Dagur - 01.12.1999, Blaðsíða 7

MIDVIKUDAGU R 1. DESF.MBER 1999 - 7

ÞJÓÐMÁL
Heiðraði Jón Kristjánsson al-
þingismaður.
Astæða þess að ég ávarpa þig í
þessu bréfi er sú að ég hef lesið
skrif þín um Fljótsdalsvirkjun í
Degi (þökk sé þér fyrir að skrifa),
og nú síðast 16. nóvember grein-
ina „Fljótsdalsvirkjun og Al-
þingi“. Mér finnst þar gæta til-
hneigingar til að gera stuðnings-
mönnum lögformlegs umhverfis-
mats fyrir Fljótsdalsvirkjun upp
annarlegar hvatir, og það finnst
mér ósanngjarnt. Eg hef undir-
ritað kröfu um að fram fari lög-
formlegt umhverlismat á Fljóts-
dalsvirkjun, og ég skora á aðra að
gera það einnig. Og ég skora hér
nieð á þig hæstvirtan þingmann
að þú beitir þér fyrir því á Alþingi
að fram fari lögformlegt um-
hverfismat á Fljótsdalsvirkjun.
Eg er hvorki knúinn af kala í
garð íbúa Austurlands, né upp-
hafinni andstöðu við nýtingu
vatnsafls til raforkuframleiðslu.
Eg er hins vegar þeirrar skoðun-
ar að hér sé of viðamikið mál í
uppsiglingu til að hægt sé að
fjalla um það í hálfkæringi.
Híð stóra samhengi
Lögformlegt umhverfismat
Fljótsdalsvirkjunar er nauðsyn-
legur grundvöllur umræðu um
hana ef haft er í huga að ákvörð-
un um virkjunina er aðeins hluti
af ennþá stærri áætlun. Akvörð-
un um byggingu Fljótsdalsvirkj-
unar nú er réttlætt með því að
hún sé forsenda fyrir áframhald-
andi samningum um álver í
Reyðarfirði og byggingu 1.
áfanga þess.
I frummatsskýrslu um álver í
Reyðarfirði sem legið hefur
frammi til kynningar kemur fram
að til að knýja 1. áfanga þess
(120.000 tonn) þarf auk Fljóts-
dalsvirkjunar raforku frá orku-
veri sem byggt verði í Bjarn-
arflagi (sem er auðvitað um-
hverfismatsskylt). Aform eru um
stækkun álversins í tveimur
áföngum, sem skv. skýrslunni á
að vera lokiðárið 2012-2015. Þá
verður það orðið tröllaukið
(480.000 tonn), u.þ.b. tvöföld
samanlögð stærð álvera ISAL í
Straumsvík og Norðuráls í Hval-
firði. Engin grein er gerð fyrir því
í frummatsskýrslunni um álverið
hvernig á að afla orku til seinni
áfanga þess, en af ummælum
opinberra talsmanna (þ.m.t. ráð-
herra) er augljóst að gert er ráð
fyrir Kárahnjúkavirkjun í Jök-
ulsá á Dal, og Arnardalsvirkjun í
Jökulsá á Fjöllum. Grundvöllur
þeirra virkjana eru tvö stór uppi-
stöðulón, og mun eystra lónið ná
frá stíflu við Kárahnjúka inn til
jökuls. Ennfremur verður nær
öllu vatni Jökulsár á Dal og vatni
úr austurkvíslum Jökulsár á
Fjöllum veitt um virkjanamann-
virkin yfir í I Ijotsd.il. ui.rj 1UJJh
Þetta er stórbrotin skipulagsá-
SIGBJORN
KJAKTANS
SON
JARÐEÐLISFRÆÐINGUR
OG ARKITEKT
SKRIFAR
„Aform eru um stækkun álversins í tveimur áföngum, sem skv. skýrslunni á ad vera lokið árið 2012-2015. Þá
verður það orðið tröiiaukið [480.000 tonnj, u.þ.b. tvöföld samanlögð stærð álvera ÍSAL í Straumsvík og Norðuráls
í Hvalfirði, “ segir Sigbjörn m.a. í grein sinni.
ætlun, sem felur í sér auk eyði-
leggingar Eyjabakka, breytingar
á vatnasviðum þriggja stórfljóta
og stórfelldar fórnir á náttúru-
legu yfirbragði hálendisins norð-
an Vatnajökuls. Afleiðingarnar
verða m.a. þær að vatnsmagn í
Lagarfljóti margfaldast, farvegur
Jökulsár á Dal verður nærri þurr,
og vatnsmagn í Jökulsá á Fjöll-
um minnkar - og þar með vatns-
magn í Dettifossi og í þjóðgarð-
inum í Jökulsárgljúfrum. Virkj-
anir í Jökulsá á Dal og Jökulsá á
FjöIIum eru að sjálfsögðu háðar
mati á umhverfisáhrifum, en það
er ótrúlega grunnhyggin túlkun
á lögum um umhverfismat að
gefa sér að matið á þvílíkum
stórframkvæmdum sé einfalt
formsatriði á lokastigi hönnunar.
Það er fráleitt að ætla fyrir-
fram að þjóðarsátt ríki um að all-
ar þessar framkvæmdir séu æski-
legar, eða að þær séu í þágu
þjóðarhags. Og það er tortryggi-
legt að gefa í skyn að þær verði
knúnar í gegn með úrskurði um-
hverfisráðherra sem liður í skil-
yrtu ferli sem bundið er í samn-
ingum um eina málmbræðslu.
Mat á umhverfisáhrifum er ein
þeirra aðferða sem skilgreindar
eru í löggjöf um skipulagsmál
sem nota ber til að móta skipu-
lagsáætlanir af þeim toga sem
hér hefur verið lýst. Hvað ef nið-
urstöður umhverfismats á þess-
um virkjunarkostum verða þess
eðlis að áformin séu óviðunandi?
Er hugsanlega verið að veðja á
rangan hest? Verður eyðilegging
Eyjabakka minnisvarði um
skammsýni í umhverfismálum
og flumbrugang Islenskra fram-
kvæmda-rómantíkera?
Sé viðkvæðið það að aðrir
virkjunarkostir séu til taks, þá er
nauðsynlegt að varpa ljósi á þá
og mannvirki þeim tengd, svo
sem háspennulínur og vegi.
Línustæði til Reyðarfjarðar frá
öðrum virkjunarstöðum en há-
lendinu pprðan Vatnajökuls
| munu væntanlega liggja um lítt:
snortin hálerjdissvæði og/eða
meðfram Suðausturströnd
landsins og um Suðurfirði á
Austfjörðum. Eru það góðir kost-
ir?
Lög um mat á umhverfis-
áhrifum
Lög um mat á umhverfisáhrifum
voru samþykkt frá Alþingi 1993.
Þau hafa síðan verið mikilvægur
hluti Iöggjafar um skiþulags- og
byggingarmál, enda er tilgangur
þeirra Ijós. Fyrsta grein laganna
er svona:
„Markmið laga þessara er að
tryggja að áður en tekin er
ákvörðun um framkvæmdir sem
kunna, vegna staðsetningar,
Opið bréf til Jóns
Kristjánssonar
alþingismanns.
starfsemi sem þeim fylgir, eðlis
eða umfangs, að hafa í för með
sér umtalsverð áhrif á umhverfi,
náttúruauðlindir og samfélag
hafi farið fram mat á umhverfis-
áhrifum, svo og að tryggja að
slíkt mat verði fastur liður í gerð
skipulagsáætlana."
Fimmta grein laganna byrjar
svona:
„Eftirtaldar framkvæmdir eru
háðar umhverfismati:
1. Vatnsorkuvirkjanir með
uppsett afl 10 MW eða
meira eða vatnsmiðlanir þar
sem 3 knV lands fara undir
vatn vegna stíflumannvirkja
og/eða breytinga á árfar-
vegi.“
Sjöunda grein laganna er
svona:
„Aður en hafist er handa um
framkvæmdir sem lög þessi eða
reglugerð samkvæmt þeim taka
til skal framkvæmdaraðili senda
skipulagsstjóra tilkynningu um
fyrirhugaða framkvæmd þar sem
fram kemur lýsing á fram-
l^YafJiþdinpj,, rpögerðri jhpr) nu p ,pg
hugsanlegri umhverfisyöskun og
fyrirhuguðum ráðstöfunum til
að draga úr henni og aðrar upp-
Iýsingar sem skipulagsstjóri telur
nauðsynlegar. Skipulagsstjóri
birtir innan tveggja vikna til-
kynningu framkvæmdaraðila
ásamt meðfylgjandi gögnum skv.
1. mgr. með opinberri auglýs-
ingu. Athugasemdum skal skilað
til skipulagsstjóra innan fimm
vikna frá birtingu auglýsingar."
Tíunda grein laganna er svona:
„I mati á umhverfisáhrifum
skal tilgreina á viðeigandi hátt
áhrif sem framkvæmdir og fyrir-
huguð starfsemi kunna að hafa á
menn, samfélag og menningu,
dýr, plöntur og aðra þætti lífríkis,
jarðveg, vatn, loft, veðurfar,
landslag og samverkan þessara
þátta. Þar skal gera sérstaka
grein fyrir því hvaða forsendur
liggi til grundvallar matinu.
Innan tveggja vikna frá því að
skipulagsstjóri hefur tekið á móti
niðurstöðum mats á umhverfisá-
hrifum skal hann birta þær með
opinberri auglýsingu. Athuga-
semdum skal skilað til skipulags-
stjóra innan fimm vikna frá birt-
ingu auglýsingar.“
Sautjánda grein laganna er
svona:
„Lög þessi öðlast þegar gildi."
Mér er ljóst að þingsályktunar-
tillaga um framhald fram-
kvæmda við Fljótsdalsvirkjun er
byggð á þeim skilningi að virkj-
unin sé undanþegin umhverfis-
mati skv. eftirfarandi texta í lög-
unum um ákvæði til bráða-
birgða, II:
„Þrátt fyrir ákvæði 17. gr. laga
þessara eru framkvæmdir sam-
kvæmt leyfum útgefnum fyrir 1.
maí 1994 ekki háðar mati á um-
hverfisáhrifum samkvæmt lög-
um þessum." Mér er jafnframt
ljóst að það er umdeild túlkun á
samhengi málsins.
Þá má benda á að um ákvæði
til bráðabirgða, I stendur þetta í
lögunum:
„Lög þessi skulu endurskoðuð
jajn^gmt, þyí; sprp fraþt jer.end-
urskóðun sjkjpulpgslaga, nr." 19
21. maí 1964, ásamt síðari
breytingum, og byggingarlaga,
nr. 54 16. maí 1978, ásamt síð-
ari breytingum."
Þetta ákvæði um endurskoðun
hefur verið virt að vettugi, en
það hlýtur að teljast ólfklegt að
ákvæði til bráðabirgða II verði
framlengt óbreytt þegar lögin um
umhverfismat verða endurskoð-
uð.
Og óháð því er reyndar full-
komlega eðlilegt að gera þá kröfu
til þingmanna að þeir hafi djörf-
ung og dug til að endurskoða svo
afdrifaríka ákvörðun sem það er
að heimila framkvæmd á horð
við Fljótsdalsvirkjun í trássi við
lög um umhverfismat. 1 því sam-
hengi er eðlilegt að vísa til gjör-
breyttra viðhorfa í umhverfis-
málum á síðasta áratug. Síðan
1991 hafa Islendingar t.d. gerst
aðilar að Ríósáttmálanum og
Bernarsamningnum um verndun
evrópskra tegunda villtra dýra og
plantna og búsvæða þeirra.
Akveði Alþingi að hunsa lög-
formlegt umhverfismat á Fljóts-
dalsvirkjun felst í því lítilsvirðing
við hlutverk Skipulagsstofnunar
og annarra stofnana sem gert er
að starfa samkvæmt lögum um
umhverfismat og í framhaldi af
því verður afgreiðsla ýmissa
„smærri" mála í umhverfismats-
ferlinu brosleg,
Stefna í imihverfismálum og
nýtingu náttúruauðlinda
Krafan um að Fljótsdalsvirkjun
fari í lögformlegt umhverfismat
og að um hana verði fjallað í
réttu samhengi er augljósiega
bæði sjálfsögð og réttmæt.
Hún felur í sér grundvallar-
spurningar um stefnu í umhverf-
ismálum og stefnumörkun um
ráðstöfun náttúruauðlinda þjóð-
arinnar - hálendisins og fallvatn-
anna! Og síðast en ekki síst felur
hún í sér spurningu um stefnu í
byggðamálum og atvinnuupp-
byggingu - er þess að vænta að
brugðist verði við byggðavanda í
öllum landsfjórðungum með
þessu líkum aðferðum? (Sant-
kvæmt frummatsskýrslu um ál-
ver í Reyðarfirði mun þetta þrátt
fyrir allt ekki vera grundvöllur
nema tvöþúsund og fimmhund-
ruð manna fjölgunar á Austur-
landi. Einfaldur framreikningur
bendir til að ef virkjað yrði allt
nýtanlegt vatnsafl á íslandi
mundi það skapa viðurværi fyrir
u.þ.b. tíuþúsund manns á lands-
byggðinni!)
Það er nauðsynlegt að um
þessi mál verði fjallað á málcfna-
Iegan og yfirvegaðan hátt, á
grundvelli ítarlegra upplýsinga
um forsendur og afleiðingar!
Lögformlegt umhverfismat skv.
ferlinu sem skilgreint er í lögum
um umhverfismat er liður í þvf.
Hvað segir þú?
Hef ég misskilið eitthvað? Hef ég
hallað réttu máli? Um hvað
erum við ósammála?
Svar frá þér væri æskilegt inn-
legg í umræðuna sem nú á sér
stað um þetta umdeilda mál.
I ljósi tímamarka sem af-
greiðslu málsips hafa yerið seUjá
Alþingi - því fyrr, því betra.