Dagblaðið Vísir - DV - 20.11.1991, Blaðsíða 15

MIÐVIKUDAGUR 20. NÓVEMBER 1991.
15
Ragnar Reykás
ogviðöll
Ragnar Reykás er tekinn við stjórninni. - „Er hann ekki einmitt sá stað-
fasti og einarði talsmaður alls þess sem hentugast er að fylgja eftir?“
Einhvem tímann hét ég sjálfum
mér því að minnast aldrei á stjórn-
mál í þessum hugleiðingum mínum
um lífið og tilveruna. Enda þótt
vinir mínir í þjóðfélagsfræðum
haldi því stíft fram að vart sé unnt
að tala um nokkum hlut án þess
að pólitík blandist þar á einhvem
hátt í spihð þá er það samt trú mín
að flest af því sem stendur hjarta
mannsins næst tengist ekki stjórn-
málum, jafnvel ekki í víöustu
merkingu.
„Það sem helst hann varast vann
varð þó að koma yfir hann,“ var
einu sinni sagt og má margur reyna
þann sannleik á sjálfum sér. Yfir-
lýsingar ráðamanna okkar undan-
fama daga valda þvi að eiginlega
er ómögulegt annað en að hugsa
um stjómmál og þar sem hjá göml-
um fjölmiðlamanni er stutt á milli
hugsunar og orða þá vona ég að
góðfúsir lesendur fyrirgefi mér
örfá orð um „ástandið" eins og það
er túlkað af stjórnmálamönnum og
fréttafólki.
Hinn sívökuli stýrimaður
Samkvæmt því sem ráðherrar
hafa lýst yfir er að skella á kreppa
í landinu. Framleiðsla dregst sam-
an, útflutningur minnkar, atvinnu-
leysi blasir við, tílkostnaður eykst,
hvert fyrirtækið á fætur öðra verð-
ur gjaldþrota, fiskveiðar og fisk-
vinnsla em í kröggum og krafist
er útflutningsbanns á ferskum
fiski. Stórkaupmenn láta ekki sitt
eftir liggja og biðja um ferðaskatt
á utanlandsferðir og bændur leggj-
ast gegn innflutningi á landbúnað-
arvömm.
Stóm máhn virðast vera bann við
fiskútflutningi, bann við búvöm-
innflutningi og hömlur á utan-
landsferðir. Kvótasala á fiski í sjón-
um er að verða sjálfstæð atvinnu-
grein og kannski hin arðbærasta
Kjallarinn
Haraldur Ólafsson
dósent
ef undan em skildar auglýsinga-
stofur sem annast markáðssetn-
ingu, svo vel stjórnmálaskoðana
sem, jólabókarinnar í ár“. - Ragn-
ar Reykás er tekinn við stjóminni.
En er það ekki einmitt það sem
við höfum verið að bíða eftir? Er
hann ekki einmitt sá staðfastí og
einarði talsmaður alls þess sem
hentugast er að fylgja eftír hverju
sinni, hinn sívökuli stýrimaður
sem ætíð veit hvaðan vindurinn
blæs og ætíð sighr beitívind?
Stundum hefja menn og konur
mikla umræðu um íslendinga,
hverjir þeir séu, hvað þeir séu,
hvernig þeir séu og sýnist sitt
hverjum eins og verða vill þegar
margir koma saman. Menn velta
fyrir sér hvort þeir (þ.e. við) séu
trúaðir, göfuglyndir, gestrisnir,
haldnir minnimáttarkennd eftír
aldalanga kúgun, haldnir mikil-
mennskubijálæði eyjaskeggja sem
aldrei beri sig saman við aðrar
þjóðir - í stuttu máh sagt: hvort
Islendingar séu í einhverju frá-
brugðnir öðrum þjóðum.
„íslendingseðlið“
Þessar umræður vekja alltaf hjá
mér sömu spurninguna, bamalega
yfirlætíslega og ósvífna: Um hvað
er fólkið að tala?
Svörin við þessari spurningu eru
auðvitað mörg vegna þess að hver
og einn er að tala um eitthvað sem
honum hggur á hjarta, eitthvað
sem hann vill koma á framfæri, svo
að öh svörin, hversu sundurleit
sem þau em, viturleg eða fávísleg,
bera því vitni hvemig við íslend-
ingar emm. Við erum allt það sem
okkur dettur í hug en ekki neitt.
eitt einangraö og afmarkað. það
liggur í augum uppi að við erum
trúuð og vantrúuð, vitur og
heimsk, góð og vond, allt það sem
manneskjur um allan heim og á
öllum tímum eru og hafa verið.
En við höfum líka átt okkur
nokkra „gúrúa“, eins og það er nú
kallað, sem hafa innprentað okkur
ákveðnar hugmyndir um hvað við
erum og hvernig viö hugsum, eða
réttara sagt: hvernig við eigum að
hugsa um okkur. Innra með okkur
finnum við" tíl togstreitu mhh
þeirra skoðana sem haldið hefur
verið að okkur.
Það ætti því í raun og veru að
vera umræðuefni þeirra sem fjalla
um „íslendingseðlið" að athuga
hverjar skoðanir það eru sem að
okkur er haldið, hverjir eru áhrifa-
mestír í boðun hugmynda um okk-
ur og hvernig og hverjir móta enn
þann dag í dag hugmyndir okkar
og afstöðu tíl sjálfra okkar og um-
heimsins.
Sigur skal það heita!
En hvað kemur þetta stjórnmál-
um við?
Jú, þannig að ýmsir virðast nær-
ast á ræðum og ritum stjórnmála-
manna. Ég hef oft undrast hve
margt gott fólk tyggur endalaust
orð flokksléiötoga og varast að láta
í ljósi efa um vitsmuni þeirra og
skörungsskap. Skiptír þá engu þótt
hvað reki sig á annars hom, skoö-
anir þeirra þyrhst eins og vindhani
á bæjarburst. Mín reynsla er sú að
stjórnmálamenn séu nákvæmlega
eins og annað fólk, hvorki verri né
betri, vitrari né tregari en aðrir og
álíka staöfastir og tvíráðir eins og
við almúgafólkið.
Það er ef til vill þetta sem ræður
mestu um hve hlýtt mér er til ahra
þeirra sem ég kynntíst í hði þing-
manna „þegar ég var á freigát-
unni“, þ.e. þegar ég sat á Alþingi.
Einmitt þess vegna er ég líka alltaf
á varðbergi gagnvart þeim sem
trúa því, annaðhvort í alvöru eða
af góðvhd, að stjórnmálaleiötogar
séu eitthvað hátt yfir aðra menn
hafnir og orð þeirra séu merkari
en annarra.
íslendingar em auðug þjóð,
langtum auðugri en Vinnueitenda-
sambandið og Verkamannasam-
bandið vhja vera láta. (Það er í
aðra röndina hjákátlegt að heyra
forystumenn launþegasamtaka
vera farna að tala um varnarsigra.
Sigur skal það heita!)
Það er ekki heldur neinn vafi á
því að þessi kreppa gengur yfir,
hverjir sem koma til með að þakka
sér að komist varð yfir hana. En
það verða ekki stjómmálamenn
sem „sigrast" á henni heldur fólkið
í landinu, Ragnar Reykás og ahir
hinir sem honum líkjast - viö öll.
Haraldur Ólafsson
„ ... við höfum líka átt okkur nokkra 7
„gúrúa“, eins og það er nú kallað sem
hafa innprentað okkur ákveðnar hug-
myndir um hvað við erum og hvernig
við hugsum...“
Þjóðinni skipt
í tvo hópa?
„ .. .tæpast kemur til greina að auka erlendar lántökur þar sem erlend
lán þjóðarinnar eru þegar orðin of há.“
Mér flaug þessi spurning í hug þeg-
ar upplýst var nýlega að yfir þús-
und Islendingar myndu verða á
Kanaríeyjum um jólin. Þessar
fréttir eru í allnokkru ósamræmi
við endalausar upptalningar Lög-
birtingablaðsins um hin fjölmörgu
gjaldþrot sem verða um þessar
mundir í landinu.
Starfsemi erlendra banka
Þegar óðaverðbólga og neikvæðir
vextir höfðu höggvið stórt skarð í
sparifé landsmanna tók Alþingi sig
th undir forystu Ólafs heitíns Jó-
hannessonar og settí lög um verð-
tryggingu fjárskuldbindinga árið
1979. Þau lög drógu slóða gjaldþrota
á eftir sér og sjálft Sambandið mátti
leggja upp laupana í fyrri mynd
þótt ekki yrði það gjaldþrota.
Það er í sjálfu sér ekki alls kostar
rétt að kenna Ólafslögum sérstak-
lega um þá óhehlaþróun sem orðið
hefur að þessu leyti. Hún á ekkert
síður rætur að rekja th þeirra okur-
vaxta sem leiddu af hinu svonefnda
vaxtafrelsi. Þaö var miður skyn-
sainleg ráðstöfun að sleppa vöxtun-
um lausum án þess að opnað hefði
verið áður eða um leiö fyrir starf-
semi erlendra banka í landinu.
Kjalladnn
Ólafur Stefánsson
viðskiptafræðingur
Nú mun ákveðið að erlendum
bönkum verði heimilt áð opna hér
útibú eftir næstu áramót. Ekki hef-
ur þó heyrst um neinn erlendan
banka sem sækist eftír því enda
varla við því að búast í ljósi hins
ótrygga efnahagsástands sem hér
ríkir. Hæpið er að opnun slíks útí-
bús myndi leiða tíl mikhla vaxta-
lækkana fyrst í staö þótt svo yrði
sjálfsagt þegar frá liði.
Umdeild kenning
Því hefir verið haldið fram að
háir vextír hvetji th spamaðar.
Þessi kenning er þó umdehd meðal
hagfræðinga og telja verður allt
eins líklegt að háir vextir geti ýtt
Undir eyðslu.
Bent hefur verið á aö hið skefja-
lausa lánsfjárhungur hins opin-
bera sé ein höfuðorsök vandans.
Það er þó ekki nóg að koma auga
á orsakirnar. Finna þarf lausn á
vandanum. Dlmögulegt er að skera
niður opinbera starfsemi á stuttum
tíma enda þótt reynt sé að draga
úr ríkisútgjöldum.
Rétt virðist einnig að draga úr
lánveitíngum í gegnum húsbréfa-
kerfið en tæpast kemur th greina
að auka erlendar lántökur þar sem
erlend lán þjóðarinnar eru þegar
oröin of há. Það er því hæpið að
óbeinar aðgerðir dugi th lausnar
vandanum heldur er líklegt að
beita verði beinum aðgerðum og
liggur þá beinast við að Seðlabank-
inn grípi í taumana og ákveði vextí
innlánsstofnana eins og hann gerði
áður en vöxtunum var sleppt laus-
um og þeir yrðu væntanlega
ákveðnir í samræmi við ghdandi
vextí í helstu viðskiptalöndum ís-
lendinga sem munu vera mun
lægri en hér.
Sumir munu sjálfsagt telja það
spor aftur á bak en verði það ekki
stigið og það fyrr en síðar er ekki
einungis verið að viðhalda þjóðfé-
lagslegu óréttlætí heldur verið að
halda við ástandi sem verkar sem
dragbítur á aht atvinnulíf lands-
manna nema ef th vhl verðbréfa-
sölu sem er eitt af þvi fáa sem
blómstrað hefur í landinu í seinni
tíð, eins og kunnugt er.
Ólafur Stefánsson
„Þaö var miður skynsamleg ráðstöfun
að sleppa vöxtunum lausum án þess
að opnað hefði verið áður eða um leið
fyrir starfsemi erlendra banka í land-