Dagblaðið Vísir - DV - 12.01.1991, Blaðsíða 47

LAUGARDAGUR 12. JANÚAR 1991.
55
Reykjavík fyrr og nú
Forsætisrád-
herra kvaddur
Þessi gamla mynd Magnúsar Ól-
afssonar er athyglisverö heimild
um vestasta hluta Skuggahverfis-
ins á þriöja áratugnum. En jafn-
framt er hún ljósmynd af tilteknum
viðburði í bæjarlífi síns tíma, nefni-
lega útfbr Jóns Magnússonar for-
sætisráðherra í júlíbyrjun árið
1926. Myndin er tekin fyrir utan
hús Jóns, Hverfisgötu 21, sennilega
að lokinni húskveðju sem þá og
lengi síðar voru alvanalegar.
Umsjón:
Kjartan Gunnar
Kjartansson
Jón Magnússon
Jón Magnússon fæddist að Múla
í Aöaldal í Þingeyjarsýslu 1859 og
ólst upp hjá foreldrum sínum,
lengst af á Skorrastað í Norðfirði,
sonur séra Magnúsar Jónssonar
frá Víðimýri i Skagafirði og Vil-
borgar Sigurðardóttur frá Hóli í
Kelduhverfi.
Eftir stúdentspróf 1881 hóf Jón
laganám í Kaupmannahöfn en varö
lítið ágengt; m.a. vegna óreglu, og
hætti námi. í annarri atrennu fimm
árum síðar las hann hins vegar af
slíkri eljusemi að hann lauk próf-
um með hárri meðaleinkunn á einu
og hálfu ári.
Hann var sýslumaður í Vest-
mannaeyjum frá 1891, landshöfð-
ingjaritari frá 1896, skrifstofustjóri
í stjórnarráðinu frá 1904, bæjarfó-
geti í Reykjavík frá 1908 og forsæt-
isráðherra frá 1917 og til dánardags
að tveimur árum undanskildum
1922-24. Þá var hann alþingismað-
ur 1902-1919 og 1922 til dánardags,
bæjarfulltrúi 1903-08 og 1914-17 og
forseti bæjarstjórnar 1915-16.
í sjálfstæðismálinu var Jón í upp-
hafi hallur undir Valtýskuna en
snerist síðar á sveif með Heima-
stjórnarmönnum og var í forystu-
sveit þeirra meöan sá flokkur var
við lýði. í hinu nýja flokkakerfi
varð hann svo ásamt Jóni Þorláks-
syni leiðtogi hinna borgaralegu
afla.
Forsætisráðherra
á limbrotatímum
Jón Magnússon komst til æðstu
metorða íslenskra stjórnmála á
sögulegum umbrotatímum. Hann
var fyrsti forsætisráðherra ríkis-
stjórnar sem skipuð var fleiri en
einum ráðherra. Hann var forsæt-
isráðherra er ísland varð fullvalda
ríki 1918 og eins er íslendingar
fengu til landsins æðsta dómsvald
í eigin málum með stofnun Hæsta-
réttar 1920. Síðast en ekki síst hélt
hann um stjómartaumana er hér
var í mótun nýtt flokkakerfi og
stjórnmálaumræðan tók að snúast
um nýjar og innlendar forsendur
efnahags- og atvinnumála.
En þrátt fyrir hið mikla traust
sem Jón naut og sem náði langt út
fyrir raðir hans eigin flokksmanna
hefur hann aldrei orðið dekurbarn
sagfræðilegrar umfjöllunar. Senni-
lega hefur hann ekki þótt nógu lit-
ríkur persónuleiki. Það má reynd-
ar til sanns vegar færa að Jón
Magnússon hafði aldrei til að bera
glæsileika og andagift Hannesar
Hafstein, pólitíska sannfæringu
Jóns Þorlákssonar né ritsnilld og
mælsku Jónasar frá Hriflu.
Jón þótti að vísu vingjamlegur í
viðmóti en enginn gleðimaður og
fremur fáskiptinn. Hins vegar var
hann mjög vel greindur, iðinn og
samviskusamur, raunsær og rök-
DV-mynd: Brynjar Gauti
fastur og einn lögfróðasti maður
síns tíma. Auk þess var hann
óvenju þolinmóöur og Upur samn-
ingamaður.
Þessir eiginleigar hans hafa ugg-
laust ráðiö mestu um það sem er
einsdæmi í íslenskri stjómmála-
sögu að yflrgnæfandi meirihluti
þingmanna fékk hann til að mynda
stjóm árið 1920 þó hann sjálfur
sæti þá ekki á þingi.
Greinarbesta ritgerð, sem skrifuð
hefur verið um Jón Magnússon, er
eftir Sigurð Líndal lagaprófessor
en þar er m.a. eftirfarandi lýsing:
„Jón Magnússon var meðalmaður
á hæð, nokkuð luralega vaxinn,
oftast niðurlútur og hallaðist dálít-
ið út í aðra hlið þegar hann gekk,
sem mun hafa stafað af einhverri
lömun á yngri árum. Fjarri fór að
hann væri fyrirmannlegur á velli.“
Síðar í ritgerðinni vitnar Sigurð-
ur í andsvar Jóns við þeirri gagn-
rýni aö hann vanti skörungsskap:
„Þeir em alltaf að tuggast á því,
að eg sé enginn skörungur ... En
hvenær hef eg sagzt vera skörung-
ur, og hvað ætla þeir með skömng
að gera?“
Konungskoman
og ævilok
Jón Magnússon lést 23. júní 1926.
Ellefu dögum áður hafði Kristján
konungur X. komið í heimsókn til
landsins og bjuggu konungshjónin
í húsi Jóns við Hverfisgötu meðan
þau voru í Reykjavík. Eftir fjögurra
daga dvöl í Reykjavík sigldi kon-
ungur á skipi sínu til Siglufjarðar
og Akureyrar og loks til Seyðis-
íjarðar og var forsætiráðherra með
í þeirri fór. Þar skildi leiðir. Kon-
ungur hélt heimleiðis til Dan-
merkur en herskipið Geyser átti
aö flytja forsætisráðherrahjónin til
Reykjavíkur.
Jón haföi fengið herskipið til að
koma viö á Norðfirði en hann ætl-
aöi að heimsækja æskustöðvar sín-
ar að Skorrastað sem hann haföi
ekki augum litið í fjörutíu og flmm
ár. Honum varð ekki að þeirri ósk
sinni því hann fékk hjartaslag og
lést skömmu eftir að hann kom í
land á Norðfirði.
Jón byggði árið 1889 húsið Þing-
holtsstræti 29 sem enn stendur á
homi Þingholtstrætis og Skálholts-
stígs en þar er nú til húsa stofnun
Sigurðar Nordals. í þessu húsi bjó
Jón Magnússon til ársins 1912 en
þá var fullbúið húsið sem hann lét
reisa að Hverfisgötu 21 og átti hann
þar heima til æviloka.
Eftir daga Jóns keypti Sigurður
Jónasson, forstjóri Tóbakseinka-
sölu ríkisins, húsið en hann seldi
það 1940 Hinu íslenska prentarafé-
lagi sem átti húsið um árabil.
Bókaútgáfa Menningarsjóös var
um skeið til húsa að Hverfisgötu
21 en þar hefur nú Félag bókar-
geröarmanna aösetur sitt.
Sölvhóll og Nýborg
Eins og sjá má bólar ekkert á
Þjóöleikhúsinu árið 1926 en bygg-
ingaframkvæmdir þess hófust ekki
fyrr en tveimur árum síðar. Ef
gamla myndin prentast vel má sjá
á henni lengst til vinstri í noröaust-
ur-homið á Sambandshúsinu
gamla við Sölvhólsgötu. Þar fyrir
austan er Sölvhóll, sem upphaflega
var hjáleiga í landi Amarhóls,
byggö fyrir 1780. Þá má sjá Nýborg
þar fyrir austan, en það hús var
reist 1917 sem helsta birgðar-
geymsla Landsverslunar. Húsið
varð síðan fyrsta aðsetur-Áfengis-
verslunar ríkisins og síðar um ára-
bil eina áfengisútsala ÁTVR.
Húsin, sem sést í hægra megin
við Hverfisgötu 21, standa öll enn-
þá. Efst er í byggingu steinhúsiö
Smiðjustígur UA en þar hefur ver-
ið húsgagnaverkstæði í áratugi. Þá
sést einnig í þök timburhúsanna
Lindargötu 11, Lindargötu 13 og
Smiðjustígs 13 en þessi þijú timb-
urhús byggði upphaflega Ástráður
Hannesson verslunarmaður, faðir
Einars Ástráðssonar læknis. Á
milli timburhúsanna við Lindar-
götu sést svo í turninn á verk-
smiðjuhúsi Völundar.
Veður
Minnkandi norðan- og norðvestanátt, ennþá all-
hvöss austantil á landinu en mun hægari eftir þvi
sem vestar dregur, aðeins gola eða kaldi á Vestflörð-
um. Norðan- og austanlands verða él i dag en léttir
til i kvöld, viða léttskýjað á Suðurlandi. Frost 4-9 stig.
Akureyri snjóél -7
Egilsstaðir hálfskýjað -8
Hjarðarnes léttskýjað -7
Galtarviti skýjað -5
Kefla víkurflug völlur skýjað -7
Kirkjubæjarklaustur heiðskirt -9
Raufarhöfn snjóél -8
Reykjavík léttskýjað -10
Vestmannaeyjar léttskýjað -9
Bergen slydduél 1
Helsinki rigning 4
Kaupmannahöfn þokumóða 5
Osló skýjað 3
Stokkhólmur skýjað 6
Þórshöfn snjókoma -3
Amsterdam þokumóða 4
Barcelona léttskýjað 6
Berlín ■'þokumóða -1
Chicagó heiðskírt -6
Frankfurt heiöskirt -6
Glasgow rigning 3
Hamborg skýjað 2
London skýjað 6
LosAngeles skýjað 19
Lúxemborg heiðskírt -5
Madrid léttskýjaö 0
Malaga skýjað 11
Mallorca hálfskýjað 3
Montreal skýjað -2
New York hálfskýjaö 6
Nuuk snjókoma 3
París heiðskirt -4
Valencia þokumóða 5
Vín skýjað -3
Winnipeg skýjað - -2
Gengið
Gengisskráning nr. 7. -11. janúar 1991 kl. 9.15
Einingkl. 12.00 Kaup Sala Tollgengi
Dollar 55,690 55,850 55,880
Pund 106,496 106,802 106,004
Kan. dollar 48,306 48,445 48,104
Dönsk kr. 9,4783 9,5056 9,5236
Norsk kr. 9,3244 9,3512 9,3758
Sænsk kr. 9,7805 9,8086 9,7992
Fi.mark 15,1723 15,2159 15,2282
Fra. franki 10,7506 10,7814 10,8132
Belg. franki 1,7693 1,7744 1,7791
Sviss. franki 43,3392 43,5138 43,0757
Holl. gyllini 32,3450 ' 32,4379 32,5926
Þýskt mark 36,4595 36,5642 36,7753
it. líra 0.04848 0,04862 0,04874
Aust. sch. 5,1793 5,1941 5,2266
Port. escudo 0,4064 0,4076 0,4122
Spá. peseti 0,5783 0,5799 0,5750
Jap. yen» 0,41388 0,41507 0,41149
Irskt pund 97,471 97,751 97,748
SDR 78,7796 79,0060 78,8774
ECU 75,2984 75,5148 75,3821
Símsvari vegna gengisskrðningar 623270.
F iskmarkadimir
Faxamarkaður
11. janúar seldust alls 46,229 tonn.
Magn í Verð í krónum
tonnum Meðal Lægsta Hæsta
Blandað 0,017 55,00 55,00 55,00
Hrogn 0,078 370,51 360,00 380,00
Keila 0,625 42,00 42,00 42,00
Langa 0,167 67,60 60,00 70,00
Lúða 0,177 456,72 365,00 540,00
Rauðmagi 0,011 120,00 120,00 120,00
Saltfiskflök 0,144 102,71 90,00 120.00
Skarkoli 0,018 150,00 150,00 150,00
Steinbítur 0,972 63,54 60,00 70,00 .
Þorskur, sl. 30,063 106,86 101,00 120,00
Þorskur, ósl. 6,084 96,85 81.00 109.00
Ufsi 0,023 20,00 20,00 20,00
Undirmál. 1,199 73,91 46,00 85,00
Ýsa, sl. 2,765 111,25 108,00 114,00
Ýsuflök 0,082 74,00 74,00 74,00
Ýsa, ósl. 3,799 104,67 101,00 115,00
Fiskmarkaður Hafnarfjarðar
11. janúar seldust alls 41,418 tonn.
Hlýri 0,036 59,00 59,00 59,00
Smáþorskur, ósl. 0,233 76,00 76,00 76,00
Gellur 0,130 307,23 303,00 313,00
Hrogn 0,029 335,00 335,00 335,00
Smárþorskur 2,009 86,00 86,00 86,00
Steinbítur 1,095 57,26 30.00 60,00
Langa, ósl. 0,217 66,00 66,00 66,00
1,963 39,28 39,00 40,00
9,541 104,75 101,00 124,00
2,245 40,58 25,00 41,00
Þorskur 16,446 107,34 102,00 121,00
Steinbítur 0,741 75,29 59,00 86,00
Skötuselur 0,016 255,00 255,00 255,00
Skata 0,099 110,00 110,00 110,00
Lúða 0,083 472,81 350,00 645,00
Langa 0,642 76,71 75,00 78,00
Koli 0,015 112,00 112,00 112,00
Keila 0,145 47,00 47,00 47,00
Karfi 5,726 88,00 56,00 92,00
Fiskmarkaður Suðurnesja
11. janúar seldust alls 135,276 tonn.
Þorskur, ósl. 67,264 106,42 88,00 122,00
Ýsa, ósl. 27,776 90,18 80,00 101,00
Ýsa, sl. 2,172 116,19 50,00 120,00
Þorskur, sl. 15,337 111,63 92,00 117,00
Undirmál 0,320 50,97 30,00 71,00
Skarkoli 0,332 92,74 90,00 100,00
Ufsi 0,724 37,83 15,00 77,00
Náskata 0,043 30,00 30,00 30,00
Lúða 0,153 422,84 405,00 465,00
Karfi 0,785 71,46 60,00 74,00
Lýsa 0,160 33,75 30,00 40,00
Steinbítur 3,485 57,65 20,00 69,00
Langa 2,255 68,68 20,00 80,00
Keila 14,151 41,50 29,00 48,00
Hlýri 0,311 65,38 20,00 78,00
Góó ráó eru til aö
fara eftir þeim!
Eftireinn
-ei aki neinn