Dagur - 07.10.2000, Blaðsíða 8

32 - LAUGARDAGUR 7. OKTÓBER 2 000
Xfc^MT
LAUGARDAGUR 7. OKTÓBER 2000 - 33
FRÉTTASKÝRING

BJÖRN
ÞORLAKSSON
SKRIFAR
Menntamálaráðherra
og útvarpsstjóri eru
andvígir eiúkavæð-
ingu RÚV, en vilja
skoða breytt form.
Staða RÚV er mjög erf-
ið að sögn útvarps-
stjóra.
Eins og fram kom í Degi í vikunni
cr í fjárlagafrumvarpi ekki gert
ráð fyrir neinni hækkun rekstrar-
framlaga hjá Ríkisútvarpinu milli
ára. Afram skal hagrætt sam-
kvæmt frumvarpinu og rekstur-
inn dreginn saman. Fjáröflun
RUV hefur verið mjög til umfjöll-
unar að undanförnu og sýnist sitt
hverjum. Fulltrúar Samfylkingar í
Útvarpsráði hafa gagnrýnt
menntamálaráðherra harðlega
fyrir að halda stofnuninni í „fjár-
hagslegri spennitreyju". Afnota-
gjöld eru óvinsæl en ná þó hvergi
nærri að standa straum af rekstr-
arkostnaði. Hlutdeild kostunarog
auglýsinga liggur undir ámæli og
halda sumir því fram að hlutleysi
stofnunarinnar sé í hættu.
Áfrani ríkiseign
„Eg sé RÚV ekki hverfa úr eigu
ríkisins," segir Björn Bjarnason
menntamálaráðherra, aðspurður
um eignarhald RÚV í framtíð-
inni. Björn vill að stofnuninni
verði breytt í hlutafélag í eigu rík-
isins, en hvað framlög næstu fjár-
laga varðar segir hann: „Spurn-
ingin snýst eldd um það að hækka
útgjöld ríkisins á fjárlögum held-
ur hækka álögur á almenning
með hækkun afnotagjalda. Það
hefur ekki verið vilji ríkisstjórnar-
innar að gera það vegna þeirrar
verðþenslu, sem verið hefur, en
er nú tekin að hjaðna. RÚV hefur
tvær Ieiðir til að afla sér tekna.
Annars vegar með afnotagjöldum
en Alþingi ákvað að ákvörðun um
breytingu á þeim yrði ekki tekin
án samþykkis ráðherra. Hins veg-
ar með auglýsingum en útvarps-
stjóri hefur sjálfdæmi varðandi
þann tekjupóst.“
Rekstur RÚV er ekki einasta
umdeildur heldur hefur dagskrár-
stefnan einnig Iegið undir ámæli
og þá ekki síst framboð íþrótta-
efnis sem ítrekað hefur sett aðra
liði úr skorðum. Aðspurður hvort
sérstök íþróttarás sé íyrirhuguð
innan Sjónvarpsins, vísar Björn
til ræðu sem hann flutti þegar
Sjónvarpið hóf formlega starf-
semi sína í Efstaleiti. Þar sagði
hann: „Nokkrar umræður hafa
verið um það, hvort sjónvarpið
eigi að senda út efni á nýrri rás.
Spurning er hvort ekki sé brýnna
að leggja áherslu á að bæta efnið,
sem sent er út á einni rás, áður
en ný kemur til sögunnar. I þessu
samhandi er einnig að því að hyg-
gja, hvort ekki sé eðlilegt að stof-
na til samstarfs við aðra um nýt-
ingu annarrar rásar, svo að allur
kostnaður vegna hennar leggist
ekki á Ríkisútvarpið. Tel ég skyn-
samlegt að sá kostur sé kannaður
til hlítar með opnum huga.“
Ótrúleg afturhaldssemi
Markús Orn Antonsson útvarps-
stjóri er sammála menntamála-
ráðherra varðandi eignarhaldið á
RÚV: „Við höfum fylgst með
breytingum á þessu sviði í nálæg-
um löndum hjá þeim fyrirtækjum
sem helst er hægt að hera sig
saman við þó að samanburður sé
ekki auðveldur vegna smæðar ís-
lensks samfélags og Ríkisútvarps-
ins. Reynslan f Noregi hefur ver-
ið athyglisverð. Norska ríkisút-
varpið, NRK, sem reyndar er tíu
sinnum stærra en RÚV, hefur
breyst á síðustu 12 árum, fyrst úr
því að vera hreinræktuð ríkis-
stofnun eins og RÚV er enn, yfír
í sjálfseignarstofnun og síðan
hlutafélag í eigu norska ríkisins.
Hlutafélagsstofnun um NRK hef-
ur gefið góða raun að sögn
heimamanna og gert fyrirtækið
sjálfstæðara. Mér finnst slíkt
form vera álitlegt fyrir okkur. Það
væri ótrúleg afturhaldssemi að
kanna ekki þann kost til hh'tar.
Enginn skyldi halda, að Ríkisút-
varpið geti hvað rekstrarformið
áhrærir staðið fast í prinsippum
sem voru góð og gild meðan það
sat eitt að útvarpsfjölmiðlun í
landinu.“
Fólk er fljótt að gleyma
Markús Orn segist ánægður með
störf RÚV hin síðari ár og segir
starfsemina aldrei hafa verið víð-
tækari og fjölbreyttari en nú.
Hann ber saman tíma einokunar-
stöðu stofnunarinnar og dagsins í
dag. „Arangursmat í hinni al-
mennu umræðu snýst oft um
innlenda dagskrá í Sjónvarpinu.
Árið 1985 voru sendir út 500
klukkutímar af innlendu efni, en
1 180 í fyrra. Þættirnir, sem gerð-
ir voru 1985 og fyrir þann tíma,
voru alls ekkert betri en það sem
sýslað er með nú. Sjónvarpsdag-
skráin er nú um 9 klukkustundir
á dag að meðaltali en var tæpir 5
tímar þá sex daga vikunnar, sem
sent var út 1985. Fimmtudagur
var enn sjónvarpslaus dagur.
Fjölmargt annað mætti nefna í
þessu sambandi eins og til dæmis
gjörbreytta og margeflda frétta-
þjónustu. En fólk er fíjótt að
gleyma. Man þó ekki einhver þá
tíma, þegar fréttir í Útvarpinu
voru fluttar aðeins 9 sinnum á
sólarhring? Það var 1984. Nú eru
fréttir og fréttayfirlit 19 sinnum á
sólarhring virka daga. Svo bætt-
ust svæðisstöðvarnar við. Þannig
mætti lengi telja. Og ekki má
gleyma þeirri stórkostlegu upp-
byggingu og endurnýjum, sem
orðið hefur á húsakosti og tækni-
búnaði á síðustu árum.“
Gagnrýnir kostun
Kristín Halldórsdóttir er fulltrúi
Vinstri hreyfingarinnar - græns
framboðs í útvarpsráði. Hvaða
leiðir telur hún heppilegastar til
að sátt náist um framtíð RÚV?
„Það er alltaf verið að Ijalla um
leiðir til að Ríkisútvarpið fái næg-
ar tekjur til að standa undir sín-
um verkefnum sem fyrst og
fremst eiga að felast í metnaðar-
fullri íslenskri dagskrárgerð.
Skiptar skoðanir eru um þetta.
Mikið var um dýrðir þegar starfsemi Sjónvarpsins var flutt í Efstaleitið í ágúst. Hins vegar býr Ríkisútvarpið við ákveðna kreppu og er staða þess mjög erfið að óbreyttu að mati útvarpsstjóra.
Ég gagnrýni það mjög að menn
feti sig sífellt lengra inn á braut
kostunar. Til dæmis voru mikil
átök um það á sínum tíma hvort
kosta ætti veðurfréttir. Við tvö,
Gissur Pétursson, fulltrúi Fram-
sóknarflokks, og ég greiddum at-
kvæði gegn því. Svo eru menn að
tala um að skjóta inn auglýsing-
um í kvikmyndir en því er ég ekki
hrifin af.“
Kristín segir um annað mál
sem átök hafa verið um: „Það er
bannað að kosta fréttir og frétta-
tengt efni en er túlkun útvarps-
réttarnefndar eðlileg að telja veð-
Markús Örn Antonsson:
Mjög erfitt hjá RÚV að óbreyttu.
urfréttir ekki fréttir? Mér finnst
það ekki. Veðurfréttir eru hluti af
sjálfsagðri þjónustu við áhorfend-
ur og það á ekki að nota þær til að
fyrirtæki geti keypt velvild lands-
manna út á að þau styrki veður-
fréttir. Það er alveg fráleitt."
Neikvæð únynd
Vilji framsóknarmanna til einka-
væðingar RÚV hefur verið talinn
tregur. Hjálmar Árnason, þing-
maður Framsóknarflokks, vill
hins vegar breytingar á inn-
heimtu. Hann er einn þeirra sem
telur nefskatt heppilegri en af-
Björn Bjarnason:
RÚV hverfur ekki úr eigu rfkisins.
notagjöld eins og kom fram í Degi
26. sept. síðastliðinn. „Ég hef
áður lýst þeirri skoðun minni að
ég tel að innheimtukerfið sé
óheppilegt. Það er bæði mjög dýrt
og skapar að auki neikvæða
ímynd fyrir þessa mikilvægu
stofnun þegar fólk er að fá mán-
aðariega rukkun. Ég tel að við
eigum í það minnsta að skoða það
hvort ekki væri skynsamlegt að
taka upp nefskatt og tryggja þar
með fjárhagslegan rekstur og
sjálfstæði RUV. Þá verða Iíka íjár-
munirnir að renna óskiptir til
RÚV en ekki inn í hftina. Eftir
Mörður Árnason: Auglýsingar hafa
æ meiri áhrif á dagskrá RÚV.
það geta menn þá tekið þetta
auglýsingakapphlaup til endur-
skoðunar,“ segir Hjálmar.
Hlutleysið brenglað
Fulltrúar Samfylkingar, Mörður
Árnason og Anna Kristín Gunn-
arsdóttir Iétu bóka eftirfarandi á
síðasta útvarpsráðsfundi: „Það er
raunar skoðun okkar að tekjuöfl-
un RÚV með kostun og auglýs-
ingum sé komin út yfir eðlileg
mörk. Annars vegar er Ríkisút-
varpið með þessu að etja kappi
við venjuleg atvinnufyrirtæki á
fjölmiðlasviði og ríkisvaldið þar
Kristín Halldórsdóttir:
Gagnrýnir kostunarbrautina mjög.
með í samkeppnisrekstri með
augljóst forskot. Hins vegar leiðir
þessi þróun til þess að auglýs-
ingasjónarmið hafa sífellt meiri
áhrif á dagskrárvalið. Hættan er
sú að í stað þess að láta gæði ráða
ferðinni með hliðsjón af megin-
markmiðum þjóðarfjölmiðilsins
sé dagskrárefni æ frekar hneigt
að sjónarmiðum auglýsenda og
kostenda um það hvernig þeir
geta kynnt vöru sína fyrir sem
flestum á sem ódýrastan hátt.
Þótt slíka þjónustu við auglýsend-
ur, og eftir atvikum neytendur,
beri ekki að lasta verður ekki séð
Hjálmar Árnason: Núverandi inn-
heimtukerfi er óheppilegt.
að hún sé á verksviði hins opin-
bera.“
Miimkandi vægi auglýsinga
Hverju svrar útvarpsstjóri þessari
gagnrýni og hefði hann ekki viljað
sjá aukna peninga á fjárlögum? „I
sjötíu ár hafa auglýsingatekjur
staðið undir stórum hluta af
rekstri Ríkisútvarpsins. Stofnun-
in hefur alla tíð verið markaðsfyr-
irbæri að þessu leyti. Meira að
segja þegar „Gamla gufan“ var
eina útvarpsstöðin á Íslandi og
réttilega nefnd „háskóli, leikhús
og tónlistarhöll allrar þjóðarinn-
ar“ voru auglýsingarnar 59,6% af
heildartekjunum árið 1982. I
fyrra var þetta hlutfall 34,2% fyr-
ir Rás 1 og Rás 2 saman. Hlutfall
auglýsinga í heildartekjum Sjón-
varpsins árið 1982 var 33,7% en f
fýrra 26,2%. Kostunin skiptir afar
litlu máli, er 1,2% hjá Útvarpinu
en 2,3% hjá Sjónvarpinu.
Fyrirferð auglýsinganna í dag-
skránni er miklu minni nú en
áður var. Til dæmis stóð auglýs-
ingalestur á hinni einu útvarpsrás
árið 1982 nærri tvo tíma að með-
altali alla daga ársins og á fjórðu
klukkustund daglega í desember.
Þetta þekkist ekki lengur eins og
útvarpshlustendur vita, og aug-
lýsingatímar í Sjónvarpinu hafa
einnig styttst til muna. Að mínu
mati blasir ekkert annað við en
stórfelldur samdráttur í starfsemi
Ríkisútvarpsins, verði því meinað
að afla sértekna á auglýsinga-
markaðnum. Og þá er enn einu
sinni komið að þessari veigamiklu
spurningu: Hvað vilja stjórnvöld
og almcnningur í landinu með
Rfkisútvarpið til lengri tíma litið?
Ég hef enga trú á að löggjafinn
bæti stofnuninni upp þær auglýs-
ingatekjur sem hún myndi missa
með breyttu fyrirkomulagi, það er
um milljarð árlega. Nógu illa hef-
ur gengið að fá hækkun á sjálfum
afnotagjöldunum."
Nefskattur hugsanlegur
Hvernig líst útvarpsstjóra á niður-
fellingu afnotagjalda en hugmynd
um nefskatt þess í stað? „Þetta er
ein leið sem rædd er í ýmsum
Evrópulöndum um þessar mund-
ir og til dæmis ákváðu Hollend-
ingar nýverið að hætta innheimtu
afnotagjalda en bæta þeim við
tekjuskattinn. Þá gáfu stjórnvöld
try'ggingu fyrir því að upphæðin
myndi ekki lækka og hún er verð-
tryggð fram í tímann. Nánast alls
staðar, þar sem afnotagjöld
tíðkast, eru þau látin hækka í takt
við verðþróun til þess að viðkom-
andi útvarps- og sjónvarpsstöðvar
geti mætl kostnaðarhækkunum
án þess að ganga á dagskrána.
Það hafa verið gerðir samningar
um þetta til nokkurra ára fram í
tímann, þannig að menn vita að
hverju þeir ganga. Slíkt fyrir-
komulag hefur aldrei fengist við-
urkennt hér.
Verður erfltt
Stundum má álíta af umræðunni
að afnotagjald Ríldsútvarpsins sé
helsti verðbólguvaldur ( landinu.
Þó að afnotagjaldið hækki ekki í
krónutölu, þá Iækkar það ekki
heldur, að minnsta kosti hefur
það aldrei gerst til þessa. Enginn
veit þvt' hvað átt hefur fýrr en
misst hefur. Ég óttast að beint
framlag á fjárlögum alfarið í stað
afnotagjalda myndi sveiflast til-
viljunarkennt upp og niður eftir
forgangslistum sem alþingismenn
störfuðu eftir í það og það skipt-
ið. En séu menn að sönnu reiðu-
húnir að marka Ríkisútvarpinu
nýja tekjustofna, sem geli jafn-
mikið af sér og hinir fyrri, væri
ábyrgðarlaust að hafna því. Að
óbreyttu verður staða Ríkisút-
varpsins mjög crfið á næstu
árum. Hér hafa orðið og verða
kauphækkanir samkvæmt samn-
ingum eins og annars staðar. Slík
lota er framundan. Við veltum
þeim kostnaðarauka ekld út í
verðlagið eins og fíestir aðrir. Það
hafa ýmis önnur viðbótarútgjöld
verið að hlaðast á stofnunina að
undanförnu og munu sýnilega
halda áfram að gera svo. Sam-
kvæmt tjálagafrumvarpi er engra
breytinga að vænta nema að
spara meira í rekstri."
Gróðabrall íþróttanna
Markús Orn hafnar starfrækslu
íþróttarásar hjá Sjónvarpinu.
„Það hefur aldrei verið meiningin
frá mínum bæjardyrum séð en
það verða aðrir en ég sem ákveða
það. Umræða um aðra rás Sjón-
varpsins er þó tæpast tímabær við
núverandi aðstæður. Að minni
hyggju á Ríkisútvarpið almennt
ekki mikla framtíð fyrir sér á sviði
íþrótta. Um helstu keppnisíþrótt-
ir hefur skapast eitt samfellt
gróðabrall á alþjóðlega vísu sem
teygir anga sína hingað til lands.
Fjölmiðlar, sem starfa í almanna-
þágu með naum fjárráð hafa ekki
getu til að hækka greiðslur fyrir
helstu viðburði eins og íþrótta-
basarinn krefst. Iþróttirnar í sjón-
varpi Ríkisútvarpsins eru orðnar
of dýrar og líka of fyrirferðarmikl-
ar á þeirri einu rás sem við höfum
til afnota. íþróttaefni mun leita í
auknum mæli í áskriftarrásir sem
menn borga fyrir sérstaklega. Við
höfum engu að síður mörg upp-
byggileg, skemmtileg og gefandi
viðfangsefni að fást við í opnu
sjónvarpi fyrir alla landsmenn,"
segir útvarpsstjóri.
Af framansögðu sýnist ljóst að
breytinga er að vænta innan tíðar
hjá Ríkisútvarpinu en engin
ástæða er til að spá því að stofn-
unin verði seld einkaaðilum.
Einna líklegast er talið að Rás 2
verði einkavædd ef slík skref
verða stigin en fram að því munu
aðdáendur og gagnrýnendur
stofnunarinnar skiptast áfram á
skoðunum.