Dagur - 23.01.2001, Blaðsíða 12

12- ÞRIÐJUDAGU R 23. JANÚAR 2001
ÞRIDJUDAGUR 23. JANÚAR 2001 - 13
FRÉTTASKÝRING
L
X^ur
Thypr
FRÉTTIR
FRIÐRLK
ÞOR
GUÐMUNDS-
SON
SKRIFAR
Bamavemdarstofa
húðskanunar Sólveigu
dómsmálaráðherra á
kurteisan hátt. Dóm-
arar „sjálfstæðir“ og
tregir í taumi. Fjár-
veiting til Héraðs-
dóma Reykjaness og
Norðurlands eystra.
Kemur meðferð fyrir
uiiga „gerendur“ í
stað minnkandi með-
ferðar fyrir þolendur?
Félagsmálar áðherr a
óánægður.
Svo virðist scm að grundvöllurinn
að starfsemi Barnahúss sé að
hruni kominn vegna áhrifa af
lagabreytingum þeim sem Sólveig
Pétursdóttir dómsmálaráðherra
hefur beitt sér fyrir og vegna
tregðu dómara landsins til að
skýrslutökur séu framkvæmdar
utan dómshúss. í}egar við bætist
að fjárveitingar eru fyrirhugaðar
til Héraðsdóma Reykjaness og
Norðurlands eystra til að koma
upp sérstakri aðstöðu vegna
skýrslutöku yfir börnum má segja
að grundvöllur Barnahússins sé
horfinn. Barnaverndarstofa telur
að verði engin hreyting á núver-
andi þróun muni e.t.v. aðeins
standa eftir „takmarkað meðferð-
arstarf og tuttugu til þrjátíu lækn-
isskoðanir árlega" sem „rís ekki
undir nafni Barnahúss". Barna-
verndarstofa leggur til að tilraun-
inni með Barnahús verði fram-
Iengt um eitt ár og varpar fram
þeirri hugmynd - að því er virðist
til að styrkja starfsgrundvöllinn -
að Barnahúsið hefji meðferð fyrir
unga gerendur í kynferðisbrotum
gegn börnum; fari að sinna níð-
ingunum sjállum.
I splunkunýrri skýrslu um
starfsemi Barnarverndarstofu ár-
in 1995-1999 er innifalin sérstök
skýrsla um starfsemi og stöðu
Barnahúss eftir tveggja ára til-
raunaskeið. Ohætt er að segja að
þessi innri skýrsla sé ein samfelld
gagnrýni á gjörðir stjórnvalda, en
þó einkum á gjörðir dómsmála-
ráðherra og afstöðu dómara til
skýrslutöku af hörnum. Einkum
er þá átt við afleiðingar lagabreyt-
inga á meðferð opinbérrá mála,
sem Sólveig beitti sér fyrir. Vekur
sérstaka athygli að auk þess sem
sérútbúin aðstaða var smíðuð í
Héraðsdómi Reykjavíkur (sem
dómarar þar vilja helst halda sig
við og ekki fara í Barnahúsið)
standa slíkar framkvæmdir fyrir
dyrum á Akureyri og í Hafnar-
firði, þótt engin sátt hafi náðst
um stefnuna í framtíðinni. Fé-
lagsmálaráðherra kallar þær fjár-
veitingar „eyðslusemi“.
Helmlngi færri skýrslur í
Bamahúsi
Skoðum helstu fullvrðingar og til-
lögur í skýrslu Barnaverndar-
stofu. Fyrirsjáanlegt er að málum
og umsóknum um meðferðarvist-
un muni fjölga áfrarn vegna
hækkunar sjálfræðisaldursins. A
tveimur árum jókst fjöldi barna í
meðferðarvistun um 43% og
barna í neyðarvistun um 36%. A
tveimur árum Barnahúss nutu
236 börn þjónustu hússins, en
dramatísk breyting varð á starf-
seminni með samþykkt áður-
nefndra laga Sóh'eigar, sem tóku
gildi 1. maí 1999. bað sést þegar
tölulegar upplýsingar eru skoðað-
ar og þeim sidpt eftir fyrra og
seinna ári í starfseminni.
Fyrra árið fóru fram 77 skýrslu-
tökur dómsmála í kvnferðisbrota-
málum gegn börnum í Barnahús-
inu en seinna árið 45, sem er42%
fækkun. Aðalhreytingin varð í
Rcykjavík, þar sem dómarar vildu
nýta sína nýju aðstöðu, þar fækk-
aði skýrslutökum úr 32 í 14 eða
um 56%. Heildarfjöldi mála var
fyrra árið 126 börn en 110 seinna
árið. „Þessi þróun endurspeglar
þá staðreynd að Héraðsdómur
Reykjavíkur tók í notkun aðstöðu
til skýrslutöku í dómhúsinu í
ágúst 1999, sem dómstóllinn hef-
ur að mestu notað til skýrslutöku
síðan," segir í skýrslunni. Um leið
kemur fram að beiðnum barna-
verndarnefnda um könnunarv'ið-
töl í Barnahúsi hafi fjölgað um
fjórðung, sem túlka megi á þann
hátt „að barnaverndarnefndir séu
síður reiðubúnar að kæra mál nú
en fyrir hreytingu...".
Aðstöðupeningar suður
og norður
Barnaverndarstofa telur þetta
ekki heillavænlega þróun; að
skýrslutökum hefur fækkað úr að
meðaltali 8 á mánuði í 4 á mán-
uði, en könnunarviðtölum fjölgar
umtalsvert. „Astæða er til að gjal-
da varhug við þessari þróun,“ seg-
ir í skýrslunni.
I skýrslunni er að finna sérstak-
an kafla þar sem farið er yfir ann-
marka breytinganna á lögum um
meðferð opinberra mála, sem
Sólveig beitti sér lý'rir. Kallinn er
mjög afdráttarlaus, þótt orðalagið
sé kurteist, en þar er meðal ann-
ars bent á eftirfarandi:
Breyttum lögum fylgdi reglu-
gerð þar sem segir að „skýrsla af
brotaþola yngri en 18 ára skuli al-
mennt tekin í dómþingi en ef um
kynferðisbrot sé að ræða gegn
brotaþola yngri en 14 ára skuli
skýrslutaka að jafnaði fara fram
annars staðar en í dómsal". Fögin
leggi það í hendur dómara að
taka ákvörðun um framkvæmd
skýrslutöku af börnum á rann-
sóknarstigi og liggur fyrir að dóm-
arar hafa mismunandi skoðun á
því hvar heppilegast sé að taka
skýrslur. Búið er að koma upp að-
stöðu í dómhúsinu í Reykjavík og
fyrirhugað að gera slíkt hið sama
í Reykjanesi og Norðurlandi
eystra. Ekki hefur náðst sátt um
þá leið að allar skýrslutökur
vegna barna vngri en 14 ára fari
fram í Barnahúsi en Ieitað til sér-
fræðinga Barnahússins vegna
harna 14 til 18 ára - vegna skiptra
skoðana meðal dómara. Dómarar
virðast telja heppilegt að geta leit-
að til Barnahúss, en jafnframt
kjósa hagræðið af því að hafa að-
stöðu í dómhúsinu.
Skýrslutökum í Barnahúsi hefur fækkað um helming eftir að Sólveig lét breyta lögunum. Félagsmálaráðherra segir að ekki sé saman að jafna, aðstöðunni í Barnahúsinu og þeirri sem búið er að koma
upp í Héraðsdómi Reykjavíkur. Myndin er tekin af blaðamannafundi sem tengdist Barnahúsinu í september sl.
Aðskiinaður og miUiliðalaus
málsmeðferð
Barnaverndarstofa telur þróunina
frá lagabreytingunum „óheppi-
lega“. Því er vísað á bug að fram-
kvæmdin hér sé í samræmi við
framkvæmdina í Noregi og Dan-
mörku, eins og ráða mátti af
greinargerð lagafrumvarpsins.
Barnaverndarstofa telur laga-
breytinguna vera í andstöðu við
meginhugmyndina um aðskilnað
dómsvalds og framkvæmdavalds.
„Abyrgð dómara á skýrslutöku
felur í sér frávik'* frá þessari meg-
inreglu „sem á að tryggja að dóm-
arar komi ekki að rannsókn mála
og þar með hlutleysi dómara".
Við blasir að einungis lítill hluti
allra mála um kynferðisbrot
gagnvart börnum (innan við 20%)
fari fyrir dómstóla. „Sú staðreynd
Bragi Guðbrandsson, forstjóri
Barnaverndarsofu: Ég held að vax-
andi líkur séu á samstöðu meðal
margra aðila um að beita sér fyrir
brýnum breytingum á lögunum.
hefur í för með sér að í flestum
málanna kemur aldrei til álita að
barn gefi skýrslu fyrir dómi við
aðalmeðferð".
Barnaverndarstofa telur og að
ábyrgð dómara á skýrslutöku á
rannsóknarstigi fari almennt
gegn meginreglunni um milliliða-
lausa málsmeðferð. Mögulegt er
að sami dómari taki skýrslu á
rannsóknárstigi og fari með mál
eftir að það er höfðað". Bent er á
að minnst þrisvar hafi brotaþoli
yngri en 18 ára þurft að gefa
skýrslu á ný við aöalmeðferð máls
fyrir dómi eftir að hafa gefið
skýrslu á rannsóknarstigi.
Lög Sólveigar gegn
Bamahúsi
Barnaverndarstofa telur nánast
útilokað að setja almennar verk-
Páll Pétursson félagsmálaráðherra:
Mér finnst vera viss eyðslusemi í
því að vera að koma þessari að-
stöðu upp meðan Barnahúsið er
tiltækt.
lagsreglur um framkvæmd
skýrslutöku af börnum á rann-
sóknarstigi meðan ábyrgðin ligg-
ur hjá einstökum dómurum.
Ovissa fylgir þessu sem hefur
valdið því „að ekki er unnt að
veita barni og aðstandendum
þess nægilega greinargóðar upp-
Iýsingar um framvindu málanna.
Búast má við að það geti enn auk-
ið á kvíða hlutaðeigandi".
Auk þess sem fjölgun beiðna
um könnunarviðtöl bendi til
tregðu til að kæra mál, sýna tölur
frá dómstólaráði að kærum hafi
fækkað um að minnsta kosti
fjórðung eftir lagabreytinguna.
„Hér er um áhyggjuefni að ræða
því að lögreglurannsókn fer nú
fram í hlutfallslega færri málum
en áður sem ætla má að dragi úr
líkum þess að mál upplýsist". Auk
Sólveig Pétursdóttir
dómsmálaráðherra. Ekki búin að
lesa skýrsluna. Samþykkir hún end-
urskoðun hinna tveggja ára gömiu
laga?
þess er bent á að lengri tfmi Iíði en
fyrr milli þess sem grunur vaknar
og skýrsla er tekin.
Hvað framtíðina varðar markast
hún að mati Barnahúss af því að
framkvæmdin á lagabreytingun-
um hel'ur í veigamiklum atriðum
„gengið gegn þeim markmiðum
sem sett voru með starfsemi
Barnahúss". I skýrslunni eru rök
færð fyrir því að með nokkrum
sanni megi segja „að komin sé að
nýju upp sú staða sem vegna ann-
marka sinna varð kveikjan að
starfsemi Barnahúss". Umorðað:
Fög dómsmálaráðherra eru að
eyðileggja ávinninginn af Barna-
húsi og færa ástandið í fvrra
ómögulega horf.
Skýrslur niður í 2 á mánuði?
Þá er hent á að dómarar nýti sér
sjaldnast heimild til að kalla til
sérfræðinga vegna skýrslutöku yfir
börnum og að jafnvel þótt stefnt
væri að sérhæfingu dómara þá
væri það hvergi nærri sambærilegt
við starf Barnahússins. Sú stað-
reynd að forræði yfir skýrslutöku á
rannsóknarstigi færist frá lögreglu
til dómara er og talið raska fyrir-
sjáanlega mjög samstarli sem
stefnt var að milli lögreglu- og
barnaverndarj'firvalda og hætta sé
á að rof verði milli mismunandi
rannsóknarþátta mála. Engin
reynsla sé komin á leiðbeiningar-
reglur sem dómstólacáð hefur
sett. „Reglurnar bæta f sjálfu sér
þó ekki mildu við gildandi lög og
viðeigandi reglugerð," segir
Barnaverndarstofa.
Staðan cr því sú að sívaxandi
hluti kynferðisbrotamálanna kem-
ur alls ekki til kasta Barnahúss,
eftir lögin og með uppbyggingu
aðstöðu í dómhúsunum. Skýrslu-
tökum í Barnahúsi hefur fækkað
úr að meðaltali 8 í 4 eftir breyt-
inguna og með fleiri aðstöðum f
dómhúsum gæti skýrslutökum í
Barnahúsi fækkað úr 4 í 2 á mán-
uði.
Barnaverndarstofa telur enda
að skref hafi veriö stigin afturábak
í stað áfram, þótt rík samstaða sé
meðal flestra um að stefnan að
baki Barnahúsi hafi verið rétt. Er
lagt til að lögin um meðferð opin-
berra mála verði endurskoðuð,
reynslutfmahil Barnahúss fram-
Iengt um eitt ár og nýtt afar brýnt
viðfangsefni verði tekið upp:
Göngudeildarmeðferð fyrir unga
gerendur kynferðisbrota.
Veðjað á endurskoðim
laganna
Bragi Guðbrandsson, forstjóri
Barnaverndarstofu, segir að í
skýrslunni sé bent á fjölmörg sterk
og veigamikil lagaleg rök fyrir því
að taka beri lögin um meðferð op-
inberra mála til endurskoðunar.
„Eg er hjartsýnn á að það verði
gert og þá í ljósi þess að afskap-
lega góð samvinna hefur tekist að
undanförnu við dómara sem nota
Barnahúsið. Eg held að vaxandi
líkur séu á samstöðu meðal mar-
gra aðila um að beita sér fyrir
brýnum breytingum á lögunum."
Bragi segir aðspurður það rétt
vera, að lesa megi út úr skýrslunni
að annað tveggja þurfi að gerast;
lögunum verði breytt til að styrkja
það starf sem Barnahúsið var
stofnað til að sinna eða að starfs-
grundvellinum verði breytt með
nýjum verkefnum. „Ef ekki tekst
að renna styrkari stoðum undir
núverandi starfsemi er hætta á að
fjara muni undan. Ég hefði kosið
að Barnahúsið væri nýtt til hins
ítrasta af dómurum og að ofan á
það kæmu ný verkefni, en þar á ég
einkum \dð þjónustu við unga ger-
endur, sem er rnjög nauðsynleg.
þróunin gæti vissulega orðið sú,
að slfk þjónusta kæmi að nokkru
leyti í' staðinn fyrir það sem er að
detta út vegna lagaframkvæmdar-
innar. Nú, þegar lögin hafa verið f
gildi í 2 ár, finnst mér fyrst og
fremst brýnt að allir hlutaðeigandi
setjist niður saman og leiti að sátt
sem allir geta unað við," segir
Bragi.
Sólveig Pétursdóttir dómsmála-
ráðherra sá sér ekki fært að tjá sig
um málið, þar eð hún var nýverið
húin að fá skýrsluna og ekki húin
að lesa hana. Páll Pétursson fé-
lagsmálaráðherra var hins vegar
búinn að skoða skýrsluna og er
eindreginn stuðningsmaður
Barnahússins.
F élagsmálar áðherra
óánægður
„Við tókum nokkra umræðu um
þetta á þingi sl. haust og satt að
segja hélt ég á tímabili að ganga
myndi saman með mönnum, en
því miður hefur það ekki gerst og
dómstólaráð í raun álvktað á ann-
an hátt en ég vonaðist eftir. Eg er
óánægður með að Barnahús sé
ekki nógu mikið notað, miðað við
það sem ætlunin var að gera. Það
hefur legið fyrir að ég myndi beita
mér fyrir því að starfsemi hússins
verði framlengd um eitt ár og við
skulum sjá til hvernig þetta þróast
á þeim tíma,“ segir Páll.
Félagsmálaráðherra segir að
dómararnir vilji halda sig við að-
stöðuna í dómhúsunum. „Eg hef
skoðað aðstöðuna í bæði Barna-
húsi og Héraðsdómi Reykjavíkur
og það er ekki hægt að jafna að-
stöðunni saman. Eg vona að dóm-
ararnir komi auga á þetta á fram-
lengingartímabilinu."
Páll vill ekki ganga svo langt að
segja að togstreita ríki milli hans
og Sólveigar í málinu. „Henni er í
raun í mun að leysa málið og lagði
sig í framkróka um það. En dóm-
ararnir hafa sjálfstæði og ráðherra
getur ekki haft áhrif á þá - nema
þá óbeint með fjárveitingum".
Liggur þá ekki beinast við að
fresta þeim fjárveitingum sem
renna eiga til þess að koma upp
séraðstöðu í Héraðsdómum
Reykjaness og Norðurlands
eystra? „Eg ræð því ekki. En mér
finnst vera viss eyðslusemi í því að
vera að koma þessari aðstöðu upp
meðan Barnahúsið er tiltækt,"
segir félagsniálaráðherra.
Meðal 43 aðila sem sent hafa
Barnahúsi stuðningsyfirlýsingar
eru Landlæknisembættið, Barna-
heill, Félag íslenskra barnalækna,
Prestafélagið, Rauði krossinn, Fé-
lag íslenskra uppeldis- og með-
ferðarstofnana fyrir börn og ung-
linga, Félag ábyrgra feðra, Félag
einstæðra foreldra, Félag ís-
lenskra hjúkrunarfræðinga, Félag
íslenskra leikskólakennara, Geð-
hjálp, Heimili og skóli, Samtök
um kvennaathvarf og Stígamót.
Harðviður
í gjaldþrot
Óskað hefur verið eftir að fyrir-
tækið Islenskur harðviður á Húsa-
vík verði tekið til gjaldþrotaskipta.
Ásgeir Pétur Ásgeirsson, héraðs-
dómari hjá Héraðsdómi Noröur-
lands eystra, úrskurðar í málinu í
dag. Kröfur í búið gætu
numið um 160 milljónum
kióna, þar af liðlega 50
milljónir króna frá Byggða-
stofnun. Um 20 manns
vinna hjá íslenskum harð-
viði sem flytur inn trjáboli,
þurrkar þá til vinnslu á
parketi. Leitað hefur verið
eftir fjármagni að undan-
förnu hjá fjárfestum til
endurfjármögnunar fyrir-
tældsins en útslagið gerði
að Byggðastofnun hafnaði aðstoð í
formi hlutaljár og lána. Fyrirtækið
hét áður Aldin, var þá aðallega í
eigu Kaupfélags ÞingeHnga, en
var lýst gjaldþrota. Nýr fram-
kvæmdastjóri var ráðinn til fyrir-
tækisins fyrir skömmu, en þá þeg-
ar var fjármálastaða fyrirtækisins
komin í óefni.
Reinhard Revnisson, bæjarstjóri
á Húsavík, segir að (yrir hafi legið
jákvæð si’ör frá nokkrum aðilum
um endurfjármögnun.
Einn þeirra var Byggða-
stofnun, en Reinhard segir
neitun stofnunarinnar geri
það að verkum að ekki sé
sjáanleg forsenda til end-
urfjármögnunar á Islensk-
um harðviði.
„Þetta er stóralvarlegt
mál fyrir atvinnulífið á
Húsavík og stóralvarleg
tíðindi fyrir atvinnulíf og
sveitarfélög á landsbyggð-
inni. Það vakna mjög áleitnar
spurningar um hvert sé hlutverk
Byggðastofnunar \ið stuðning \ ið
atvinnulíf á landsbvggðinni eftir
að heyra svörin þaðan," segir
Reinhard. — GG
Reinhard Reyn-
isson bæjar-
stjóri á Húsavík.

AFSLÁTTUR
• Stillanlegir rafmagnsrúmbotnar
• Latex- og svampdýnur
• Frönsk svefnherbergishúsgögn
• Amerísk rúm og margt fleira
Skútuvogi 11 • Sími 563 6363
www.1ystadun.is