Dagur - 06.05.2000, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUH 6. MAÍ 2000 - 7
Ttegir.
RITSTJÓRNARSPJALL
Eignarréttur og
rignatilfærslnr
Eignarrctturinn er flestum heil-
agur, að minnsta kosti þeim sem
eitthvað eiga. Eignalausir kæra
sig yfirleitt kollótta um hvoru
megin hryggjar eignir lenda,
nema helst í þeim tilvikum þegar
þeir fá tældfæri til að maka eigin
krók. Réttinum til að eiga fylgja
sífelld deilumál, sem stundum
eru leyst með lagasetningum eða
ofbeldi og stundum hvorttveggja.
Þessar vikurnar standa yfir
umdeildar eignatilfærslur í Afr-
íkuríkinu Simbabve. Landtöku-
menn sem áður fyrr voru í her
forseta landsins taka búgarða og
eignir hvítra manna eignarnámi
og eru hvattir til þess af forsetan-
um en hæstiréttur landsins hef-
ur úrskurðað að aðferðirnar séu
ólöglegar og beri að skila hvítu
mönnunum aftur landinu.
Mugabe forseti segir landnám
hvítra manna vera arf frá ný-
lendutíma Breta og sé þeim
sæmst að kaupa löndin og af-
henda blökkum bændum jarð-
irnar. Þetta mál er allt orðið hið
vandræðalegasta. Margir hafa
samúð með landtökumönnum
og telja þeim til vorkunnar að
hvítu landnemarnir hafi valið
besta ræktarlandið á sínum tíma
og hafi notið ódýrs vinnuafls til
að byggja upp landbúnað. Helstu
útflutningstekjur Simbabve
koma frá þeim afurðum sem
hvítu bændurnir framleiða. Þeir
njóta góðs af góðu ræktarlandi
og tiltölulega ódýru vinnuafli.
Bretar og Bandarfkjamenn
geta í hvorugan fótinn stigið
vegna þessa máls. Stjórnir þess-
ara ríkja verja eignarréttinn í líf
og blóð og telja hann eina styrk-
ustu stoð kapítalismans, en hins
vegar þykir þeim hábölvað að
fara að styðja hvítan eignarrétt
gegn kröfum blökkumanna, sem
vilja eiga og nýta þá fósturjörð
sem nýlenduherrar fyrri tíma
eignuðust með ýmsum hætti. Er
málið allt hið flóknasta.
Ekki bætir úr skák að aðrir
höfðingjar í Afríku hafa tekið
málstað landtökumanna og þykir
ekkert verra þótt þjarmað sé að
hvítum bændum, sem einu sinni
voru landnemar og eru málin
bæði flókin og einföld í senn.
Breska samveldið hefur farið
þess á leit við Mugabe, að þeim
hvítu bændum sem lönd hafa
verið tekin af verði skilað þeim
aftur, hreska ríkistjórnin hefur
einnig boðið fjárhagsaðstoð til
að stjórn Simbabve geti keypt
þær jarðir sem hingað til hafa
verið teknar með valdi og svo er
sett vopnasölubann á ríkið.
Hvort nokkuð af þessu beri ár-
angur skal látið ósagt um og er
enda ólíklegt og varla verður
gripið til harkalegra aðferða,
enda hefur „alþjóðasamfélagið"
séð það svartara án þess að haf-
ast að. Það sem gerir landtökuna
í Simbabve einkum erfiða við-
fangs er að landið er gamalt ný-
lenduríki þar sem breskir gerðu
sjálfa sig að yfirstétt, fluttu með
sér tækni og kunnáttu til að
grafa námur og yrkja jörðina, svo
að landbúnaðurinn gaf mun
meira af sér en áður og síðan
voru Bretar klárir markaðsmcnn.
Allt þetta varð til þess, að Bret-
arnir sem nú hafa lifað í fleiri
kynslóðir í landinu líta á hújarð-
ir sínar og fyrirtæki sem sína
eign og ekki til skiptanna.
Víðar í Afríku og raunar í
heiminum öllum stendur styr
um yrirráð auðlinda milli þjóða
og ættbálka og þykir varla til-
tökumál þótt fréttist af róstum
og manndrápum vegna land-
hreinsana milli ættbálka þegar
aðeins svartir eiga í hlut.
Landeigntr og sjávamytjar
I nærfellt tvo áratugi hafa staðið
yfir deilur á Islandi um eignar-
rétt á auðlindum, sem seint ætl-
ar að sjá fyrir endann á. Um
svipað leyti og þcir í Simbabve
voru að endurheimta sjálfstæði
og koma á fót ríki blökkumanna
voru Islendingar að kljást við
Breta og aðrar þjóðir um út-
færslu fiskveiðilögsögunnar. Sig-
ur vannst og fékkst óskorað vald
yfir fiskislóðinni.
En síðar kom að því að auð-
lindum sjávar umhverfis ísland
var skipt á milli tiltölulega fárra
einstaklinga í nafni fiskverndar
og var rétturinn til að veiða
framseljanlegur í hagræðingar-
skyni. Hér er enn komið að því
hve heilagur eignarrétturinn er.
Hæstiréttur hefur ekki með
óyggandi hætti skorið úr um
hver á fiskinn sem syndir í sjón-
um umhverfis landið. I lögum
stendur að þjóðin eigi hann en í
sömu lögum segir að aðeins til-
teknir og útvaldir fái að fiska
hann og nýta auðlindina.
Sem betur fer hefur ekki kom-
ið til blóðugra átaka vegna
ágreinings um eignarhald á
þeirri auðlind sem telja má jafn-
gildi landbúnaðarins í Simbabve.
Hér er heldur ekki litið á sæ-
greifana sem útlendinga og útlit
þcirra sker sig ekki úr öllum
þorra landsmanna. I Simbabve
eru þessar línur skýrari og því
auðvelt að egna fólk upp á móti
hvítu mönnunum, sem njóta
mest þeirra auðlinda sem landið
býður upp á.
Mugabe forseti hvetur fylgis-
menn sína til að hirða búgarða
hinna hvítu, enda eigi þeir land-
ið og hafi fullan rétt á að nýta
það. Þetta er liður í kosningabar-
áttu og er forsetinn að afla sér
vinsælda og fylgis, því hann
langar til að sitja lengur við völd.
Eins og minnst hefur verið á
hér fyrr hcfur hæstiréttur Iands-
ins úrskurðað aðgerðirnar ólög-
legar og stjórnarandstaðan for-
dæmt þær harðlega.
Hver á hvað?
Landamerkjadeilur hafa löngum
verið þjóðarsport íslendinga og
oft hart barist um næsta verðlítið
land. Nú er rifist um hver á há-
lendið og eru þar margir til kall-
aðir. Rfkið og hreppar gera tilkall
til mikilla landsvæða og einstakir
bændur telja mjög á sér brotið
með úrskurðum svokallaðrar há-
lendisnefndar, sem á að reyna að
komast að þ\ í hver á hvaða land.
Islenskri Iandareign fylgja oft
mikil hlunnindi sem gefa vel af
sér og er víða svo komið að verð-
gildi jarða fer fremur eftir hlunn-
indatekjum en hvernig þær eru
lagaðar til hefðbundins búskap-
ar. Og nú er kvótasala komin til
skjalanna og stefnir í að búum
fækki til mikilla muna og ein-
staka bú stækki þeim mun
meira. Standa yfir miklar breyt-
ingar í allri búvöruframleiðslu
mcð tilheyrandi byggðaröskun.
Er þá hætt við að ríkið grípi inn í
með viðeigandi ráðstöfunum.
Sú var tíð að landeigendur
sátu mjög yfir hlut kotunga og
meinuðu þeim aðgang að bú-
sældarlegu jarðnæði. Þetta gilti
um alla Evrópu og varð til þess
að eftir landafundi leituðu fá-
tækir bændur en dugmiklir til
nýrra landa og nýrra heimsálfa,
misjafnlega þéttbýlla. Þar brutu
þeir jörð til ræktunar og breyttu
allri heimsmyndinni.
Þegar undan er látið
Mörgum íhúum í Simbabve
finnst greinilega að þeir eigi full-
an rétt á að taka það land með
valdi, sem hvítir menn hafa
ræktað kynslóð eftir kynslóð.
Landið er sú auðlegð sem af-
koma þjóðarinnar byggist á og
blökkum íbúum landsins finnst
óréttlátt að tiltölulega fáir hvítir
bændur og íjölskyldur þeirra hafi
rétt til að eiga og nýta besta
ræktarlandið. Inn í þetta bland-
ast sjálfsagt kynþáttaandúð og
alls kyns hleypidómar og atvik,
sem ekki er hægt að gera sér
glögga grein fyrir hér á norður-
hjara.
En sé litið aftur til þess kvóta-
kerfis sem fiskveiðistjórnunin
byggist á, er það að vissu marki
sambærilegt við það ástand sem
hér hefur verið lítillega lýst. Til-
tölulega fáum er úthlutað veiði-
leyfunt, sem byggjast á veiði-
reynslu fyrri ára. Oðrum er ekki
ætlað að fá að draga fisk úr sjó.
Þessu kerfi er mótmælt úr öllum
áttum í þjóðfélaginu, samtök eru
stofnuð og er umræðunni um
þessa skiptingu auðsins haldið
sívakandi.
En allt kemur fyrir ckki. Menn
fara jafnvel að stunda gripdeildir
og fiska í trássi við lögin. En
eignarrétturinn er heilagur og
heldur hvernig sem látið er. En
annars staðar vcrður hann und-
an að láta og skálmöld tekur við
af lýðræðinu.