Dagblaðið Vísir - DV - 11.09.1986, Blaðsíða 30

30
FIMMTUDAGUR 11. SEPTEMBER 1986.
^Menning

*
Undir tamarindtrénu
Bandarískur grafíkfrómuður í heimsókn
Tamarindtréð er indverskt að
uppruna en hefur nú skotið rótum í
Kalifomíu eins og svo margt annað.
Öngstræti í Hollívúdd heitir meira
að segja Tamarind Avenue, sem er
út af fyrir sig ekki merkileg stað-
reynd nema vegna þess að fyrir
tuttugu og sex árum var þar sett á
laggimar grafíkverkstæði sem
prentara, Master Printers, sem gætu.
stuðlað að útbreiðslu steinþrykksins
(NB. Þótt nú sé einnig þrykkt afsínk
og álplötum, held ég mér við hið
hefðbundna nafri á greininni.. .)um
gjörvöll Bandaríkin, að kenna
bandarískum grafíklistamönnum að
nýta sér listræna kosti steinþrykks
og stuðla um leið að samvinnu lista-
bandarískir listamenn ekki lengur
að ferðast til Evrópu til að komast
á grafíkverkstæði, heldur komu evr-
ópskir prentarar og ’listamenn sér-
staklega til að vinna með bandarí-
skum kollegum sínum á verkstæðum
eins og Tamarind, Universal, sem
var minna fyrirtæki, stofnað um
svipað leyti og Tamarind, og Gem-
Frá prentsfofunni í Tamarind.
markaði þáttaskil í sögu bandarí-
skrar grafíkíistar.
June Wayne hét ung grafíklista-
kona sem hafði á eigin spýtur lært
á steinþrykk, en þegar hún hugðist
nýta sér þessa þekkingu sína komst
hún að því að hvergi í Bandaríkjun-
um var hægt að fá þrykkt fyrir sig
á stein, eins og algengt var í Ev-
rópu. Margar evrópskar prentstofur
voru víðfrægar, til dæmis sú sem
þeir Mourlot bræður ráku í Frakkl-
andi þar sem þaulreyndir steinprent-
arar unnu með þekktum myndlistar-
mönnum að gerð grafíkmynda.
En þar sem June Wayne var eld-
hugi mikiO hófst hún handa við að
breyta þessu ástandi til betri vegar.
Hún fékk til liðs við sig tvo ágæta
menn, grafíker að nafni Clinton
Adams og áhugasaman prentara,
Garo Antreasian, og eftir miklar for-
tölur tókst þeim að vekja áhuga
ráðamanna hjá Ford menningar-
sjóðnum.
Samvinna grafíkera og prent-
ara
Sjóðstjómin féllst á að styðja við
bakið á fyrirtæki þeirra þremenn-
inganna og árið 1960 var Tamarind
grafíkverkstæðið opnað með pomp
og prakt.
Markmið Tamarind var margþætt,
að þjálfa og útskrifa sérstaka grafík-
manna og prentara um gerð grafík-
mynda, að víkka tjáningarsvið
steinþrykksins til muna með mark-
vissum tilraunum og að hefja þessa
gerð grafíklistar til vegs og virðingar
meðal listasafna og safhara, meðal
annars með því að standa fyrir út-
gáfu á úrvali steinþrykkimynda í
hæsta gæðaflokki.
Tamarind lét ekki sitja við orðin
tóm. Listamönnum var þegar boðið
að nýta sér aðstöðuna og meðal
þeirra fyrstu, sem þáðu boðið, voru
Richard Diebenkom, Albers-hjónin,
Louise Nevelson og Sam Francis.
Fyrstu starfsárin varð nýtt stein-
þrykk til á tveggja daga firesti. Á
síðasta ári vom fimm hundmð lista-
menn búnir að gera rúmlega fímm
þúsund þiykk á Tamarind verkstæð-
inu.
Árið 1969, þegar Museum of Mod-
em Art í New York hélt yfirlitssýn-
ingu á steinþrykkimyndum frá
Tamarind, höfðu undur og stórmerki
gerst í þessari sérstöku og flóknu
grein grafíklistar i Bandaríkjunum.
Flutningur t'l Nýju-Mexíkó
Prentarar firá Tamarind vom þá
kornnir út um öll Bandaríkin, höfðu
sett upp yfir eitthundrað grafíkverk-
stæði og stóðu sjálfir fyrir því að
þjálfa bæði aðra prentara og grafík-
listamenn í steinþrykki. Nú þurftu
ini, sem rekið var af Ken Tyler,
prentara frá Tamarind.
Árið 1970 var Ford sjóðurinn hætt-
ur að styrkja Tamarind og var þá
ákveðið að flytja verkstæðið til Ál-
buquerque í Nýju Mexíkó og ganga
til samstarfs við háskólann þar.
Verkstæðið þurfti ennffiemur að afla
sér reglulegra tekna, og tóku að-
standendur þá til þess bragðs að
hefja útgáfu og sölustarfeemi á bók-
um og steinþrykkimyndum. Tamar-
ind er eftir sem áður rekin sem
menntastofnun, þjálfar og útskrifar
grafíkprentara, veitir fræðimönnum
sérþekkingu í umhirðu og uppheng-
ingu á grafískum verkum og stendur
fyrir bæði sögulegum og tæknilegum
rannsóknum á steinþrykkinu.
Tæknin tekur völdin
Nýlega lét Clinton Adams af stjóm
við Tamarind fyrir aldurs sakir, en
grafíkáhugamenn kannast sennilega
helst við hann af bók þeirri sem
hann skrifaði með Garo Antreasian,
The Tamarind Book of Lithography.
Við starfi hans tók ung og ötul
kona, Maijorie Devon, sem hefur að
undanfömu verið á yfirreið um
Norður-Evrópu til að kynna stofiiun
sína, með aðstoð menningarstofiiana
Bandaríkjanna í hinum ýmsu lönd-
um.
Hún drap niður fæti á íslandi í
síðustu viku, hitti íslenska grafík-
listamenn og safiiafólk og hélt erindi
um bandaríska grafík í Menningar-
stofhuninni við Nesveg, við góðar
undirtektir.
Á máli hennar mátti skilja að hún
væri ekki alveg dús við þá þróun sem
orðið hefði í bandarískri grafík hin
síðari ár, þar sem tæknileg tilrauna-
starfeemi virtist hafa tekið völdin á
kostnað inntaksins.
DV hitti Maijorie Devon að máli
og bað hana skýra frá boðskap Tam-
arind til Islendinga.
„Ég vil endilega hvetja íslenska
grafíklistamenn og prentara til að
taka höndum saman og vinna að
framgangi steinþrykksins, til góða
fyrir grafíklistina í landinu.
Og ef skortur er á sérmenntuðum
grafíkprenturum hér, eins og mér
hefur skilist, þá getur Tamarind tek-
ið að sér að þjálfa sfíkt fólk.
Við erum þegar búnir að vera með
stóran hóp af útlendingum í læri á
undanfömum árum.
En við tökum bara fólk sem hefur
þegar aflað sér haldgóðrar undir-
stöðumenntunar í steinþrykki."
Grafík seld upp í rekstrar-
kostnað
Hvað með íslenska myndlistar-
menn, spyr ég, eiga þeir kost á að
vinna steinþrykk í Tamarind, undir
handleiðslu meistaraprentara þar?
„Því miður standa málin þannig í
dag að við þurfum að geta selt
ákveðinn hluta af þeirri grafík sem
við þiykkjum til að standa undir
rekstrarkostnaði. Það eru meiri lík-
ur til að við getum selt þessa grafík
á góðu verði ef listamennimir em
þekktir. Þess vegna erum við til-
neydd að bjóða eingöngu þekktum
listamönnum að þrykkja hjá okkur,
fólki eins og Ed Ruscha, Billy A1
Bengtson, Philip Pearlstein, Mel
Ramos, Judy Rifka og svo framvegis.
Eins og stendur verðum við að
bíða með að bjóða íslenskum lista-
manni til dvalar hjá okkur uns hann
er orðinn þekktur í Bandaríkjunum.
Ég er langt ffiá því að vera sátt við
þetta fyrirkomulag, því í því felst
auðvitað himinhrópandi ranglæti
gagnvart ungum og lítt þekktum
listamönnum.
Við erum þvi að vinna að því að
fá styrki út á þá listamenn sem til
Tamarind koma, sem þýðir að við
þurfum ekki að hafa tekjur af sölu
verka þeirra.
Þá eigum við að geta boðið hverj-
um sem okkur sýnist að vinna með
okkur að gerð grafíkverka. íslenskir
myndlistarmenn eiga þá jafn mikinn
„séns“ og aðrir.“
Allt hægt í steinþrykki
Maijorie Devon viðurkenndi að
hún þekkti ekki til íslenskra grafík-
listamanna, nema hvað hún vissi af
Valgerði Hauksdóttur, sem nam við
listadeild háskólans í Nýju Mexíkó,
og kynntist Vigni Jóhannssyni og
verkum hans í Helsinki þar sem
hann dvelur í gestavinnustofunni í
Sveaborg.
En allt útlit var fyrir að Marjorie
Devon hafi horfið héðan stórum
fróðari en hún kom, því félagsmenn
í íslenskri Grafík tóku hana upp á
arma sér og hugðust leiða hana í
allan sannleik um stöðu grafíkmála'
á landinu.
Að lokum spurði ég Maijorie De-
von hvers vegna hún og Tamarind
væru svona höll undir steinþrykk.
Hvað er það sem sú tegund grafíkur
hefur ffiam yfir aðra grafík?
„Ég á dálítið erfitt með að svara
þeirri spumingu af óhlutdrægni, því
ég hef svo lengi verið nátengd stein-
þrykkinu og þekki það betur en aðra
grafík.
Ég held bara að steinþrykkið hafi
víðara tjáningarsvið en aðrar grafí
ískar aðferðir, og því er það betur í
stakk búið að tjá fjölbreytni nútíma-
lífe.
Fíngerðustu blæbrigði má festa á
prentsteininn, sömuleiðis breiðar,
kraftmiklar pensilstrokur. Það má
bera á steininn ljósnæm efiii og nota
ljósmyndir, eða þá að leggja á hann
finunnar litaslæður. Það er allthægt
í steinþiykki," sagði þessi geðþekka
kona að lokum. í leiðinni er rétt að
geta þess að á næsta ári kemur hing-
að til lands farandsýning á grafík ffiá
Tamarind.
-ai
Marjorie Devon, forstöðumaður Tamarind stofnunarinnar.