Dagur - 04.11.2000, Qupperneq 9

32 - LAUGARDAGUR 1 . NÓVEMBER 2 000
LAUGARDAGUR 4 . NÓVEMBER 2000 - 33
FRÉTTASKÝRING

Vwjur.
Meðan Róm brennur?
Ýmsir rifja nú upp fleyg orð Steingríms Hermannssonar sem féllu á fundi á Hótel Sögu fyrir rúmum áratug þegar hann var að lýsa aðgerðarieysi ríkisstjórnarinnar sem hann sjálfur sat í gagnvart
aðsteðjandi efnahagsvanda. „Róm brennur" sagði Steingrímur þá. samsett mynd: brink
Ríkisstjómin sökuð
uni andvaraleysi í
efnahagsmálum. Gríð-
arleg þensla og við-
skiptahalli, gengis-
lækkun krónunnar,
vaxandi verðhólga,
skuldasöfnun, vaxta-
hækkun og forsendur
kjarasamninga að
bresta.
Hvarvetna heyrast nú raddir sér-
fræðinga, hagsmunaaðila og
stjórnarandstöðunnar sent vara
við andvaraleysi í efnahagsmál-
um, mikilli þenslu, vaxandi verð-
bólgu, gengisfalli krónunnar,
skuldasöfnun fyrirtækja, heimila
og sveitarfélaga og miklum og
vaxandi viðskiptahalla. Um leið
ágerast kröfur um miklar launa-
hækkanir í komandi kjarasamn-
ingum og leiðréttingu til handa
þeim sem þegar hafa samið.
Vaxtahækkun Seðlabankans í vik-
unni er til marks um áhyggjur
sérfræðinga yfir stöðunni, en
svona útskýrði Seðlabankinn
hækkunina:
„Frá því að Seðlabanki Islands
hækkaði vexti í júní sl. hafa horf-
ur um verðbólgu á næsta ári
versnað vegna lækkunar á gengi
krónunnar og mikillar spennu á
innlendum vöru- og vinnumark-
aði. Þá er Iftið lát á útlánaaukn-
ingu bankanna. Seðlabankar ým-
issa mikilvægra viðskiptalanda
hafa hækkað vexti sína að undan-
förnu. Frá því um mitt árið og þar
til nú hefur því munur innlendra
og erlendra skammtímavaxta
minnkað um 0,6 til 0,7 prósentu-
stig. Þessi þróun hcfur veikt
gengi krónunnar. Seðlabankinn
telur því óhjákvæmilegt að herða
að í peningamálum í því skyni að
ná verðbólgu niður á viðunandi
stig. Jafnframt leitast bankinn
með þessu við að stuðla að minni
Iánsfjáreftirspurn."
Gagnvart þessu hefur ríkis-
stjórnin verið gagnrýnd fyrir að-
gerðarleysi og þögn um hinn
mikla og vaxandi vanda. „Róm
brennur" eru lleyg orð Steingríms
Hremannssonar sem þá var utan-
ríkisráðhérra þegar hann lýsti að-
gerðarleysi ríkisstjórnarinnar sem
hann sat í gagnvart aðsteðjandi
efnahagsvanda fyrir rúmum ára-
tug. Sífellt Ileiri flokksbræður
hans og raunar aðrir líka virðast
nú grípa til þessara orða Stein-
grims til að lýsa því hvert stefnir í
dag.
Þenslan magnast á ný
Þórður Friðjónsson forstjóri
Þjóðhagsstofnunar tekur ekki
djúpt í árinni í lýsingu sinni á
ástandinu, en grunnt er á alvör-
unni. „I sumar voru að koma
fram skýr merki um að það væri
að draga úr þenslunni, svo sem í
tölum um innflutning, veltu-
skatta og mati á fasteignamarkað-
inum. Merkin voru býsna ótvíræð
en við sögðum jafnframt að
þenslan gæti færst í aukana á ný
þegar haustaði. Sumt bendir og
til þess að þenslan hafi heldur
magnast á ný og skiptir þá mestu
máli að á vinnumarkaði hefur
enn ekkert komið Iram um að það
dragi úr spennu - þvert á móti
hafa síðustu athuganir leitt í ljós
mikla eftirspurn eftir störfum og
ekkert lát þar á. Sama gildir um
tekjuþróunina og í pcninga-
magnstölum hefur útgjaldaþróun
ekkert verið að gefa eftir, sem
endaði með vaxtahækkuninni á
þriðjudag."
Þórður segir því ákveðin teikn
uppi um að þenslan færist aftur í
vöxt. „Hvort sem það er einhver
skammvinn roka eða ekki. En
efnahagslífið hefur verið í mjög
góðum gír. Það sem hefur verið
til verri vegar er að verðbólgan er
heldur mikil og viðskiptahallinn
er áhyggjucfni. Eg hef hins vegar
ekki mjög miklar áhyggjur af
kjarasamningunum. Það hefur
iðulega gerst undanfarin ár að
menn séu áhyggjufullir í aðdrag-
anda samninga og dökk mynd
dregin upp, cn síðan hefur allt
gengið á endanum með niður-
stöðu sem í (illum aðalatriðum
hefur samræmst efnahagslegum
forsendum,“ segir Þórður.
Veröbólgan rýrir umsamtn
kaupmátt
Ari Skúlason hagfræðingur og
framkvæmdastjóri ASI segir að af
hálfu ASI hafi athygli verið vakin
á því allt frá gerð sfðustu kjara-
samninga að staðan gæti verið
betri. „Við höfum hlotið mikla
gagnrýni fyrir þann málflutning,
sérstaklega af hálfu stjórnvalda,
sem saka okkur um að tala upp
verðbólgu og annað eftir því. Það
er hins vegar Ijóst, að þau mark-
mið sem voru sett við gerð kjara-
samninganna eru ekki að ganga
eftir. Markmiðið um að verðbólga
færi hratt niður hefur ekki stað-
ist, sem skiptir miklu máli fyrir
þann kaupmátt sem samið var
um og sem hefur rýrnað. Það
eina sem við höfum heyrt frá
stjórnvöldum um stöðu efnahags-
mála í allt sumar og haust er að
þetta hljóti að fara að verða
betra.“
Ari tekur bensínverðshækkanir
sem dæmi og loforð um að það
lagist - en nú sé ekkert útlit fyrir
lækkun. „Það hefur ríkt frekar
mikið kæruleysí í sambandi við að
ná tökum á hinni gríðarlega
miklu þenslu. Staðan nú er enda
mjög brothætt. Okkur finnst að
það hefði mátt halda betur utan
um efnahagsmálin og þá öðruvísi
en að segja okkur að þetta fari allt
saman að verða betra - sem er í
raun það eins sem við höfum
fengið að heyra," segir Ari.
Engin kreppa - ekkert hrun
Gylfi Magnússon hagfræðidósent
við Háskóla Islands segir ýmislegt
benda til þess draga muni úr
hinni miklu bjartsýni og uppgangi
sem einkennt hafi efnahagslífið
sl. 5-6 ár. „Nefna má lækkandi
gengi hlutabréfa og lækkun á
gengi íslensku krónunnar. En um
hvoru tveggja má segja að úr ansi
Gagnvart þessu hefur
ríMsstjómin verið
gagnrýnd fyrir aðgerð-
arleysi og þögn um
hinn mikla og vaxandi
vanda. „Róm hrennur44
eru fleyg orð Stein-
gríms Hremannssonar
sem þá var utanríMs-
ráðherra þegar hann
lýsti aðgerðarleysi rík-
isstjómarinnar sem
hann sat í gagnvart að-
steðjandi efnahags-
vanda fyrir rúmum
áratug.
háum söðli sé að falla og því ekki
eins og að komin sé botn eða
kreppa. Segja má að menn hafi
verið of bjartsýnir áður og að nú
séu væntingarnar raunhæfari um
gengi og hagnað. Fleiri hættu-
mérki eru uppi, sem ekki eru öll
ný; viðskiptahallinn ætlar t.d. lít-
ið að batna og hefur lengi verið
vandamái."
Gylfi segir að á móti komi að
staða ríkiskassans sé mjög góð.
„Mcðan svo er og til verulegs
samdráttar kemur er hægt að
grípa til aðgerða eins og að lækka
skatta eða draga úr ríkisútgjöld-
um. Svigrúmið er því talsvert til
að ná mjúkri lendingu. Ég held
að tíminn til að grípa til aðgerða
sé ekki kominn. Þrátt fyrir allt er
of snemmt til að grípa til aðgerða
til að örva hagkerfið og frekar
ættu menn að halda að sér hönd-
um og vita af þessum tækjum og
ntöguleikum. Vaxtahækkuninni
er ætlað að slá á útlánavöxtinn,
en að öðru leyti ætti það að auka
mönnum bjartsýni að svigrúmið
er rúmt. Ég sé enda ekkert svart-
nætti framundan - cnga kreppu
með hruni atvinnuveganna. Það
þarf meira að gerast til að maður
fari að óttast slíkt,“ segir Gylfi.
Tímasprengja og gengisfell-
ing
Ossur Skarphéðínsson, formaður
Samfylkingarinnar, segir ríkis-
stjórnina vera í fullkominni af-
neitun á þeim vandamálum sem
við blasa. „Fólk sem er í afneitun
er ekki lfklegt til að grípa til ráða.
Við í Samfylkingunni höfum
lengi varað við þeim mikla váboða
sem hrannast hefur upp á himni
efnahagsmála - viðskiptahallan-
um. Ráherrar gerðu góðlátlegt
grín að okkur og sögðu að við-
skiptahallinn myndi minnka. Við
spáðum að hann yrði 50 milljarð-
ar á þessu ári, sem reyndist rangt
- hann jókst upp í 55 milljarða,
sem er gríðarlega hátt, og því
spáð að hann verði 57 milljarðar
á næsta ári. Hann er nú um 8% af
iandsframleiðslu, sem er verulega
hættulegt hlutfall. Við sögðum að
í þessu fælist tímasprengja sem
gæti haft slæm áhrif á gengið og
það hefur nú gengið eftir -
sprengjan hefur í reynd sprungið,
því gengið hefur lækkað um nær
8% frá áramótum. Það þótti í eina
tíð dálaglcg gengisfelling.“
Össur sagði að varnaðarorð um
gengislækkun hefðu staðist. „Tví-
vegis í sumar var gerð atlaga að
gengi krónunnar og Seðlabank-
inn hefur þurft að grípa inn í með
erlendum skammtímalánum. Um
tíma gekk gengisstefnan vel, en
nú eru vörnin brostin.“
Össur segir að varað hafi verið
við því að gengislækkunin gæti
haft slæm áhrif á verðlagsþróun-
ina. „Það er að ganga eftir. Ríkis-
stjórnin hefur því haft rangt fyrir
sér varðandi viðskiptahallann,
gengismálin og verðlagsmálin.
Nú er því spáð að verðbólgan
verði 6% næsta ár og það hefur
áhrif á kjarasamningana sem
gerðir voru á almenna vinnu-
markaðinum. Þar var sarnið urn
endurskoðun ef verðlagsforsend-
ur yrði umfram það sem samið
var um. Nú er Ijóst að til endur-
skoðunar kemur. Og fyrirtækin
geta mætt kostnaðarhækkunum
mcð þrennum hætti; ganga á
hagnað sinn, sem þegar hefur
verið gert, auka framleiðnina,
sem ekki virðist hægt og fer held-
ur minnkandi og í þriðja lagi að
velta kostnaðarhækkunum út í
verölagið - sem er eina leiðin sem
eftir er. I því felast hættulegar blik-
ur,“ segir Össur.
Vaxandi misrétti - alvarlegar
blikur
Ögmundur Jónasson, þingmaður
VG og formaður BSRB, segir blik-
ur á lofti í íslenskum efnahagsmál-
um. „Það eru engin ný tfðindi. Við
höfum lifað við vaxandi halla á við-
skiptum við útlönd og því miður
hefur verðbólgustigið einnig verið
of hátt. Hvort ríkisstjórnin sýni
andvaraleysi eða til hvaða ráðstaf-
Gylfi Magnússon hag-
fræðidósent við Há-
skóla íslands segir ým-
islegt benda til þess
draga muni úr hinni
miMu bjartsýni og
uppgangi sem einkennt
hafi efnahagslífið sl.
5-6 ár. Nefna megi
lækkandi gengi Muta-
hréfa og lækkun á
gengi íslensku Món-
unnar.
ana hún eigi að grípa er spurning
sem ég svara á þann veg, að hún
hafi látið reka á reiðanum og þeir
sem í raun hafa stýrt för í íslensku
efnahagslífi eru handhafar pen-
ingavaldsins þcir hafa slegið þjóð-
artaktinn undanfarin ár. í stað
þess að reyna að skapa víðtæka
sátt og samlyndi í þjóðfélaginu um
að samstillt átak horfa ntenn uppá
vaxandi misrétti og ráðstafanir
stjórnvalda sem nær ófrávíkjanlega
eru í þágu þessara peningaafla."
Ögmundur nefnir sem dæmi
skattkerfisbreytingar og tilrauna-
verkefni sem ganga út á að skapa
fyrirtækjunum skattaparadís hér á
landi. „Þetta eru áherslurnar og
þær eru ekki til þess fallnar að
skapa hér víðtæka samstöðu. Þeg-
ar menn náðu verðbólgunni niður
úr 30% i núllið var það gert með
þjóðarsamstöðu. Nú er slíkt ekki í
tísku heldur eru peningamcnnirnir
látnir stýra þjóðarskútunni með
vinveitt stjórnvöld í brúnni. Á pen-
ingamönnunum hafa þeir mikla
velþóknun, en jafnan þegar cin-
hver úr röðuin taxtavinnufólks
leyfir sér að orða að hækka beri
launin heyrast hneykslunarorð
ófrávíkjanlega frá mönnum sem
hafa margföld laun á við þá sem
þeir hneykslast á. Niöurstaðan er
vaxandi misrétti og alvarlegar blik-
ur í efnahagsmálum."
Ögmundur segir að hið eina sem
stjórnvöld virðast vilja grípa lil sé
vaxtahækkun. „Með hækkun vaxta
telur Seðlabankinn sig stuðla að
varkárni í lántökum og fjárfest-
ingu.'Staðreyndin er hins vegar sú
að í kerfi breytilegra vaxta er vaxta-
hækkunum ekki síður vísað aftur í
tímann - greiðslubyrði eldri lána
hækkar. Þetta er nánast tilræði við
lántakendur fyrri ára.“
ingibjörg sagðist vilja taka skýrt fram að langveikir eða þeir sjúklingar sem eru með krónískan sjúkdóm þurfi engar
áhyggjur að hafa af breyttum greiðsluþáttum.
Breytingar boðaðar
á lýfjaverðskerfhni
Jóhanna Sigurðardótt-
ir spurði hvort hætta
ætti niðurgreiðslu
lytjategunda. Ingi-
hjörg Pálmadóttir seg-
ir langveiM fólk engn
þurfa að kvíða.
Jóhanna Sigurðardóttir gerði
væntanlegar breytingar á lyfja-
verðskerfinu að umræðuefni
utan dagskrár á Alþingi í gær.
Hún spurði Ingibjörgu Pálma-
dóttur, heilbrigðis- og trygg-
ingaráöherra, að því hvort til
stæði að hætta að greiða niður
nokkra Iyfjaflokka eins og lvf
sykursjúkra og krabbameinslyf
og taka hér upp hið umdeilda
danska kerfi hvað varðar greiðs-
lu sjúklinga í lyfjaverði. Hún
sagði að hér hlyti að vera á ferð-
inni misskilningur sem ráðherra
leiðrétti og tæki af allan vafa
um að ekki eigi að auka hlut-
deild sjúklinga í lyfjakostnaði.
lngibjörg Pálmadóttir, heil-
brigðis- og tryggingaráðherra,
benti að það stæði til að gera
breytingar á endurgreiðslukerfi
lyfja. Því hafi verið slegið á frest
í ár vegna þess að menn hefðu
viljað sjá hverning mál þróuðust
í Danmörku eftir að nýtt kerfi
var tekið upp þar í landi f mars
síðastliðnum.
Danska kerfið
Tryggingastofnun hefur verið
falið að útfæra danska kerfið
hér á landi. lngibjörg sagði að
hugmyndafræðin á bak við dan-
ska kerfið væri að draga úr
kostnaði þeirra sent eru lang-
veikir og nota mikið af lyfjum
að staðaldri. Á móti er hlutur
þeirra aukinn, sem nota Iyf
endrum og sinnurn og eru frísk-
ir að öðru leyti.
„í velfcrðarríkjum Skandinav-
íu er þetta fyrirkomulag talið
réttlátt," sagði Ingibjörg,
Hún sagði enga ákvörðun
hafa verið tekna um að fella al-
veg niður endurgreiðslu af Iyfj-
um. Og hún sagöist taka skýrt
fram að langveikir eða þeir sjúk-
lingar sem eru með krónískan
sjúkdóm þurfi engar áhyggjur að
hafa af breyttum greiðsluþátt-
um. Kerfið væri sett upp til að
draga úr sjálfvirkum vexti lyfja-
kostnaðar en ekki til að spara.
liinn einfaldi sannleikiir
Margir tóku til máls í umræðun-
um og lögðu allir áherslu á að
ekki mætti draga úr niður-
greiðslum lyfja til langveikra og
þeirra sem eru með króníska
súkdóma. Rannveig Guðmunds-
dóttir var býsna haröorð í garð
ríkisstjórnarinnar í þessu máli.
Hún sagði meðal annars:
„Lækkun útgjalda hjá þessari
ríkisstjórn þýðir að dregið er úr
samneyslu og að velta kostnað-
inum yfir á heintilin eða f þessu
tilfelli yfir á sjúklinga. Að taka
upp danska fyrirkomulagið á
niðurgreiðslum almannatrygg-
inga bvggist á að flytja greiðslu
þátttöku ri'kisins frá einslakling-
um sem nota lítið lyfyfir til þeir-
ra sem þurfa meiri og dýrari lyf.
Þetta þýðir á mæltu máli að það
á að spara milljarð króna með
því að hækka almennt útgjöld
fjölskyldna til lvfjakaupa. Minna
til þeirra scm nota dýr og mikil
lyf. Enginn verður tekinn út úr,
enginn mun fá ókeypis Iyf. Sjúk-
lingar greiða niður lyf fyrir aðra
sem þurfa meira á þeim að
halda. Þetta er hinn einfaldi
sannleikur í því sem við erum að
ræða hér.“ -S.DÓR
„Unimæli ráðherra án
nokkurs fordæmis66
Jóhanna Sigurðardóttir hefur
ritað Halldóri Blöndal, forseta
Alþingis, bréf vegna afstöðu Val-
gerðar Sverrisdóttur iðnaðarráð-
herra til beiðni Jóhönnu um
skýrslu vegna iðgjaldahækkana
bifreiðatrygginga tryggingafélag-
anna. Valgerður sagði við at-
kvæðagreiðslu um hvort leyfa
ætti að leggja skýrslubeiðnina
fram:
„Umbeðnar upplýsingar munu
ekki koma fram í þeirri skýrslu
sem þingmcnn biðja um.“ Og
síðar sagði ráðherra:
„Ég gct ekki annað en setið hjá
við þessa atkvæðagreiðslu vegria
þess að ég get ekki gefið þessar
upplýsingar. Mér finnst betra að
segja það hér strax heldur en
þurfa að segja það þegar skýrslan
kemur fram því að hún mun
valda miklum vonbrigðum hvort
scm háttvirtum þingmanni líkar
betur cða verr.“
Jóhanna segir að hér sé um
einstæðar yfirlýsingar að ræða
við afgreiðslu
máls á AI-
þingi. Flún
segir að síðan
hafi bæst við
ummæli Sig-
ríðar Onnu
Þórðardóttur
á Alþingi en
þar sagði hún
spurningar
Jóhönnu,sem
hún vill fá svör við í skýrslunni,
„svo vitlausar að það sé ekki
hægt að svara þeim.“
Einstæð lítilsvrrðing
„Þetta er einstæð b'Lilsvirðing við
þingið sem þarna kemur fram og
algert skilningsleysi á eftirlits
hlutverki alþingismanna. Ráð-
herra lét beinlínis að því liggja
að með lögum um opinberar eft-
irlitsstofnanir almennt, hvort
sem þær heyra undir ráðherra
eða Alþingi, að þá hafi Alþingi
framselt vald sitt til að kalla eft-
ir upplýsingum," sagði Jóhanna í
samtali við Dag í gær.
Þess vegna sagðist hún hafa
óskað eftir því við forseta Alþing-
is að hann geri grein fyrir því
með hvaða hætti hann ætli að
bregöast við þessum ummælum
ráðherra sem hún segir að séu
án fordæmis.
„Mér finnst mjög mikilvægt að
forseti Alþingis standi vörð um
stjórnarskrárvarinn rétt þing-
manna þegar svona kemur upp.
Ég vcit ekki til að það hafi gerst
í' sögu þingsins að ráðherra hafi
fyrirfram lilkynnt við atkvæða-
greiðslu, um hvort leyfa skuli
skýrslubeiðni, að hann ætli ekki
að svara henni," segir Jóhanna
Sigurðardóttir.
„Ég hcf fengið þetta bréf og
mun að sjálfsögðu svara því eins
og öllum öðrum bréfum sem
mér berast hvort heldur er Irá
þingmönnum eða öðrum,“ sagði
Halldór Blöndal, forseti Alþingis
í gær. -S.DÓR
Jóhanna Sigurð-
ardóttir.