Dagblaðið Vísir - DV - 20.10.1989, Qupperneq 14

14
FÖSTUDAGUR 20. OKTÓBER 1989.
Frjálst.óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar,’smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (1J27022 - FAX: (1)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJOLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Jarðskjálfti í Kaliforníu
Kaliforníuríki er eitt þéttbyggðasta landsvæði verald-
ar og um leið hið nútímalegasta. Gullströndin er Kali-
fornía kölluð vegna þess að þar eru landgæði mikil og
veðursæld og auðæfin eftir því. Þangað hafa meðal ann-
ars margir íslendingar sótt í leit að fé og frama.
Kahfornía er hins vegar viðurkennt hættusvæði hvað
jarðskjálfta varðar og allt sem í mannlegu valdi stendur
hefur verið gert til að verjast afleiðingum mikilla
skjálfta. Ekkert hefur verið til sparað í öryggi, aðbúnaði
og forvörnum. íbúar Kaliforníuríkis hafa tahð sig vera
undir það búna að mæta jarðskjálftum og raunar ýmsu
vanir. Jarðskjálftinn mikh árið 1906 jafnaði San Francis-
co nánast við jörðu og smáskjálftar eru þar tíðir.
Engu að síður kom jarðskjálftinn í fyrradag í opna
skjöldu. Hann gerði ekki boð á undan sér og hrifsaði til
sín þrjú hundruð mannshf. Eyðileggingin blasir við í
braki mannvirkjanna, sundurtættum vegum og mihj-
arða tjóni. Sjálfsagt er útilokað að lýsa skelfingunni sem
greip um sig meðal þeirra mihjóna manna sem í ríkinu
búa. Aht mannhf fór úr skorðum, ljós slokknuðu, sím-
inn varð óvirkur, lyftur fóru úr sambandi og vegasam-
göngur tálmuðust. Hús hrundu, eldar loguðu og fólk
eigraði um í stjórnlausum ótta í leit að ættingjum og
vinum. Fólk leitaði útgöngu í örvæntingu augnabhks-
ins. Svo virðist sem fuhkomin ringulreið hafi ríkt í
nokkra tíma eftir jarðskjálftann. Mikil mildi var að sex-
tíu þúsund áhorfendur að úrshtaleik í hafnabolta skyldu
hafa sloppið en ekki munaði nema hársbreidd að stúkan
gæfi sig og hefði þá ekki þurft að spyija um eftirleikinn.
Þessi óhugnanlegi atburður er auðvitað ekkert eins-
dæmi í veraldarsögunni. Sögur fara af miklum jarð-
skjálftum í Kína þar sem mörg hundruð þúsund manns
fórust. Þá voru hins vegar engar sjónvarpsvélar eða
útvarpsstöðvar til að lýsa ástandinu. Á íslandi hafa jarð-
skjálftar sömuleiðis verið tíðir og þeir stærstu hafa vald-
ið bæði tjóni á fólki og mannvirkjum.
Á síðasta ári gekk gífurlegur jarðskjálfti yfir Arm-
eníu í Sovétríkjunum þar sem þúsundir manna létu líf-
ið og eyðileggingin var alger. Umheimurinn fékk minna
að frétta af þeim harmleik auk þess sem viðbúnaður
hefur áreiðanlega ekki verið fyrir hendi í sama mæh og
í Kahforníu. En shkar hamfarir minna á að mannskepn-
an stendur í rauninni ráðþrota gagnvart náttúruöflun-
um, hversu vel sem hún er undirbúin og hversu langt
sem tæknin, velsældin og stjórnin er á veg komin.
Af fyrri reynslu og í ljósi þeirrar vitneskju að Kah-
fornía sé á hættusvæði er ekki að efa að þar í landi
hafi öhu verið th tjaldað tU að vara við jarðskjálftanum
og búa sig undir hann. Hvergi er tæknin og tækin fuU-
komnari og hvergi er viðbúnaðurinn betri. Samt kemur
jarðskjálftinn eins og þruma úr heiðskíru lofti, eins og
elding af himnum ofan.
Jarðskjálftar, hvirfilbyljir, flóðbylgjur, eldgos og plág-
ur hvers konar af völdum náttúru og skepna hijá mann-
kynið án þess að það fái rönd við reist. Náttúran fer
sínu fram og hamfarimar eru mannlegum mætti og
mannlegu valdi ofvaxnar. Við erum eins og strá í vindi
þegar kemur að þeim ógnarkrafti sem býr í iðrum jarð-
ar. Þann kraft getur enginn tækni beislað og enginn
afstýrt. Jafnvel þar sem maðurinn hefur hreiðrað um
sig í gósenlandi guUs og grænna skóga og þykist vera
óhultur í ríkidæmi sínu vofir hættan yfir. Náttúran fer
ekki 1 manngreinarálit.
EUert B. Schram
Um þessar mimdir eru 25 ár síðan
Nikita Sergeivits Krústjof var
sviptur völdum með valdaráni í
Kreml. Valdaránið í október 1964
er það fordæmi sem sumir tor-
tryggnir Bandaríkjamenn vitna til,
þegar þeir tregðast við að koma til
móts við Gorbatsjov í afvopnunar-
málum og slökunarmálum í Evr-
ópu, á þeim forsendum að hann sé
aöeins stundarfyrirbrigöi. Bráð-
lega muni hið rétta andlit Sovét-
ríkjanna birtast á ný með nýjum
valdhöfum í Kreml.
En Gorbatsjov er enginn Krústj-
of, og nú eru aðrir tímar. Samt er
þessi samlíking ekki með öllu frá-
leit, þeir voru umbótamenn báðir
og á tímum Krústjofs varð á tíma-
bili þíða í kalda stríðinu og innan-
lands í Sovétríkjunum varð nokk-
uð meira ftjálsræði um skeið. En
það sem Krústjof gerði var samt í
grundvallaratriðum allt annað.
Hann stjómaði í sama anda og Stal-
ín, fyrirrennari hans, og hans um-
Nikita Krústjof, fyrrv. forsætisráðherra Sovétríkjanna. - „Lifði á eftirlaun-
um til 1971, opinberlega gleymdur í Sovétríkjunum“, segir greinarhöf.
m.a.
Man einhver
eftir Krústjof?
bætur komu með valdboði ofan
frá. Lýðræöislegar umbætur í anda
perestojku og glasnosts vom hon-
um víðsfjarri.
Krústjof hafði aldrei neitt kjör-
fylgi á borð við Gorbatsjov, hann
hafði ekkert umboð annað en sam-
þykki félaga sinna í framkvæmda-
nefndinni og forsætisnefnd flokks-
ins. Og þegar þeir félagar hættu að
styðja hann var hann sviptur völd-
um. - Að þessu leyti er staða Gor-
batsjovs allt önnur og miklu sterk-
'ari.
Arftaki Stalíns
Krústjof var alla sína tíð hand-
bendi Stalíns og einn af hans nán-
ustu samstarfsmönnum. Sú var
ástæöan fyrir því að hann var kjör-
inn eftirmaður hans sem aðalritari
flokksins eftir að Stalín dó 1953.
Krústjof var samt maðurinn sem
afhjúpaði Stalín á flokksþinginu
1956 og olli þar með slíku uppnámi
meðal kommúnista um allan heim
að jafnvel á íslandi vom myndir
af Stalín teknar niður af veggjum.
Sumir gátu aldrei fyrirgefið
Krústjof að hafa steypt Stalín af
stalli og sökuðu hann um aö hafa
veikt málstað kommúnismans.
Meðal þeirra sem þannig hugsuðu
voru Kínverjar, og fráhvarf Krústj-
ofs frá stalínisma og fordæming á
persónudýrkun vora meöal
ástæðna þess aö Mao formaður í
Kína sleit vináttu sinni við Sovét-
ríkin um 1960. - En fráhvarfið frá
stalínisma risti ekki djúpt. Sovéski
herinn var notaður til að beija nið-
ur uppreisn Pólverja 1956, og þó
enn harkalega sama ár í Ungverja-
landi þegar Ungveijar héldu að
þeir gætu hegðað sér eins og sjálf-
stætt ríki. Sú uppreisn var bæld
niður með hörku sem enn er í
minnum höfð. Ólíkt fer Gorbatsjov
að. En Krústjof fækkaði í sovéska
hemum um tvær milljónir manna
og talaði fjálglega um frið og af-
vopnun. Hann fór til Bandaríkj-
anna að hitta Eisenhower og and-
inn frá Camp David glæddi friðar-
vonir um allan heim.
Krústjof sagði líka að Sovétríkin
mundu grafa Bandaríkin, og átti
við að þau yrðu við jarðarfor kapít-
alismans. Bandaríkjamenn tóku
orðin bókstaflega og margir fylltust
ótta og heift. Friðarhjal Krústjofs
reyndist innihaldslaust en það var
þó í fyrsta sinn sem æðstu menn
risaveldanna ræddu málin þótt til
lítils yrði.
Innanlands í Sovétríkjunum rof-
aði til að sumu leyti um tíma undir
stjóm Krústjofs. Gúlagið var opn-
að, tugþúsundum pólitískra fanga
var sleppt, leyft var að gefa út bæk-
ur eftir áður bannaða höfunda, svo
sem sum verka Solsénitsíns, og
jafnvel fór að brydda á þjóðfélags-
gagnrýni. En þetta var duttlungum
háð og án ákveðinnar stefnu - og
KjaUarinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
þessi þíða varð ekki langvinn, enda
þótt menningarlíf í Sovétríkjunum
tæki fjörkipp á þessum árum. Um
tíma var talað um þíðuna í Sovét-
ríkjunum á svipuðum nótum og
perestrojkuna núna eins og tor-
tryggnir menn rifja nú upp. - En
þar var ólíku saman aö jafna.
Kúbudeilan
Á þessum árum einkenndust
samskipti risaveldanna af þeirri
staðreynd að Bandaríkin höfðu
hemaðarlega yfirburði. Þau voru
langt á undan Sovétríkjunum í
flotastyrk og kjarnorkuvígbúnaði
og því fór fjarri að þau gætu rætt
afvopnunarmál á jafnréttisgrund-
velli eins og nú er. Sovétmenn vora
því í vamarstöðu og ófáanlegir að
semja um afvopnun sem hefði veikt
enn stöðu þeirra.
Bandaríkjamenn voru öraggir
um sig og sumir töluðu jafnvel um
að frelsa Austur-Evrópu með
vopnavaldi. Það kom því sem reið-
arslag árið 1957 þegar í ljós kom
með fyrsta gervihnettinum, Sputn-
ik, að Sovétmenn voru framar
Bandaríkjunum í eldflaugatækni.
Upp úr því upphófst nýtt vígbúnað-
arkapphlaup með tilheyrandi
kjamorkutilraunum í andrúms-
loftinu.
Metingurinn náði hámarki 1962,
þegar í Ijós kom að Sovétmenn
höfðu komið fyrir kjarnorkueld-
flaugum á Kúbu þar sem Fidel
Castro var þá nýlega tekinn við
völdum. Bandaríkjamenn bragðust
hart við og settu hafnbann á Kúbu
og sneru við sovéskum skipum.
Risaveldin vora í það sinn nær því
en nokkra sinni fyrr eða síðar að
fara í kjamorkustríð. En slíkt stríð
hefði verið vonlaust fyrir Sovétrík-
in og því varð Krústjof að láta í
minni pokann.
Auðmýking Sovétríkjanna í
Kúbudeilunni varð honum dýr-
keypt. Hún var aðalástæðan fyrir
því að honum var kollvarpað,
ásamt ýmiss konar óstjóm innan-
lands, ekki síst í landbúnaðarmál-
um, hinu eilífa og óleysanlega
vandamáh Sovétríkjanna. Enn-
fremur var Krústjof vægast sagt
erfiður í umgengni, duttlungafull-
ur, uppstökkur og óútreiknanleg-
ur, svo að Brésnéf og fleiri sam-
starfsmenn hans sögðust síðar hafa
verið orðnir uppgefnir á að reyna
að tjónka við hann.
Því tilkynnti Moskvuútvarpið
hinn 18. október 1964 að Nikita Ser-
geivits hefði misst heilsuna og orö-
ið að segja af sér. Það var þó nýj-
ung að hann var látinn óáreittur
og lifði á eftirlaunum til 1971, opin-
berlega gleymdur í Sovétríkjunum.
Samanburður
Samanburður á Krústjof og Gor-
batsjov er óraunhæfur og aðstaða
þeirra í valdakerfinu er gjörólík.
Krústjof var arftaki Stalíns og mót-
aður af honum, Gorbatsjov er mað-
ur nýs tíma, óbundinn af fortíð-
inni. Sovétríkin eru nú jafnoki
Bandaríkjanna í vígbúnaði, meðal
annars vegna þeirra uppbyggingar
sem fylgdi í kjölfar Kúbudeilunnar,
og því hafa risaveldin getað samið
um afvopnun á jafnréttisgrund-
velli.
Gorbatsjov byggir umbætur sín-
ar á lýðræði, ekki tilskipunum.
Hann heftír tryggt fylgi í öllum
valdastofnunum Sovétríkjanna, en
er ekki aðeins málpípa nokkurra
valdamanna í framkvæmdanefnd-
inni sem var hin raunverulega
staða Krústjofs.
Þar meö er ekki sagt að Gor-
batsjov sé óhultur fyrir óvinum
sínum en sú afstaða sumra valda-
mikilla Bandaríkjamanna að vara-
samt sé að trúa á varanlegar breyt-
ingar því að Gorbatsjov geti horíið
fyrirvaralaust eins og Krústjof er
ekki annað en fyrirsláttur. - Aldar-
fjóröungur er langur timi í pólitík
og það er útúrsnúningur að jafna
Gorbatsjov við Krústjof.
Gunnar Eyþórsson
„Um tíma var talað um þíðuna í Sovét-
ríkjunum á svipuðum nótum og per-
estrojkuna núna eins og tortryggnir
menn riQa nú upp. - En þar var ólíku
saman að jafna.“