Dagblaðið Vísir - DV - 12.01.1991, Blaðsíða 21

LAUGARDAGUR 12. JANÚAR 1991.
21
„Ég átti kost á framhaldsnámi í
þremur tungumálum við háskól-
ann í Grafswald. Það var rúss-
neska, enska og íslenska og ég valdi
íslenskuna," segir Hermóður í
samtali við DV. Hermóður, eða
Hartmut Mettelstádt eins og hann
heitir réttu nafni, er staddur á ís-
landi í námsdvöl og hyggst vinna
að doktorsritgerð um orðaforða í
íslensku.
Hartmut er fæddurí smábænum
Annemúnde í Austur-Þýskalandi.
Hann fluttist síðar til Grafswald
sem er á Eystrasaltsströndinni.
Það er háskólabær þar sem búa 67
þúsund manns.
Hartmut lagði stund á íslensku-
nám við háskólann í Grafswald á
árunum 1971 til 1976. Helstu kenn-
arar hans í íslensku voru þeir
Bruno Kress og Ernst Weider. Fékk
hann góða kennslu?
„Já, afbragðsgóða að mörgu leyti.
Hitt er svo annað mál að við nám
sem þetta var lengi framan af lögð
höfuðáhersla á málfræðikennslu.
Námið miðaði að því að við fjögur
sem vorum í þessu gætum orðið
túlkar á íslensku. Þess vegna var í
seinni hluta námsins lögð megin-
áhersla á talmál og að kynna okkur
íslenska menningu. Ég sé það í dag
þegar ég er farinn að fást við rit-
gerðina að mig vantar dálítið und-
irstöðu í málvísindum og norræn-
um fræðum.“
Þorði ekki að segja
eitteinasta orð
Hartmut kom í fyrsta sinn til ís-
lands sumarið 1973 en þá var haldin
ráðstefna um norræn fræði á ís-
landi og boðið til hennar fjölda
fræðimanna í greininni frá útlönd-
um. Bruno Kress sat ráðstefnuna
og fékk því komið i kring að einn
nemenda hans fékk að fara með og
sitja námskeið í nútímaíslensku
sem haldið var í tengslum við ráð-
stefnuna. Hartmut varð fyrir val-
inu.
„Þetta var í fyrsta skipti sem ég
ferðaðist utan heimalands míns og
þetta var geysilega mikil upplifun
fyrir mig. Ég reyndi eftir megni að
hlusta á það sem fram fór á ráð-
stefnunni en skildi ekki nógu mikið
í málinu enn og þorði ekki að segja
eitt einasta orð,“ segir Hartmut og
hlær að endurminningunni. Hann
kom ekki aftur til íslands fyrr en
14 árum seinna, árið 1987, og þá í
tvær stuttar heimsóknir.
„í fyrra skiptíð var ég sem túlkur
á ráðstefnu fulltrúa verkalýðsfélaga
ingar, sem orðnar eru í heimalandi
hans, vera til góðs? Nú er Þýska-
land sameinað. Hefur það breytt
miklu?
Mikið starf óunnið
„Auðvitað hefur margt, reyndar
nánast allt breyst. Ég gæti ekki
verið hér í þessari námsdvöl nema
vegna þessa. Hitt er svo annað mál
að mörgum finnst þetta hafa gengið
fullhratt fyrir sig. Við veröum aö
vona að stjórnvöld beri gæfu til
þess að láta þróunina ganga í rétta
átt. Þannig er til dæmis enn mikiil
launamunur milli hinna samein-
uðu hluta Þýskalands. Verkafólk í
austurhlutanum er enn á mun
lægri launum og verður það fyrir-
sjáanlega næstu ár. Þó á landið að
heita eitt efnahagssvæði. Það er
gífurlega mikið starf óunnið við að
samræma hluti af ýmsu félagslegu
tagi.“
Hefur smakkað
skötu en ekki enn
farið á skemmtistað
Hartmut hefur lagt sig í líma við
að kynna sér sem flesta fletí á ís-
lenskri menningu samtímans.
Hann hefur tíl dæmis smakkað
flesta rétti sem þjóðlegir geta talist.
„Ég hef borðað bæði skötu og
hákarl. Hvort tveggja fannst mér
mjög bragðgott en sterkt. Svið fékk
ég þegar ég kom hingað fyrst og
verð að viðurkenna að mér fannst
það einkennilegur siður þó þau
brögðuðust ágætlega."
Einn anginn á íslenskri menn-
ingu, sem hann á enn ókannaðan,
er íslensk skemmtistaðamenning.
„Ég hef satt aö segja ekki lagt í
það ennþá, En ég þarf að fara að
drífa í því,“ segir hann brosandi.
Hann les dagblöðin, hlustar á út-
varpið og talar við fólk sem hann
hittir og segist mjög sjaldan eiga í
erfiðleikum með að skilja það sem
sagt er við hann.
„Það er stundum, þegar fólk talar
mjög hratt eða óskýrt, sem ég á í
smávegis vandræðum."
Tapast
íslensktunga?
íslendingar hafa, að því er virð-
ist, nokkrar áhyggjur af enskum
áhrifum í móðurmáli sínu.
Hartmut Mettelstádt, öðru nafni Hermóður, er mikill íslandsvinur og er staddur hér i námsdvöl í íslensku.
DV-mynd GVA
íslandsvinur frá Austur-Þýskalandi:
íslandsferðin var
fyrsta utanlandsferðin
á Norðurlöndum og við Eystrasalt.
Þá sá ég ekki ýkja mikið af landinu
en sat bara inni í klefa og túlkaði
ræður beint af íslensku yfir á þýsku.
Það er geysilega krpfjandi starf og
erfitt. Svo kom ég seinna um sumar-
ið með hópi ungra manna sem
komu sem ferðamenn til íslands í
eina viku. Þetta var fyrstí ferða-
mannahópurinn sem kom til ís-
lands frá Austur-Þýskalandi."
Var áskrifandi
að Þjóðviljanum
Þegar hér var komið sögu var
Hartmut orðinn reiprennandi tal-
andi á íslenska tungu enda haíði
hann verið iðinn við að æfa sig eft-
ir að náminu lauk þó tækifæri til
þess beinlínis að tala íslensku væru
ekki mjög mörg. Hermóður las ís-
lenskar bækur og gluggaði í Þjóð-
viljann sem hann fékk' sendan frá
Islandi. Á þessum tíma var ferða-
frelsi nánast ekkert og heimsóknir
íslendinga til Austur-Þýskalands
ekki algengar og því sjaldan sem
Hartmut var kallaður til að túlka.
„Ég gerði mér fljótt grein fyrir að
ég gætí ekki unniö fyrir mér sem
túlkur. Þess vegna er ég að reyna
að ljúka þessari ritgerð í þeirri von
að það veití mér kost á prófessors-
stöðu í íslensku við einhvem þýsk-
an háskóla. Ég kom hingað í byijun
desember og byija í háskólanum
þegar kennsla hefst að loknu jóla-
leyfi."
Hartmut er 37 ára gamall og er
giftur tveggja barna faðir. Fannst
honum ekki einmanalegt og fram-
andi að eyða jólunum á íslandi
fjarri fjölskyldu og ástyinum?
„Ég neita því ekki. Ég á marga
vini og kunningja hér sem voru
boðnir og búnir að leyfa mér að
vera um jólin en ég kaus að vera
að mestu einn. Ég fór að vísu með
kunningja mínum tíl dótturhans í
Sandgerði og var þar á aðfanga-
dagskvöld. Þaö var mjög fróðlegt
að sjá hvernig íslendingar halda
jól. Þeirra siðir eru að sjálfsögðu
talsvert frábragðnir því sem tíðk-
ast í mínu heimalandi. Svo fékk ég
lánaða þessa íbúð sem kunningja-
kona mín í Háskólanum leigir og
eyddi jólum og áramótum hér.“
Viðtalið fer fram í bakhúsi við
Baldursgötu. Þaö verður tæplega
heyrt á mæli Hartmuts að þar tali
innfæddur Þjóðveiji. Hann talar
næstum lýtalausa íslensku og þá
stund sem við ræðumst við verður
aldrei vart viö slettur í málfari
hans en hann talar afar varlega og
í kórréttum setningum.
Enginn áHugi
lengur á rússnesku
Allt þar til breytíngarnar urðu í
Austur-Þýskalandi fyrir rúmlega
ári var rússneska skyldunáms-
grein í grunnskólum. Hún var
kennd úr fimmta bekk og upp í
gegnum allt menntakerfið upp í
háskóla. En hafði þetta nám ein-
hvern tilgang?
„Ég held að það hafi enginn út-
skrifast sem gat talað rússnesku
eftir að skyldunáminu lauk. Þegar
Þjóðveijar fóru í sumarleyfisferðir
austur að Svartahafi eða eitthvað
slíkt gátu þeir því alls ekki notað
þetta tungumál og alls ekki í sam-
skiptum við aðrar þjóðir í austur-
blokkinni þar sem rússneska var
líka skyldunám,“ segir Hermóður.
„Eftír breytinguna er rússneska
ekki skyldugrein heldur val og í
bekk sonar míns veit ég að tveir
sýndu áhuga á að læra rússnesku.
Nú vilja allir læra ensku í staðinn.“
- En finnst Hartmut þær breyt-
Skemmst er að minnast málrækt-
arátaksins sem hefur verið í gangi
leynt og ljóst um nokkra hríð. Hef-
ur Hartmut orðið var við breyting-
ar í þessa átt eftír að hann fór að
kynna sér íslenska tungu?
„Ég tek eftir því að unglingar tala
öðruvísi en gamalt fólk,“ segir
hann, „en því er nú þannig farið
með tungumál að þau taka stöðug-
um breytíngum. Þó tungur smá-
þjóða eigi ávallt erfitt uppdráttar
tel ég að íslendingar þurfi ekki að
hafa miklar áhyggjur af stöðu ís-
lenskunnar. Það er eðlilegt aö
enskra áhrifa gæti í íslensku því
enska heyrist svo mikið í útvarpi
og sjónvarpi og fólk les
kennslubækur á ensku. Það er allt
í lagi þó ný orð séu tekin inn í
máhð. Ef hins vegar beygingar-
kerfið eða málfræðiatriði fara að
raskast eöa týnast er voðinn vís og
því sjálfsagt að vera á varðbergi."
-Pá