Dagur - Tíminn - 24.12.1996, Blaðsíða 7

(®agur-'3Imtmtt
Þriðjudagur 24. desember 1996 - 7
Ásthiidur og Pétur Thorsteinsson.
nokkrum dögum seinna lagðist
ég og lá 2 1/2 viku; er nú far-
inn að staulast og þjáist þó og
sef mjög misjafnt. Ég hef því
litla ró og alls „engi þrek",
fremur en þeir Bessi og Dóri
forðum. — Leiðinlegt að fá
ekki að hafa þig hér hálfan
veturinn. Þú ert einmitt mað-
urinn (uppkveikjan), sem vant-
ar í vora heiðni hér. Það vant-
ar ungan menntamann, sem
bœði er andríkur og skemmti-
legur; annars er hér ekkert líf,
ekki einu sinni í Möðruvalla-
skólanum, þar sem þó eru
saman komnir nœrfellt 60
valdir bœndasynir og -dœtur.
Hjaltalín fœddur í stokk, H.
Briem eins og hann er. Stefán
er eini fjörmaðurinn — að
ýmsu skörungur.
Ef eldinn vantar, með hverju
á þá í arninum að kveikja? Hér
í voru landi drottnar
demoralisation, bœði í pólitík
og flestum öðrum athöfnum og
viðskiptum, þó í jjör og umbrot
rofi. Trú og siðferðishiti er
sofnað út og orðið að deilum
og drabbi. Undir býr að vísu
eitthvað betra — allt er svo
„sporadiskt" í lífsprocessi þjóð-
anna — en biðin eftir betri
táknunum er gömlum óbœrileg.
Ó, það verkefni og ábyrgð, sem
þið ungu hafið að svara til.
Gott var að við misstum ekki
af dr. G.H. Nú er hann allur í
byggingareformation fyrir
landi og lýð, og steypir gullfal-
legar hellur kringum hús sitt.
Úr því skulu allir bœir smíðast
á landi hér; grœðir þá Ingólfs-
byggð 1 1/2 milljón á manns-
aldri og lengir líf kynslóðanna
um 10. Skaparinn haldi yfir
þér „heiðis stalli“ í stríði þínu
fyrir menning œskunnar! í
mínum augum þrífst engin
unglingamenntun, nema
Upphaf jólanna skyldi vera
þeim eftirminnilegt. Það hefði
dregið verulega úr tilhlökkun
þeirra og hrifningu á aðfanga-
dagskvöldið hefðu þau fengið
að fylgjast með skreytingu þess
og niðurröðun gjafanna.
En nú blasti við þeim í upp-
hafi jólanna öll dýrðin: marglit
logandi kerti, smá og stór,
lukkupokar og kramarhús, fyllt
heimatilbúnu sælgæti og svo
jólagjöfunum úr Flatey til okk-
ar krakkanna ásamt gjöfum
húsbændanna til vinnufólksins,
því enginn mátti fara í jólakött-
inn. Fögnuðurinn var mikill.
Börn og fullorðnir tóku hönd-
um saman, gengu kringum tréð
og sungu fegurstu sálma
heimsins fram undir náttmál.
Þá var gjöfunum útbýtt og farið
að bera saman bækurnar. Síð-
an var sest að jólaborðinu, sem
ríkulega var hlaðið sætum kök-
Valdimar Briem, sálmaskáld og
vígslubiskup.
heimamenntun bestu sveita
(sem verið hafa) geti jafnframt
endurfœðst og varðveist. Það
gera allir landshœttir og liðin
áhrif innri sem ytri. —
Þinn Matth.
Við þetta er litlu að bæta,
nema að fjörmaðurinn Stefán
er Stefánsson, skólameistari.
Dr. G.H. er Guðmundur Hann-
esson, læknir og prófessor.
Hann lagði mikla áherslu á
bættan híbýlakost landsmanna
og hreinlæti. Víkur Matthías að
þessari byggingar-reformation
og líst vel á. Dr. Guðmundur
gerði einnig tilraun til að
benda íslendingum á mikilvægi
bæjaskipulags, en þar varð
um og súkkulaðikönnum, og át
hver og drakk svo mikið sem
hann gat í sig látið. Enginn
snerti spil né steig dansspor
þetta heilaga kvöld. Ljós var
látið lifa í baðstofunni alla nótt-
ina. Ábyggilega komst ekkert
illt að okkur þessa heilögu nótt.
Álíka jólatré og undirbún-
ingur mun hafa verið hjá Krist-
ínu frænku minni í Norðurbæn-
um.
Svo komu jólaboðin á bæjun-
um næstu daga. Fólkið á Skál-
eyjum kom þá saman og þáði
boð hvert hjá öðru. Venjulega
var þá kveikt á jólatré, ef eitt-
hvað var eftir af kertunum. Það
var góður mannfagnaður, sem
við krakkarnir fengum ævin-
lega að taka þátt í. Þá þekktist
ekki sá leiði aðskilnaður ungra
og gamalla við öll möguleg og
ómöguleg tækifæri, sem nú
þykir svo vel við hæfi en aldrei
Guðmundur Finnbogason lands-
bókavörður.
honum h'tið ágengt og hefur
þjóðin ekki eignast verðugan
arftaka hans á því sviði.
Bláþrœðir í
guðvefnum
Daginn eftir að séra Matthí-
as skrifaði Guðmundi Finn-
bogasyni, settist hann niður á
sjálfan jóladaginn og bréfar nú
til séra Valdimars Briem,
sálmaskálds á Stóra-Núpi. Þar
þakkar hann vísu sem Valdi-
mar sendi honum á sjötugsaf-
mælinu. Þar segir að afmælis-
barnið sé mesta skáld sem ís-
land hefur átt. Matthías dregur
það mjög í efa, en út frá því fer
Jón Kristinn Jóhannesson.
verður nema til bölvunar.
Þau boð hófust aldrei fyrr en
eftir gegningar og mjaltir á
kvöldin, svo allt heimilisfólkið
gæti tekið þátt í þeim. Eftir að
súkkulaði og kafíi hafði verið
hann að hugleiða hver sé staða
helstu skálda í íslensku menn-
ingarlífí.
í bréfinu eru nöfn skálda
stytt eða upphafsstafir látnir
duga. Létt er að ráða í um
hverja séra Matthías er að
fjalla, en þeir eru Steingrímur
Thorsteinsson, Benedikt Grön-
dal, Egill Skallagrímsson, Hall-
grímur Pétursson, Bjarni
Thorarensen og Jónas Hall-
grímsson. Sjálfan sig dæmir
hann hlutlægt og af þeirri
hreinskilni, sem séra Matthíasi
var í blóð borin, telur hann
upp sína eigin kosti og galla
sem skálds.
Hugleiðingar séra Matthías-
ar um skáldskap á jóladag
1905:
Vísuna þakka ég og geymi
sem gull. En það er hvort
tveggja, að það er jjarri sjálfs
míns skoðun að ég megi teljast
„helsta skáld, sem landið hef-
ur átt“, að ég þykist handviss
um, að það er góðfeldni og
þokkasœld, sem meir veldur
dálœti fjöldans, en sannfœring
um yfirburði mína. Hvorki
Steingr. né Gr. eru sérlega vin-
sœlir menn, t.d., og það hefur
myndað, að ég hygg, eitt af or-
sakahvötum ávarpsins frá
Reykjavík. Og svo eru örfá
önnur atvik. Skáld eru illa
comensurabel. Egill stendur
oss fremstur fyrir Torrekið og
teknik sína. H. Pét. fyrir trú-
arandríki. B. Thor. fyrir — já,
drukkið, fór yngra fólkið venju-
lega að dansa, og dansaði þá
fram undir morgun, að það
þurfti að fara til verka sinna.
En eldra fólkið, einkum karl-
arnir, drógu í spil og sátu við
þau þangað til það fór að syfja.
Þannig liðu jóladagarnir
heima.
Dagarnir milli jóla og nýárs
voru notaðir til að búa til blys,
sem brenna skyldi á gamlárs-
kvöld. Gerðist þá margur
fingralangur í hjöllum og grút-
arhúsum, en ekki skal farið
fleiri orðum um það. Ég held
það hafi verið ævaforn venja í
eyjum, nánast heilög skylda, að
brenna upp gamla árið og
fagna hinu nýja með blysburði.
Blysin voru búin til úr táðu
tóverki (köðlum), ónýtum fata-
görmum og alls konar tuskum,
vel lýsisbornum. Þau voru bor-
in á þriggja eða fjögurra álna
fyrir Eldg. ísafold og Odd
Hjaltalíh (fyrir fátt fleira er
hann stórskáld — nema tísku
eða tilbúna venju); og svo er
j.H. Hann er skáldið par
excellence síns köllunartíma
og landsins, en abstract eng-
inn ajburðalistamaður eða
stórmenni andans. Það erum
við heldur ekki neinir hinir.
Steingrímur er djúphygginn og
fyndinn, við Gröndal höfum
mál og braglist betur til taks,
svo og allir eða flestir hinir
yngri, sem standa á okkar
herðum. Að viti og braglist ert
þú jajhari og hreinni í orði og
verki en við allir. Yfirburðina
dœmi ég ekki um, en engan
veit ég þér fremri eða betur að
sér gjörvan af þeim, sem nú
yrkja á íslensku. Um yrkisefnin
skal ég því síður tala, né held-
ur grípa í Krukkspá eftir dómi
síðari kynslóða. Vera má að
viss tilþrif og „spontaneitet“
komi fram hjá mér, en þá fylgja
þeim guðvef ótal blessaðir blá-
þrœðir — og fátœkt! Því mig
hefur alltaf angrað einhver
efna- og getuskortur mitt í því
að nóg eða ofmikið var fyrir
framan hendurnar, að mér
sjálfum fannst. En — ekki
meira af þessu.
Giktarskömmin er enn að
hrjá skáldið, sem þjáist af
svefnleysi, eirðarleysi og fyrir-
munun og pínir sig til að sitja
og þýða Sögur herlæknisins sér
löngum stöngum. Hver strákur,
sem nokkur döngun var í,
skyldi hafa búið sér til blys fyr-
ir áramótin.
Jafnvel karlar, sem komnir
voru að fótum fram, efndu í
blys og slógust í hóp með ung-
lingunum með blysin sín. Þeir
minntust þá sinna ungu daga
og yngdust venjulega um hver
áramót! Með blysin var gengið
á hæsta hól eyjarinnar, sem
heitir Náttmálahóll, svo tryggt
væri að þau sæjust til næstu
eyja. Þetta var hinsta kveðja
ársins til nágrannanna. Eld-
tungur, sem talað var með milli
eyjanna síðasta kvöld ársins.
Þakkað fyrir gamla árið og ósk-
að gleðilegs nýárs.
Úr Skáleyjum sáum við blys-
in í Hvallátrum, Svefneyjum,
Sviðnum og Hergilsey, og svo á
mörgum bæjum kringum fjörð-
inn.
Akureyri í tíð séra Matthíasar. Sigurhæðir blasa við á miðri mynd neðan Gagnfræðaskólans, en húsin voru byggð á svipuðum tíma rétt upp úr aidamót-
unum.