nú nánast orðnir heilagir menn,
átrúnaðargoð Iýðsins, og það er sagt í
fjölmiðlum frá opnun búða eins og um sé
að ræða musteri drottins. Hver fréttatím-
inn af öðrum á ótrúlega mörgum fjöl-
miðlum er lagður meira og minna undir
það hvaða búðakeðja ætlar að opna versl-
un hvar, hvar þessi keðja hefur sótt um
lóð undir nýja verslun og hvar einhver
önnur keðja ætlar þá að pota niður sinni
búð til mótvægis, og svo framvegis. Eins
og þetta skipti höfuðmáli í lífinu. Víst
skiptir vöruverð í landinu almenning
miklu máli, en þessar fjálglegu fréttir af
verslunarrekstri hafa fyrir löngu keyrt
fram úr öllu hófi - enda snúast þær ekki
um vöruverð, heldur þau musteri sem
búðirnar eru.
Hann er með sömu skærml!!!
Og fréttaflutningurinn þegar búðunum í
Kringlunni var fjölgað var fjölmiðlamönn-
um beinlínis til stórrar vansæmdar. Það
gekk á með endalausum fréttum af því
hvernig gengi að klára búðirnar og svo
mikill var spenningurinn orðinn að það
var eins og - ja, ég get eiginlega ekki jafn-
að þessu við neitt sérstakt. Opnun búða
er nefnilega að öðlast í íslenskum fjöl-
miðlum alveg sérstakan heiðurssess með
þvílíkri gleði, kátínu og tilhlökkun að
engu verður almennilega við jafnað. Það
var ósvikin þjóðhátíðarstemmning í loft-
inu, nema hvað þjóðhátíð vekur ekki
Iengur svona spennu. Þegar maður var
búinn að hlusta á nokkra troðfulla frétta-
tíma af hamaganginum fyrir opnun
Kringlunnar, þá var maður orðinn bljúg-
ur, kátur og þakklátur fyrir að fá að upp-
lifa þetta ævintýri, og auðvitað löngu bú-
inn að missa sjónar á því sem í rauninni
var að gerast - en það var nú ekki merki-
legra en það að nokkrir menn voru að
opna búðir til að selja okkur hitt og þetta
sem okkur vanhagar misjafnlega mikið
um.
Og þegar svo búðirnar loks opnuðu var
eins og sjálft Jesúbarnið væri fætt. Allir
fjölmiðlar sögðu andaktugir frá því að
Sigurður Gísli Pálmason hefði klippt á
borða viðbyggingar Kringlunnar með
sömu skærunum og faðir hans hafði not-
að til að klippa á borðann þegar Kringlan
var fyrst opnuð einhvern tíma; þá höfum
við sjálfsagt öll fengið tár í augun, mikið
var þetta hrífandi, þessi skæri eru helgi-
gripur sem eflaust verða afhent Þjóð-
minjasafninu svo Islendingar geti á kom-
andi öldum horft allir á þessi skæri og
hrifist með ævintýrinu - bla, bla, bla.
Svo eru menn að furða sig á því hvað
fólk útá landi sé að flykkjast til höfuð-
borgarsvæðisins; en hér er fjörið, hér er
lífshamingjan, hlustið bara á útvarpið,
sjáið bara sjónvarpið, það er alltaf verið
að opna nýjar búðir, og guð, hvað það
hlýtur að vera gaman þarna í búðinni.
Ríkisútvarpinii til vansæmdar
Þetta var allt saman óþolandi með öllu.
En allra verst var þó sem sagt að stjórn-
endur Ríkisútvarpsins skyldu vera svo
gjörsamlega dómgreindarlausir að selja
þennan morgunþátt, sem ég tala nú í, í
heilu lagi til Kringlunnar þennan morgun
þegar búðirnar voru opnaðar. Vissulega
hefur svokölluð „kostun“ færst í aukana í
öllum fjölmiðlum og þar á meðal í Ríkis-
útvarpinu og þó hafa mætti mörg orð um
hversu hvimleitt og varasamt fyrirbrigði
það er þegar þættir í fjölmiðlum geta ekki
staðið fyrir sínu sjálfir, án þess að utan í
þá sé hengd augiýsing frá einhverju fyrir-
tæki sem leggur eitthvað smávegis til
málanna, þá nenni ég því eiginlega ekki
núna.
Enda var stigið skrefi lengra hér í
morgunþætti Rásar tvö íyrir viku þegar
þátturinn var sendur út frá Kringlunni og
dagskránni meirað segja breytt svo útvarpa
mætti öllum herlegheitunum. Það má
hugsanlega réttlæta að fá „kostun" á ein-
staka þætti um afmörkuð efni, en að selja
heilan þátt sem á að snúast um fréttir og
það sem efst er á baugi, sem á að skoða
heiminn í morgunsárið svo við vitum útí
hvað við erum að fara þann daginn - að
selja slíkan þátt í einhveija búð, það er því-
lík firra að með ólíkindum er. Hvernig eig-
um við að treysta þessum þætti framar?
Við vitum nú að hann er til sölu. Eins og
það sé nú ekki þegar nóg til sölu.
Ég hélt að eina réttlæting Ríkisútvarps-
ins í lífinu væri sú að vera ekki til sölu.
Að við ættum að geta treyst því að „aðilar
útí bæ“ gætu ekki keypt sig inní dagskrá
þess. Gætu ekki keypt dagskrána í heilu
Iagi. Lengt hana og breytt henni eftir því
sem hentar sínum skærum. Þeir sem
þessu stjórnuðu vita ekki hvað fjölmiðlun
er. Þeir halda að það sé tóm sölu-
mennska. Látum vera þó einhver hefði
látið glepjast til að fallast á þessa hug-
mynd, hafi hún verið komin frá Kringl-
unni en ekki frá Ríkisútvarpinu sjálfu
sem ég þori satt að segja ekki að spyrja
um. En að starfsmenn skyldu ekki stoppa
þetta í tíma, það er þeim öllum til van-
sæmdar. Ég hlýt að trúa því og treysta að
menn hafi bara ekki áttað sig á því sem
var að gerast, svo ótrúlegt hafi það verið.
SjoppukaUar hafa ekkert
að gera í Blaðamannafélaginu
En kannski er það bara ég sem er blindur
og heimskur. Kannski er þetta allt sama
tóbakið. Tóm sölumennska. Að minnsta
kosti virðast furðu margir frétta- og fjöl-
miðlamenn líta á það sem eðlilegt fram-
hald af sinni vinnu, og alveg jafn gilt
starf, að fara til einhverra markaðs- og
kynningar- og auglýsingafyrirtækja og fást
þar við að ginna fjölmiðlana til að fjalla
vel um hin og þessi fyrirtæki, búðir og
svoleiðis dót. Þeir virðast líta á það sem
alveg sama karríerinn að selja hitt og
þetta og að segja fréttirnar og skoða með
því og skilgreina veröldina sem við búum
í. Þeir vilja meirað segja fá að vera áfram
í Blaðamannafélaginu eftir að þeir eru
orðnir sölumenn í sjoppum, þó sjoppurn-
ar þeirra selji markaðsráðgjöf en ekki
sleikibrjóstsykur. Ef talað er við þessa
gömlu blaða- og fréttamenn berja þeir sér
gjarnan á brjóst er gefið er í skyn að nýja
starfið þeirra sé á einhvern hátt ómerki-
legra en hið gamla; það sé í rauninni eng-
inn eðlismunur á starfi blaðamanns og
kynningarfulltrúa, markaðsráðgjafa, fjöl-
miðlasérfræðings og hvað þeir heita. En
sjoppukailar eru þeir nú samt og sjoppu-
kallar verða þeir; starf þeirra er að selja
fjölmiðlunum efni og ímyndir, og þá eiga
þeir að vera í félagi með öðrum
sjoppuköllum, en hafa ekki hót að gera í
Blaðamannafélagi Islands. Blaðamennska
er nefnilega - þrátt fyrir alla hina mis-
jöfnu sauði í stéttinni - í eðli sínu afar
göfugt og lífsnauðsynlegt starf. Það er
ekki það sama að vera fréttamaður og
sjoppukall.
Én kannski hafa sjoppukallarnir rétt
fyrir sét, kannski er þetta allt saman til
sölu og allt jafn gott og blessað, bara ef
maður fær borgað íyrir það. Ef það er
hægt að kaupa sér heilan svona þátt eins
og þennan, þá fara að minnsta kosti að
renna á mann fáeinar grímur.
Ekkisegjafxá
vúmuþrælkim í Kringlnmiil
Og það hefur eflaust verið markaðs- og
kynningarfyrirtæki einhverra sjoppukall-
ana sem sá um að koma því á framfæri
við fjölmiðlana hvað opnun nýju álmunn-
ar í Kringlunni væri stórkostlegt fyrir-
bæri; eflaust hafa það véfið gamlir frétta-
menn sem stjórnuðu því að eingöngu
væri fjallað um hvað þetta væri allt gam-
an og skemmtilegt en í guðs bænum ekki
segja frá einhveijum Ieiðindum - ekki
segja frá því að iðnaðarmönnunum í
Kringlunni var þrælað svo út að fleiri en
einn og fleiri en tveir keyrðu sig gjörsam-
lega um koll - ekki segja frá því, segið
frekar frá þjóðhátíðarstemmningunni,
flugeldasýningunni, frá vertfðarstemmn-
ingunni þar sem allir leggjast á eitt í gleði
og sáttfýsi og samstöðu svo ævintýrið
verði að veruleika og Sigurður Gísli geti
stigið fram á tilsettum tíma með skærin -
guð, við verðum að vinna meira og leggja
harðar að okkur svo Sigurður Gísli geti
örugglega stigið fram með skærin.
Eins og kellíngin sagði: Ja, svei því öllu
saman.
Pistill Illuga varfluttur í morgunþætti
Rásar 2 í gær.
UMBUDA-
LAUST