Dagur - Tíminn Reykjavík - 15.08.1997, Blaðsíða 4

16 - Föstudagur 15. ágúst 1997
iOctgur-'CÍImThm
UIVIBUÐALAUST
Lélegur bissníss í háskólanum
lllugi
Jökulsson
skrifar
Maður blygðast sín
stundum dáh'tið fyrir
það hvað íslendingar
geta verið skelfilega vitlausir.
Látum nú vera þó hér séu ekki
spekingar og hugsuðir á heims-
mælikvarða á hverju strái; við
því er vart að búast vegna þess
hversu fá við erum, og látum þá
höfðatöluregluna frægu sigla
sinn sjó í bili. En úr því að hér
leynist ekki undir hverjum
steini merkilegur hugsuður í
hverri grein, þá hljótum við að
draga dám af því sem fram fer í
öðrum löndum, og er auðvitað
ekkert nema gott eitt um það
að segja. Hitt er verra hversu
aftarlega á merinni við virð-
umst endilega vilja skipa okkur.
Auðvitað eru til þó svið þar sem
við stöndum framarlega í
flokki, en oftar erum við að
minnsta kosti áratug ef ekki Háskóli íslands, tekur hann upp skólagjöld, námsstyrki eða verður alltaf gamli Lánasjóðurinn?
meira á eftir öðrum þjóðum í
nágrenni við okkur. Þessa verð-
ur vart á ótal sviðum stjórn-
mála, efnahagsmála, félags-
mála ýmiss konar, nú síðast
dómsmála, og svo mætti lengi
telja. Nýjasta sviðið þar sem við
ætlum að hjakka í gömlu fari
stöðnunar og úrelts hugsunar-
háttar virðast svo ætla að verða
menntamálin.
Styrkir í stað lána
Hingað kom um daginn dansk-
ur sórfræðingur í menntamál-
um og flutti erindi einhvers
staðar. Ég sá viðtal við þennan
mann í sjónvarpinu og verð að
biðja hlustendur innilega vel-
virðingar á því að ég man
hvorki nafn mannsins né starfs-
heiti; ég veit því ekki hvort
hann var að tala á vegum ein-
hvers málstaðar eða ekki. En
það kemur ekki að sök, því að
það sem eftirtektarverðast var í
máli mannsins var bláköld
staðreynd og kom skoðunum
mannsins ekkert við. Hann
upplýsti sem sé það sem óg
verð að viðurkenna að ég vissi
ekki fyrir að Danir eru nú á fá-
um árinn búnir að leggja á hill-
una allt námslánakerfi sitt og í
staðinn halda þeir úti kerfi
námsstyrkja á háskólastigi.
Nemendur fá með öðrum orð-
um borgað fyrir að vera í há-
skólanámi. Að því er mér
heyrðist gera Danir ráð fyrir að
námsstyrkir frá hinu opinbera
eigi að dekka helminginn af
kostnaði námsmanna meðan á
námi stendur, en hinn helming-
inn eiga þeir að sjá um að út-
vega sjálfir með vinnu með
skólanum - eða kannski banka-
lánum ef þeim sýnist svo og
treysta sér til að borga þau.
Rétt er kannski að árétta að
þessa námsstyrki fá ekki aðeins
afburðanemendur eða neitt af
því tagi, heldur einfaldlega allir
sem leggja stund á framhalds-
nám af einhverju tagi; mér
skildist kerfið væri ekki ein-
skorðað við háskóla heldur
næði til allra framhaldsskóla.
Skólagjöld?
Rök Dana fyrir því að taka upp
þetta námsstyrkjakerfi hljóm-
uðu ósköp einfaldlega þannig
að almennt framhaldsnám væri
einhver arðvænlegasta íjárfest-
ing ríkisins sem hægt væri að
hugsa sér og færi mikiivægi
þess sífeht vaxandi á tímum
aukinnar sérhæfingar og tækni.
Danski maðurinn sem ég man
ekki hvað heitir sagði ennfrem-
ur eitthvað á þá leið að það sem
yhi Dönum mestum áhyggjum í
menntamálum væri ekki kostn-
aður við menntakerfið eða
þessa námsstyrki, heldur hefðu
þeir þvert á móti þyngstar
áhyggjur af þeim hluta ungs
fólks sem ekki færi í neins kon-
ar framhaldsnám; þetta fólk
gæti ekki gert sér vonir um al-
mennileg störf í framtíðinni og
sennilega myndi fara svo að
stór hluti þess yrði beinhnis eða
væri fögur og eftirsóknarverð
framtíðarmynd. Ekki er öll vit-
leysan eins. Auðvitað er í sjálfu
sér hægt að segja að vel geti
fólk sparað fyrir vitlausari hlut-
um en menntun barna sinna,
en samt sem áður mun skóla-
gjaldakerfi enda með því að
börn hinna efnaminni munu
síður fara í skóla; það segir sig
einfaldlega sjálft. Jafnrétti til
náms, sem við höfum stært okk-
ur af að sé einn af hornsteinum
þjóðfélagsins, verður ekki leng-
ur fyrir hendi, og það verða
ekki endilega þeir hæfileika-
mestu sem fara í skólanám. Af
því mim svo menntakerfið og
þjóðfélagið bera mikinn skaða
þegar fram í sækir.
Það er
kannski til of
mikils mælst að
íslendingar fari
að hugleiða
íausu markaðs- íslendinQar fari að námsstyrki í
hyggju sem fór ö J stað námslána;
að segja til sín í hugleiða ndmS- mér skildist á
útlöndum fyrir , y y manninum í
einum og hálf- Styrkl l Stað HamS- sjónvarpinu að
um áratug, en 1 ' 2 Danir hefðu tek-
er nú víða farið tana. ið þetta kerfi
að endurskoða upp fyrir aðeins
töluvert, að háskólamennirnir skömmu síðan og því má ekki
eru orðnir auðsveipir sem lömb vænta þess að þessi hugmynd
óbeinbnis á framfæri ríkisins
meginhluta ævi sinnar. Mér
sýndist þetta vera hinn vænsti
maður sem áreiðanlega vill öll-
um vel og að unga fólkið í Dan-
mörku læri sem allra mest, sér
til gagns og skemmtunar, en
þungamiðjan í máli hans var þó
sú að hér væri einfaldlega um
góðan bissniss að ræða - ríkið
og samfélagið allt græddu þeg-
ar til lengri tíma væri htið mjög
á því að almenn menntun efld-
ist og dafnaði í Danaveldi.
Á sama tíma eru háskóla-
menn á íslandi að búa sig undir
að fara að taka upp skólagjöld.
Það er búið að svelta mennta-
kerfið svo undanfarin ár og við
skulum segja áratugi og það er
búið að reka
svo linnulítinn
áróður síðustu
misseri fyrir
þeirri skeija-
Það er kannski til
ofmikils mœlst að
og eru sjálfir farnir að reka
áróður fyrir skólagjöldum. Þeir
eru búnir að gefast upp á því
hlutverki sínu að sýna ríkis-
valdinu fram á það hvað
menntun er arðbær fjárfesting
og ætla nú sjálfviljugir að fara
að blóðmjólka kúna sem eru
nemendur.
Yrði kostnaðurinn
foreldranna?
Það er auðvitað deginum ljós-
ara og þarf varla að nefna það
að hvað sem líður einhverju
snakki um að skólagjöld muni
ekki hafa nein veruleg áhrif á
sókn nemenda í framhaldsnám,
þá mun að sjálfsögðu fara svo.
Einhver háskólamaður lét ein-
hvers staðar svo um mælt að
þegar og ef hér yrðu tekin upp
skólagjöld myndi það bara hafa
þær afleiðingar að foreldrar
færu snemma að leggja fó fyrir
til að kosta nám barna sinna og
var á honum að skilja að þetta
skjóti upp kollinum hér fyrr en
eftir svona tíu fimmtán ár í
fyrsta lagi. Og þrátt fyrir alla
markaðsvæðingu í þjóðfélaginu
hér virðist stjórnmálamönnum
enn ómögulegt að líta á dýra
útgjaldahði eins og menntamál
sem góðan bissniss. En það er
að minnsta kosti hægt að ætlast
tU þess að háskólamenn, sem
maður vonar í lengstu lög að
séu bæði víðsýnir og hugdjarfir,
séu þá ekki svo lítilsigldir og
staðnaðir, og þægir skammsýn-
um yfirvöldum, að þeir sjái eng-
in önnur ráð tU þess að efla hag
háskólans og menntunar í land-
inu almennt en að taka upp
skólagjöld sem munu bæði
verða til að auka misrétti í sam-
félaginu og líka verða sjálfu
menntakerfinu til skaða þegar
til lengdar lætur. Þetta er altso
lélegur bissniss.
Pistill Illuga var lesinn í
morgunútvarpi Rásar 2 í gær.