Dagblaðið Vísir - DV - 14.06.1985, Síða 13

DV. FÖSTUDAGUR14. JUNI1965.
13
Notkun og misnotkun talna
Maður getur varla opnað blað,
hvað þó timarit, ón þess að finna þar
raðir af tölum, ef til vill hlutfallstöl-
um. Oft er erfitt að vita hvað þetta
þýðir.
Sem kennari i tölfræði við hag-
fræðideild Rikishóskóla Astraliu
(Australian National University)
hafði ég órlega um 180 stúdenta.
Flestir voru að vísu hagfræðingar,
en einnig voru þar félagsfræðingar
og nokkrir læknar sem ætluðu að
taka embættispróf. Eg kenndi í 26
vikur órlega, sem er ekki langur
timL Samt notaði ég jafnan fyrstu
kennslustund til þess að tala um mis-
notkun og/eða misskilning talna,
eins og raunar er gert i erlendum hó-
skólum.
Eg notaði dæmi sem léttara er að
muna en þurra fyrirlestra, eins og
prófessor Claus Nybölle, kennari
minn í Kaupmannahöfn, gerði, með-
al annarra. Mér datt í hug að lesend-
ur DV hefðu gagn og gaman af að
lesa þessi dæmi.
Dæmil
Þeir dóu allir.
Dánarorsök: Drukknun.
Slysavaldur: Meðaltal.
Eftir fyrri heimsstyrjöld var
borgarastrið í Kína. I hverju fylki,
sem eru mörg þar, voru margir hers-
höfðingjar sem vildu hrifsa völdin til
sín. Einum þeirra datt snjallræði í
hug. Hann ætlaði að koma óvinunum
á óvart með því að láta hermenn sína
vaða á. „Þetta er alveg óhætt,” sagði
hann, „meðaldýpt vatnsins er 60
sentímetrar.” Það var rétt hjá hon-
um; við bakkana var dýptin tveir
sentimetrar en i miðri á var 250
sentímetra djúpur óll. Hermennim-
ir, hlaðnir vopnum og vistum, gátu
ekki synt og drukknuðu allir.
Dæmi2
Meðalævi þelrra, sem höfðu aldrel
smakkað vin, var styttri en hinna
sem höfðu drukklð vín.
Eftir heimsstyrjöldina fyrri ætluðu
Bandarikjamenn að bjóða „hetjum”
sem komu heim „heilbrigt ríki”, það
er að segja áfengislaust riki.
Prófessor í tölfræði var beðinn um að
láta reikna út hve vindrykkja væri
hættuleg heilsunni, til dæmis hve hún
stytti ævi manna. Otreikningurinn
sýndi hins vegar hið gagnstæða. Þeir
sem aldrei höfðu smakkað vín dóu
yngri en hinir, sem höfðu drukkið.
Allir urðu undrandi. Við útreikn-
ingana hafði háskóladeildin talið
með ungbamadauða og dauða bama
til 14 ára aldurs. Böm drekka auðvit-
að ekki áfengi og áttu þvi ekki heima
í samanburðinum.
Dæmi3
Tala þeirra sem dóu af berklum,
nema í lungum, hækkaði iskyggilega
eftir 1930 i Þýskalandi. Dánarorsök:
Eyðublað.
Læknar og aðrir í heilsuvemdar-
þjónustu vöknuðu við vondan
draum: Dánarvottorðin sýndu
greinilega að tala þeirra sem dóu úr
berklum, nema lungnaberklum,
hækkaði óvænt og skyndilega. Spurn-
ingar vöknuðu um undarlegan far-
aldur. Athugun sýndi að svo var
ekki. Til ársins 1930 gátu tveir menn
undirritað dánarvottorð, læknir sem
stundað haföi hinn látna og leikmað-
ur sem kallaðist líkskoðari (Leichen-
beschauer). Sá maður var venjulega
útfararstjóri og var búist við að
reynsla hans væri nægileg til þess að
EIRÍKAA.
FRIÐRIKSDÓTTIR
HAGFRÆÐINGUR
skilgreina dánarorsök. Þegar hann
fór til fjölskyldna heyröi hann oft aö
hinn dáni haföi kvartað um verk i
nýrum en aldrei farið til læknis. A
dánarvottorð var því skráð: Nýma-
sjúkdómur, óviss eðlis.
1930 gengu í gildi ný lög. Læknar
einir máttu nú gefa út dánarvottorð
og athuganir, ef til vill krufningar,
sýndu oftast rétta dánarorsök. Fjöldi
látinna úr lungnaberklum breyttist
ekki, enda höföu þeir flestir verið
, undir læknishendi.
Dæmi4
t blöðum kom frétt: Sjúkdómur
þessi er miklu hættulegri stúlkum en
drengjum.
100% fleiri stúlkur dóu á þessu ári
en aðeins 10% fleiri drengir. Þetta
var rétt reiknað. Árið á undan dó að-
eins ein stúlka en núna tvær. Hins
vegar dóu tíu drengir árið á undan en
ellefu nú. Þannig em hlutföll án
raunvemlegra talna meiningarlaus
og villandi.
Dæmi5
Roosevelt getur ekki unnið kosn-
ingamar 1944.
I forsetakosningunum í Banda-
ríkjunum 1944 var Willkie i framboði
á móti Roosevelt. Mánaðarrit eitt, um
bókmenntamál, ákvað að kanna
horfurnar. Gert var úrtak úr hópi
lesenda ritsins og sá hópur spuröur.
Fylgi Willkies var yfirgnæfandi. I
kosningunum vann Roosevelt hins
vegar yfirburðasigur.
Máliö var einfalt. Þeir sem keyptu
blaðið vom ekki fátækir, enda blaöiö
dýrt. En þeir mörgu, sem vom í
minni efnum, kusu flestir Roosevelt.
Niðurstaðan
Athugið allar tölur gaumgæfilega
til þess að skilja innihald þeirra og
þýðingu. Takið aldrei hlutföll til
greina án þess að fá grunntölurnar
sem hlutföllin eiga við. Athugið
greinilega hver er grunnur úrtaks.
Elríka A. Friðriksdóttir.
@ „Athugiö allar tölur gaumgæfilega
til þess að skilja innihald þeirra og
þýðingu. Takið aldrei hlutföll til greina
án þess að fá grunntölumar sem hlutföll-
in eiga við. Athugið greinilega hver er
grunnur úrtaks.”
Iðnsýningin eystra
átak í kjölfarið
Kjallarinn
Iðnsýning á Egilsstöðum vakti
ýmsar áleitnar og kref jandi hugsan-
ir.
' Fjölbreytni sýningarinnar kom
áreiðanlega á óvart, bar vitni aust-
firzku framtaki, áræðni og hugviti.
Framar öðm vísaði sýningin til
vegar um þá ótöldu möguleika, sem
við eigum til að gera okkar verð-
mætu hráefni enn verðmætari, þá
möguleika sem víðar felast en menn
gera sér grein fyrir í nýtingu hugvits
og þekkingar, sem f yrir hendi er.
Efniílangagrein
Það væri efni i langa grein að gera
þessari myndarlegu sýningu skil,
tíunda þá athyglisverðu þætti, sem
hún spannaði, greina frá einstökum
hug- og handverkum, sem þama
mátti sjá. Matvælaúrvinnsla átti
þama sína málsvara með margt,
sem verðskuldaða athygli vakti.
Sömuleiðis ýmislegt I tré- og
málmsmíði, svo og beinum uppfinning-
um, sem þyrftu að fá betri umf jöll-
un og ærna kynningu. Og heimilis-
vinnan átti þama sína ágætu muni og
eftirtektarverða.
Tízkuvörur úr ullinni okkar,
dvergasmíð úr berginu okkar, góm-
sætir réttir frá sjávarsíðunni og úr
sveitinni. Upptalning gæti órðið utan
enda. A Austurlandi em blómleg
landbúnaöarhéruð og þar blasa við
ótal möguleikar í úrvinnslu, sem
nýta þarf til hins ýtrasta. Of lítið hef-
ur verið unnið þar að, þó gleðileg
dæmi um hið gagnstæða finnist.
Sama er að segja um hin mörgu
sjávarpláss með sitt dýrmæta hrá-
efni, sem enn er um of eftirlátið
erlendum aðilum að vinna úr verð-
mæta lúxusvöm. Þessi verðmæta-
aukning í tengslum við frumfram-
leiðslu okkar hefur oft verið í umræð-
unni, en skipulegar aðgeröir í kjöl-
farið skort.
„Iflnsýningin eystra er því vonandi afleins upphaf afl stórðtaki í eflingu
iflnaflar á Austurlandi, þar sem fjölbreytnin og framfarirnar setja mark
sitt ð öflru f remur."
Tillaga Guðmundar
J. Guðmundssonar
Þegar Alþingi fjallaði i vetur um
tillögu Guðmundar J. Guðmundsson-
ar um fullvinnslu sjávarafurða okk-
ar, taldi hann upp og tíundaði glöggt
þá miklu möguleika, sem við létum
öðrum eftir að nýta. Himinhrópandi
vom mörg þau dæmi og undirtektir
manna úr öllum flokkum við til-
löguna vom á einn veg.
En síðan ekki söguna meir. Enginn
fjölmiðill hefur séö ástæðu til að
spyrja um svefn þessarar tillögu í
nef nd, sem virðist þó vær.
Þar eru áhugamálin öðm bundin.
Svipaða tillögu mætti flytja um
möguleika okkar í fuUvinnslu land-
búnaðarvara.
Þar sem á hefur verið tekið,
s.s. varöandi uUina, hefur undra-
verður árangur náðst. Iönsýningin á
Austurlandi minnti vissulega á hvaði
gert hefur verið, en hún minnti ekki
síður á, hvað mætti gera, ef áherzlur
í fjármagnsnýtingu okkar væru aðr-
ar og beindust að þessum þáttum.
Ekki síður minnti hún á það, sem
við getum gert hér innanlands í stað
þess að flytja óheft inn aUs kyns
vöm, sem við erum fuUfær um að
framleiða jafngóða eða betri hér
heima.
En iðnsýningin var byggðasýning
um leið, sýndi glögglega möguleika
hinna dreifðu bygggða til aö hasla
sér vöU í ýmiss konar iðnaði og ná
þar eðlUegri hlutdeUd.
En aðstoð ÖU og fyrirgreiðsla fjár-
magns hefur veriö í lágmarki.
Iðnráðgjafar dýrmætír
leiðsöguaðilar
Þó skal þess getið að verðleikum
sem gert hefur verið. Iðnráðgjafar í
landshlutunum em dýrmætir leið-
söguaðUar og þá ráðgjöf þarf að
auka. Samstarf sveitarfélaga, fyrir-
tækja og einstakUnga í Iðnþróunar-
félagi Austurlands vísar vissulega
mjög tU réttrar áttar um samstiU-
ingu kraftanna tU stærri átaka, auk-
innarþróunar.
HELGI SELJAN
ALÞINGISMAÐUR FYRIR
ALÞÝÐUBANDALAGIÐ
áfc „En iðnsýningin var byggðasýning
um leið, sýndi glögglega mögu-
leika hinna dreifðu byggða til að hasla
sér völl í ýmiss konar iðnaði og ná þar
eðlilegri hlutdeild.”
j En hér þarf vissulega að mörgu að
I huga. Til að koma á fót öflugu iðn-
fyrirtæki, sem er samkeppnisfært og
getur hagnýtt sér tæknikunnáttu og
hugvit sem bezt, þarf trausta undir-
stöðu þegar i upphafi. Þar koma tU
atriði eins og fjármagn, rekstrar-
kunnátta, vömþekking, aðfangaöfi-
j un, markaðskönnun og ýmislegt
fleira, sem of langt yrði upp að telja.
Aðstoðar er þörf á öllum þessum
sviðum og skyldan er samfélagsins
, að koma þar myndarlega á móti, því
margfaldlega skUarsúaðstoðsértU
baka, ef vel er að verki staöið og að
hagkvæmni hugað, jafnhliöa þvi
áræði og þeim dugnaði, sem til þarf.
Menn líta g jaman tU ýmissa greina i
dag, s.s. rafeindaiðnaðar og lífefiia-
iðnaðar, sem sjálfsagt er að huga að
til framtíðar horft. Ekkert skal úr
þvi dregið. En verkefni dagsins í dag
blasa hvarvetna við, nærtæk og
kný jandi, sem af f ullri alúð og alvöru
þarf aðsinna.
Hlúaþarfað
innlendum iðnaði
öll framþróun er af hinu góða,
aUar nýjungar ber að skoða í ljósi
örrar tækniþróunar, nýrra mögu-
leika. En ekki síður þurfum við að
hlúa að þeim innlenda iðnaði úr
aðföngum okkar sjálfra, sem alltof
skammt er á vegi staddur.
Austfiröingar eiga þakkir skildar
' fyrir að vekja svo verðuga athygU á
(ótal möguleikum í öUum áttum, þeir
treysta á eðlUega aðstoð tU að mega
j ótrauðir áfram halda, þeir treysta á
það, að áherzlur efnahagsUfsins
j verði ekki á hinn auðtekna bisness,
'sem skilar Utlum arði í þjóðarbúið
(sjálft tU sameiginlegra heUla. Það
gerir iðnaður okkar ótvírætt og því
röculegar, sem betur er að búið i upp-
hafi.
Þar er að finna framtíðararð —
þar er einnig að finna mikUvæga leið
, tillausnarbyggingarvandanum. Iðn-
sýningin eystra er því vonandi að-
eins upphaf að stórátaki i efUngu iðn-
■ aðar á Austurlandi, þar sem fjöl-
, breytni og framfarimar setja mark
sittáöðru fremur.
j Þar er skylt að veita liðsinni
hverjum sem þar getur lagt lóð á
vogarskáL
HelgiSeljan.