Dagur - 04.11.2000, Qupperneq 4

/jJrjJjJJjJLjAJilJrU }
4 - LAUGARDAGUR 4. NÚVEMBER 2000
V%gur
„Einstakt afbrigði!“
„Ég gefst upp! -
ég skil ekki rass-
gat í konum - og
karlmenn skil ég
enn síður.
Kannski er ég
einstakt af-
hrigði!“ (bls.
105).
Það er auðvit-
að rétt sem fram
kemur í þessu
broti úr dagbók
Ragnhildar Osk-
arsdóttur, Rósku, að hún var
öðruvísi en fólk flest.
I hugum margra sem muna
eftir rauðu dögunum á seinni
hluta sjöunda áratugarins og
nokkuð frarn á þann áttunda, var
Róska - stúlka sunnan frá Italíu
„... með dauft og leyndardóms-
fullt hros á vör, dökkt hár og
rauða alpahúfu" (bls. 88) - eink-
um þekkt fyrir að temja sér
óhefðbundin lífsstíl þar sem
saman var fléttað pólitík og list.
Þeir muna hana frá þessum
hápólitísku árum íyrir að fara
ótroðnar slóðir, hvort sem var
mcð því að breyta gamalli þvotta-
vél í eldflaugaskotpall uppi á
Skólavörðuholtinu, að standa
fyrir mótmælum á huggulegri
Laxnesshátíð í Háskólabíói eða
taka þátt í skrautlegri innrás í
bækistöðvar Kanasjónvarpsins á
Keflavíkurflugvelli.
Löngu síðar, snemma á níunda
áratugnum, vakti hún á ný at-
hygli og umtal fyrir kvikmyndina
Sóley sem fáir vildu sjá og enn
færri gátu fengið sig til að hrósa.
Eftir það varð frekar hljótt um
Rósku allt þar til hún lcst á sex-
BÓKA-
HILLAN
tugsaldri árið 1996. En
núna, fjórum árum eftir
andlátið, er hennar
minnst bæði með sýn-
ingu í Nýlistasafninu og
með þessari nýju bók
sem safnið gefur út í
samvinnu við Mál og
menningu og Reykjavík
menningarborg.
Boðberi skapandi
óreiðu
I nýju hókinni er ríku-
legt mynd-efni sem
tengist Rósku sjálfri og
verkum hennar með
einum eða öðrurn hætt.
Og ýmsir sem þekktu
hana best lýsa því í
greinum og/eða viðtöl-
um hvernig hún kom
þeim fyrir sjónir. Þá eru
birtir kaflar úr hennar
eigin ritverkum, svo
sem dagbókum.
Allt staðfestir þetta
með einum eða öðrum
hætti að Róska var
óvenjuleg kona. Hún
varð fyrir miklum áhrif-
um af veru sinni á Ital-
íu á hastarlegum átaka-
tímum sjöunda áratug-
arins og fékk þar sína
pólitísku eldskírn.
„... suður á Italíu var mjög mik-
ið af pólitískri list, þannig að
Róska fékk það beint í æð, það
var mjög eðlilegt fyrir hana að
fara út í þessar byltingarhug-
myndir, sprengjur og ailt það“
(bls. 44) segir einn vina hennar
frá þeim árum í bókinni. Annar
bendir á að hún hafi í hjarta sínu
Róska í Asmundarsal árið 1967.
verið „stjórnleysingi sem lifir fyr-
ir uppreisn gegn öllu yfirvaldi og
öllu því skipulagi sem gæti hugs-
anlega ógnað athafnafrelsi
hennar" (bls. 78).
Að sögn Guðbergs Bergssonar,
sem á snjalla grein í bókinni, var
Róska „boðberi óskapnaðarins,
þeirrar skapandi óreiðu, þeirra
floga, þeirrar hugsanavímu sem
listamaðurinn verður að
finna í sér, þeirrar nauð-
synjar að kunna að laða
fram og reyna að hemja
og rækta án þess að leyfa
einhverju af þessu að ná
yfirhöndinni, þótt það
yrði auðveldast" (bls.
87).
Frásagnirnar í bókinni
draga skýrt fram í dags-
ljósið að það skiptust á
skin og afar dimmar
skúrir í lífi Rósku. Birna
Þórðardóttir gefur hestu
myndina af Rósku sem
manneskju og segir hana
hafa verið „undarlegt
sambland barns og tæli-
drósar; töff-ara og tild-
urrófu - en þannig var
Róska samsetning elds
og íss, óþolandi í frekju
og yfirgangi; yndisleg í
hjálpsemi og trú-
mennsku" (bls. 117).
Róska kom að lokum
aftur heim til lslands „að
einhverju leyti og hvarf í
þokuna hér“ (hls. 88)
eins og Guðbergur
Bergsson orðar það á
einum stað. Með þessari
forvitnilegu bók hefur
tekist furðu vel að
magna fram úr þoku
hins liðna raunsanna mynd af
þessari listrænu byltingarkonu.
RÓSKA.
Ritstjóri: Hjálmar Sveinsson.
Útgefandi: Nýlistasafnið, Mál
og menning og Reykjavík
menningarborg Evrópu 2000.
Endurunninn hasar
★ ★
Shaft
Leikstjóri:
John Singleton
Aðalhlutverk:
Samuel L.
Jaekson,
Vanessa L.
Williams, Jef-
frey Wright,
Christian Bale
og Toni
Collette.
Sýnd í Laugar-
ásbíói
Fyrir aldarf jórðungi eða svo rataði
hingað til lands bíómyndin um
Shaft, sem gerð var árið 1971 og
var á margan hátt söguleg mynd
þótt fæstir áhorfenda hér á landi
hafi kannski gert sér grein íýrir
því. Hún var um leynilögregluna
John Shaft, sem var ógurlegur töf-
fari og tætti í sig fúlmenni og fanta
milli þess sem hann naut lífsins
með fögrum fljóðum. Það merki-
lega við þá mynd var að Shaft
þessi var svartur á hörund, sem
sumum þótti efla hag þeldökkra
en aðrir sögðu myndina misnotá
þá gróflega. Aðallega var þetta þó
dæmigerð bandarísk hasarmynd,
sem unglingspiitar skemmtu sér
hið besta yfir.
Nýja myndin um Shaft fetar að
flestu leyti í sömu spor. Samuel
L. Jackson leikur kappann, og
gerir það vel eins og við var að
búast.
Það er John Singleton sem
leikstýrir nýju útgáfunni. Hann
gat sér gott orð fyrir áhrifaríka
mynd um unga menn sem ólust
upp í ofbeldishverfum Los Angel-
es og gerðu sér Iitlar vonir um
langa ævi, hvað þá farsæla.
Drengirnir í hverfinu (Boys in the
Hood) hét sú mynd, var gerð árið
1991 og byggði víst að verulegu
leyti á reynslu leikstjórans sjálfs.
Flest sem John Singleton hef-
ur gert síðan hefur þótt standa
frumrauninni nokkuð að baki, og
sama er víst óhætt að segja um
þessa nýju útgáfu af Shaft.
Svart og hvítt
Þráðurinn er í stuttu máli sá að
svartur maður er myrtur. Shaft
kemst nánast strax að því hver
morðinginn er: Hvítur ríkur
pabbadrengur, hinn mesti hrotti,
sem lætur pabba borga fyrir sig
trygginguna og flýr síðan úr landi.
Shaft fyllist djúpstæðri löngun til
þess að hafa hendur í hári þessa
ógeðfelda skúrks.
Aðalplottið snýst um að Shaft
þarf bæði að leita uppi eina vitnið
að morðinu, sem að sjálfsögðu er
ung og glæsileg kona, og um leið
koma í veg íyrir að morðinginn láti
koma henni íýrir kattarnef.
Vitaskuld lætur hann hvorki
lagabókstaf né önnur siðferðileg
formsatriði hindra sig svo neinu
nemur, enda er ekki að sjá að
neitt annað en ofbeldi og undir-
ferli dugi tii þess að ná fram rétt-
lætinu. Að því leyti er Shaft á
sömu slóðum og Drengirnir f
hverfinu. Allar tilraunir
Singletons til þess að koma boð-
skap þeirrar myndar á framfæri
eru hins vegar á bak og hurt.
Vonin felst ekki lengur í því að
komast út úr vítahringnum, held-
ur að vera mesti töffarinn - eða
a.m.k. vera svo heppinn að njóta
verndar hans.
Geispavekjandi
Fyrir utan þessa uppgjöf
Singletons er það einkum tvennt
sem hefur breyst frá því 1971.
Annars vegar er það ekkert ný-
mæli lengur að sjá svartan mann
í aðalhlutverki. Að því leyti hefur
þessi mynd því nákvæmlega ekk-
ert nýtt fram að færa, hvorki gott
né slæmt. Hins vegar er öll
tæknivinnsla orðin bæði fágaðri
og uppskrúfaðri.
Ahorfendur eru ekki taldir
hafa þolinmæði lengur en í fá-
einar sekúndur, þá er strax ldippt
yfir í eitthvað annað. Og svo er
komin þessi líka fína tækni í
hljóðkerfið, sem gerir það að
verkum að í hvert skipti sem ein-
hverjar drunur heyrast í mynd-
inni, hvort sem það er bílaum-
ferð, byssuhvellir eða bassatakt-
ur, þá sker það ekki í eyrun held-
ur finnur maður titringinn á eig-
in líkama. Ekki á ég annað orð
um það en „hailærislegt".
Framan af lofar myndin raunar
nokkuð góðu, meðan verið er að
kynna til sögunnar helstu persón-
ur og þráðinn sem þær vefjast um.
Þó nær hún því aldrei að verða
neitt forvitnilegri en nánast hvaða
löggusería úr sjónvarpinu sem er.
Þegar Iíða tekur á myndina snýst
hún hins vegar upp í eintóman
hasar og eltingarleiki, og þegar
ljóst verður endanlega að þetta
ætlar aldrei að verða neitt meira
setur að manni óstjórnlegan geis-
pa.
KVIK-
MYNDIR
■bokalifið
Óvæntur vinnings-
hafi í París
Rithöfundur hef-
ur fengið eftir-
sóttustu bók-
menntaverðlaun
Frakklands - en
þau eru kennd
eru við
Goncourt-bræð-
ur sem voru
áhrifamiklir í
frönsku menn-
ingarlífi á nítj-
ándu öldinni -
fyrir fyrstu
skáldsöguna sem hann hefur
skriíað í tuttugu og fimm ár.
Verðlaunaupphæðin sjálf er að
vísu lítil, en skáldverk sem hlýt-
ur þessa viðurkenningu selst
hins vegar alltaf í risa-upplagi
og skilar höfundinum þannig
bæði fé og frægð.
Vinningshalinn að þessu
sinni heitir Jean-Jacques
Schuhl og hann fékk verðlaunin
fyrir fyrstu skáldsögu sfna í ald-
arfjórðung. Söguna skrifaði
hann um ástkonu sína, Ingrid
Caven, en hún er þýsk og hefur
starfað um áratuga skeið sem
leik- og söngkona. Það er eink-
um líf Ingrid á áttunda áratugn-
um sem er viðfangsefni
Schuhls, en Ingrid var þá gift
þýska kvikmyndaleikstjóranum
Rainer Werner Fassbinder og
lifði hátt í vinahópi hans í nokk-
ur ár. Fassbinder, sem var á
þeim tíma mjög f tísku, lenti
snemma á kafi í eiLurlyljum og
það dró hann að lokum til
dauða.
Það voru víst mikil átök í
dómnefnd Goncourt-verðlaun-
anna. Svo fór að lokum að ijór-
ir nefndarmanna greiddu
„Ingrid Caven“ atkvæði sitt en
þrír vildu verðlauna skáldsögu
eftir Ahmadou Kourouma frá
Fílabeinsströndinni, en þar seg-
ir hann sögu stríðsátaka í
heimalandi sínu og Líberíu frá
sjónarhorni barns.
Skáldskapur
og veruleiki
Jean-Jacques Schuhl
er 59 ára að aldri og
lítt þekktur í I rakk-
landi vegna þess að
sfðasta saga hans á
undan „Ingrid Caven“
kom út árið 1976.
í ástkonu sinni
íekk hann hins vegar
loksins gott viðfangs-
efni. Hún lék í mörgum mynd-
um Fassbinders áður og eftir að
þau gengu í hjónaband. Að hon-
um látnum átti hún f ástarsam-
bandi við aðra þeklcta menn, svo
sem tískukónginn Yves Saint
Laurent. Schuhl blandar saman
skáldskap og raunveruleika í
sögunni og lýsir meðal annars
þeim lífsstíl óhóflegrar eitur-
lyijaneyslu sem einkenndi Fass-
binder og félaga hans. Þetta er
því í senn saga Ingrid Caven og
átakamikils tímabils í þýskri
menningarsögu tuttugustu ald-
arinnar.
Goncourt-verðlaunin eru eldd
aðeins óvænt upphefð fyrir
Schuhl, heldur er Ingrid Caven
lfka orðin eftirsóttari en nokkru
sinni fyrr. Hún hefur þegar
fengið ýmis tilboð um að leika í
kvikmyndum, heldur tónlcika í
Folies Bergéres seinna í þessum
mánuði og syngur inn á nýjan
geisladisk sem kemur út iyrir
jólin.
Margir þekktustu rithöfundar
Frakklands hafa fengið
Goncourt-verðlaunin gegnum
tíðina. Nægir þar að nefna
Marcel Proust, André Malraux,
Simone de Beauvoir og Margu-
erite Duras.
V________________________-j
Ingríd Cnv«n
Verðlauna-
skáldsagan
um Ingrid
Caven.
Ingrid Caven í
Fassbinder-
kvikmynd frá
árinu 1971.
iijV ’.íjsuuJ lliU^tUlvi 1 .ÍU^HU^IV^
Jíi i U /UJl JUiJlLí'/ UJJHfOstU H
li il iijJjJJC
iííl 'J 1UH/C
Jbv
ilij