Dagur - Tíminn Reykjavík - 22.03.1997, Blaðsíða 1

Dagur - Tíminn Reykjavík - 22.03.1997, Blaðsíða 1
Ílítgur-Sltnmiti Laugardagur 22. mars 1997 - 80. og 81. árgangur - 57. tölublað Póstur og frímerki Það er hversdagslegur við- burður, þegar bréf og blöð og annað efni detta inn um bréfalúgu okkar og vel getur verið að sumum finnist að slíkt hafi viðgengist frá alda öðb. En það er nú síður en svo, því að póstþjónusta eins og við þekkjum er tiltölulega ný af nálinni. Að vísu höfðu kóngar og keisarar þegar í fomöld sér- stakar stofnanir til að koma skipunum sínum og fyrirmælum á framfæri við embættismenn sína. Voru þá settar upp póst- stöðvar við helstu leiðir út frá höfuðborgum þessara valdhafa og hraðboðar fóru síðan ríðandi eða hlaupandi frá einni stöð til annarrar og náðu ótrúlegum hraða. Slík póstþjónusta náði hvað mestri fullkomnun í Róma- veldi á tímum keisaranna, en í fornöld var þetta aðeins gert í þágu valdhafa og stjórnenda, en almennir borgar nutu þar einskis góðs af. Skiptistöðvar sendiboðanna á tímum Róm- verja nefndust á latínu positiones og mun þar að finnan rótina að alþjóðaheitinu póstur. Eftir að Rómaveldi leið undir lok var lítið skeytt um póstþjón- ustu, nema hvað einstakir vald- hafar, klaustur, háskólar og aðr- ar stofnanir höfðu á eigin veg- um sendiboða til að flytja póst- sendingar sínar frá einum stað til annars. En undir lok miðalda og í upphafi nýaldar tóku menn að hugleiða nauðsyn þess að koma á almennri póstþjónustu. Þá var það sem Karl V. keisari fól aðalsljölskyldunni Thurn und Taxis halda uppi umfangs- mikilli póstþjónustu í þýska keisararíkinu. Fyrst í stað sá þessi þjónusta helst um ríkis- póst og önnur opinber gögn, en frá árinu 1574 var einnig opnað fyrir almennar póstsendingar. í öðrum löndum Evrópu var upp úr þessu tekið að stofna póst- þjónustu og þá á vegum hins opinbera eða ríkisstjórnanna. í Frakklandi hófst shk póstþjón- usta árið 1576, í Englandi 1590, í Danmörku 1624, í Rússlandi 1630 og síðan íylgdi hvert land- ið á eftir öðru. Póstburðargjald fór bæði eftir þyngd og vega- lengd og var jafnan svo hátt að bréfaskriftir voru helst stundað- ar af efnafólki, enda var skrift- arkunnátta ekki beinh'nis al- menningseign í þá daga. Venju- lega borgaði fólk undir bréf sín að hluta við afhendingu, en síð- an varð viðtakandinn að borga það sem á vantaði um leið og hann fékk það í hendur. Var þessi póstþjónusta bæði dýr og tafsöm, þótt notast væri við hana. Öðru hverju reyndu menn að brydda upp á nýjung- um, en engin úrræði voru þó varanleg fyrr en frímerkið kom til sögunnar. Það var enskur maður, Rowland Hill að nafni, sem setti fram hugmynd sína um frfmerki árið 1837. Hann leit svo á að burðargjald undir bréf skyldi aðeins fara eftir þyngd og vera það sama innan hvers póstsvæðis eða lands, hvort sem vegalengdin væri stutt eða löng. Enska þingið samþykkti þessa hugmynd árið 1840 og sama ár komu út fyrstu penny frímerkin í Englandi og brátt fór þessi uppgötvun sigur- för um heimin. TQkoma frí- merkja greiddi mjög fyrir allri póstþjónustu og til að samræma og auðvelda skipulag hennar í alþjólegum samskiptum var fyrst stofnað Almenna póstsam- bandið 1874 sem var síðan breytt í Alþjóðapóstsambandið 1878. Hefur þetta samstarf eflst og margfaldast og gert póst- þjónustuna sífellt betri og skil- virkari. Lengi vel urðu íslendingar lítið varir við póstþjónustu, en þó hreyfði Landsnefndin svo- kallaða því 1770, að nauðsyn- legt væri að koma skipun á póstsamgöngur milli íslands og Danmerkur og einnig innan lands. En allt gekk hægt í þá daga, svo að það var loks árið 1776 sem út kom konungleg til- skipun um að í tengslum við póstskipið skyldu teknar upp þrjár fastar póstferðir frá Bessastöðum til hinna ýmsu embættismanna úti um landið. Þessar ferðir hófust þó ekki fyrr en 1782 og voru þær lengi harla stopular, en fór fjölgandi með tímanum. Menn voru ráðnir til póstferðanna og fóru þeir oft gangandi milli landshluta og voru lengi í förum. Við þetta ástand mála var unað langt fram á 19. öld. En árið 1872 var gefin út ný tilskipun um póstmál á íslandi. Var þá fyrst skipaður sérstakur póstmeistari sem var Óli P. Finsen. Upp úr því ijölgaði mjög póstferðum og póstaf- greiðslur og bréfhirðingar voru stofnsettar á mörgum stöðum. Á þessum tímamótum rann upp gullöld landpóstanna sem fóru eftir tilteknum leiðum með klyfjaðar póstlestir og blésu í póstlúðra á viðkomustöðmn. Héldu þessir starfsmenn póst- þjónustunnar velli, þar til nýir samgönguhættir með tilkomu strandferðaskipa, bíla og flug- véla leystu þá af hólmi, þegar nokkuð kom fram á 20. öld. Jafnframt þessum umbótum voru settar upp skrár fyrir póst- burðargjöld og reglur um hvað- eina sem flytja mætti með pósti. Skömmu síðar eða 1873 voru svo gefin út fyrstu íslensku frí- merkin. Það voru skildingsfrí- merki og kostaði þá tvo skild- inga undir bréf innan sveitar, Qóra skildinga innan lands og átta skildinga til Danmerkur. Með nýju myntkerfi 1875, þar sem krónur og aurar tóku við af ríkisdölum og skildingum, breyttust einnig frímerkin í krónu- og auramerki sem síðan hafa verið við lýði. Aðalpóst- þjónustan í Reykjavík hafði lengi vel ekki fast aðsetur og var til húsa á ýmsum stöðum. Ráðin var bót á þessu, þegar reist var myndarlegt pósthús árið 1914 á horni Pósthússtræt- is og Austurstrætis sem hefur dugað með ágætum til þessa dags. Bréfberar flokka póst í Pósthúsinu í Reykjavík.

x

Dagur - Tíminn Reykjavík

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagur - Tíminn Reykjavík
https://timarit.is/publication/253

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.