Dagblaðið Vísir - DV - 24.09.1992, Blaðsíða 14

14
FIMMTUDAGUR 24. SEPTEMBER 1992.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, 105 RVlK, SlMI (91)63 27 00
SlMBRÉF: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91 )63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Askrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
SlMBRÉF: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plotugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð í lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Forstjóranetið
Samband íslenzkra samvinnufélaga bráðvantar pen-
inga, sem það á fasta í hermangsfyrirtækinu Sameinuð-
um verktökum. Það getur ekki komið þessari eign í
verð, af því að það er í minnihlutahópi hluthafa og get-
ur ekki fengið meirihlutann á sitt band.
Aðalfundur Sameinaðra verktaka er enn eitt dæmið
um, að íslenzk hlutafélög eru ekki hhðstæð opnum
hlutafélögum í útlöndum og geta því ekki að óbreyttu
ástandi orðið homsteinn tilrauna til að gera hlutafjár-
eign að marktæku sparnaðarformi fyrir almenning.
í útlöndum væm Sameinaðir verktakar sennilega
opið hlutafélag með skráningu á hlutabréfamarkaði.
Menn keyptu og seldu í því hlutabréf eftir gengi hvers
dags. Stjómendur þess heföu að meginmarkmiði að reka
fyrirtækið á þann hátt, að arðgreiðslur héldust háar.
Hér á landi er algengt, að stofnun og rekstur fyrir-
tækja snúist um allt annað en reglubundinn hagnað og
góða skráningu á hlutabréfamarkaði. Hér stofna menn
fyrirtæki fremur til að fá góða vinnu við þau og síðan
til að nota þessa vinnuaðstöðu til annarra áhrifa.
Hlutafélagaflóra íslands er eins konar forstjóraveldi.
Velgengni fyrirtækja er oft notuð til að bæta kjör for-
stjóra, en ekki til að greiða arð. Þegar betur gengur,
komast forstjórar yfir meira hlutafé með því að kaupa
það fyrir slikk af þeim, sem þurfa að losna við það.
Fcrstjórar ákveða verðið, af því að eigendur hluta-
bréfa geta ekki fengið eðlilegan arð í samræmi við gengi
fyrirtækisins og standa uppi með verðlausa pappíra,
þótt fyrirtækið sé efnað. Engir hafa hag af þessum verð-
lausu pappírum nema forstjórar í aðstöðu.
Fjármagns til kaupa á aukinni aðstöðu sinni afla for-
stjórar með innherjaviðskiptum af ýmsu tagi, svo sem
með því að skattleggja aðföng fyrirtækisins í formi
umboðslauna og með stofnun pappírsfyrirtækja, sem
kaupa og selja vörur og þjónustu hvert af öðru.
Engin leið er fyrir almenna hluthafa að henda reiður
á þessum möguleikum. Stjómarmenn hafa einnig tak-
markaða möguleika til afskipta, ef þeir em ekki í náð-
inni hjá forstjóranum og meirihluta hans, meðal annars
af því að endurskoðendur hlýða forstjórum í bhndni.
Þar á ofan fara forstjórar gjama með eigið fé fyrir-
tækjanna. Einnig hðka þeir fyrir helztu stjómarmönn-
um til að kaupa sér frið fyrir þeim. Þannig myndast
skörp skh milli meirihluta og minnihluta 1 stjómum
þekktra fyrirtækja, sem fátítt er í útlöndum.
Næsta stig er, að fyrirtæki fara að kaupa hluti í öðr-
um fyrirtaekjum, ekki vegna arðvonar, heldur til að
kaupa stjómarsæti handa forstjórum, auka tekjur
þeirra og áhrif. Úr þessu er smám saman ofið hagsmuna-
net forstjóra, sem sitja í stjómum hver hjá öðrum.
Þessi iðja blómstrar í skjóh ríkisins, sem veitir einka-
leyfi og ýmis fríðindi, er gera fyrirtækjum kleift að lifa
góðu lífi, þótt annarleg sjónarmið ráði miklu í rekstri
þeirra. Bankar koma og til skjalanna og vemda gróin
fyrirtæki forstjóranetsins gegn samkeppnisaðilum.
Þetta forstjóranet er kahað Kolkrabbinn, þótt ekki
sé um eitt dýr að ræða, heldur ýmis tengd og misvoldug
hagsmunabandalög. Samband íslenzkra samvinnufé-
laga var einu sinni annar homsteinn svonefiids helm-
ingaskiptafélags, en er nú komið út í kuldann.
Stjómmálaöflin, með Sjálfstæðisflokkinn í broddi
fylkingar, munu standa vörð um þetta forstjóraveldi,
ef einhverjir kynnu að reyna að hrófla við því.
Jónas Kristjánsson
„Þegar sparað er i heilbrigðismálum, er sagt, aö lifi sjúklinga sé stefnt i hættu,“ segir höfundur m.a. í grein
slnni.
Undanþágur og
Sjálfstæðisflokkurinn
Allar ákvarðanir vegna fjárlaga
fyrir næsta ár eru erfiðar. í ár bera
Qárlög þess glögg merki, að ríkis-
stjómin og stuöningsmenn hennar
á Alþingi, sem hefur íjárveitingar-
valdið, stigu skref til aö draga úr
opinberum útgjöldum. Þótt minni
manna nái skammt, þegar stjórn-
mál eru á döfmni, hafa varla allir
gleymt því enn, hve harkalega
margir brugðust viö í byrjun þessa
árs, þegar fjaliaö var um lækkun
ríkisútgjalda og umbætur í ríkis-
fjármálum á Aiþingi. Allir sann-
gjamir menn viöurkenna þó, að
ríkisstjóm Davíðs Oddssonar hafi
gert verulegt átak til að ná tökum
á ríkisfjármálum.
Vonir stóðu til þess, að við
ákvarðanir um fjárlög fyrir næsta
ár þyrfti ekki að þrengja meira að
en gert hefur verið 1 ár. Staða þjóð-
arbúsins hefur hins vegar frekar
versnað heldur en hitt á undan-
fömum mánuöum, þótt ýmsir telji
sig að vísu sjá ný Ijós í myrkrinu.
Við þessar aðstæður stóðu ríkis-
stjómin og stuðningsmenn hennar
því enn frammi fyrir sársaukafulf-
um ákvörðunum viö afgreiöslu
fjárlagafrumvarpsins.
Þegar ríkisstjómin fagði tillögur
sínar að fjárlagaframvarpi fyrir
þingmenn, hafði mörgum og jafn-
vel öllum steinum verið velt í leit
að leiðum til að draga úr útgjöld-
um. Margir eru þó enn þeirrar
skoðunar, að unnt sé að spara
meira í ríkisrekstrinum. Réttmæti
þeirra skoðana skal ekki dregið í
efa. Líklega gætir of mikillar tregðu
hjá stjómmálamönnum til að
leggja hreinlega til, aö einhverri
starfsemi á vegum ríkisins sé bein-
línis hætt.
Aldrei ánægja
Þegar dregið er úr ríkisútgjöldum
eða gerðar em ráðstafanir til að
afla ríkissjóði tekna, rísa alltaf ein-
hveijir upp til andmæla. Rökin em
misjafnlega sterk hjá þeim, sem
telja á sinn hlut gengið. Þegar spar-
að er í heilbrigðismálum, er sagt,
að lífi sjúklinga sé stefnt í hættu.
Þegar dregið er úr útgjöldum til
skóla, er sagt, að nemendum sé
mismunað eöa þeir fái alls ekki að
skrá sig til náms. Þegar rætt er um
að fjölmiðlar og bækur sitji við
sama borð og aðrir gagnvart skatt-
heimtumönnum ríkisins, er fram-
tíð íslenskrar tungu sögö í veði.
Það er borin von, að unnt sé aö
ná víðtækri samstöðu um íþyngj-
andi aögerðir í fiármálum ríkisins.
í því efni er aldrei unnt að gera
alla ánægöa. Hinir óánægðu em í
mismunandi góðri aðstöðu til að
segja hug sinn. Þeir standa best að
vígi 1 þessu efni, sem stjóma fjöl-
miðlunum, blöðum, sjónvarpi og
útvarpi. Áhrifamáttm- þeirra
KjaUaiinn
Björn Bjarnason
alþingismaður
minnkar ekki við að kalla á hinar
„talandi stéttir“ til liðs við sig.
Við ákvaröanir vegna fjárlaga
fyrir árið 1993 var það niðurstaða
að afnema rétt fjölmiöla og bókaút-
gefenda til að fá svonefndan inn-
skatt í viröisaukaskattskerfinu
endurgreiddan. Fjármálaráðherra
lítur á þetta sem viöleitni til að
draga úr útgjöldum ríkissjóðs;
þeim fækkar, sem fá innskattinn
endurgreiddan. Þeir, sem notið
hafa endurgreiðslunnar, telja hins
vegar, að afnám hennar jafngildi
skattlagningu á fyrirtæki sín.
Innan fyrirtækja hafa uppsagnir
starfsfólks eða annars konar
spamaður yfirleitt ekki annan aö-
draganda en þann, að birtar era
tölur, er sýna afkomu fyrirtækis-
ins. Þaö er hlutverk stjómenda
þess aö taka ákvarðanir í samræmi
við þær. Hið sama gildir um ríkis-
sjóð. Hjá ríkinu eru hins vegar all-
ar hugmyndir um spamað eða
tekjuöflun ræddar fyrir opnum
tjöldum. Með því er hagsmunaaðil-
um og þrýstihópum veitt tækifæri
til að koma sjónarmiðum sínum á
framfæri.
Undanþágum fækkaö
Þegar rætt var um þá hugmynd
aö taka upp tvö þrep í virðisauka-
skatti og setja alls kyns menningar-
starfsemi undir lægra skattþrepið,
birtist stór auglýsing í Morgun-
blaðinu, þar sem minnt var á álykt-
un á landsfundi Sjálfstæðisflokks-
ins frá 1989 um, að öll útgáfu- og
menningarstarfsemi skuli undan-
þegin virðisaukaskatti. Undir texta
auglýsingarinnar rituðu forystu-
menn í lista- og menningarlífi
landsins nöfn sín. Töldu þeir sig
greinilega eiga hönk upp í bakið á
flokknum og treystu þingmönnum
hans best til að standa vörð um
hagsmuni sína. Er ástæða til aö
þakka það traust og vona, að það
verði látið sem oftast í ljós.
Fleiri hafa orðið til þess að vitna
í þessa ályktun frá 1989 og með því
látið eins og ekkert hafi verið álykt-
að um þessi mál á vettvangi Sjálf-
stæðisflokksins síðan. Um þetta er
eins og endranær nauðsynlegt að
hafa það, sem sannara reynist. í
ályktun landsfundar sjálfstæðis-
manna frá 1991 er hvatt til þess, aö
undirbúin verði umtalsverð lækk-
un á hlutfalli virðisaukaskatts. Síð-
an segir: „Þessu markmiði þarf að
ná með breikkun skattstofnsins
(afnámi undanþága), minni ríkis-
umsvifum og óbreyttri heildar-
skattlagningu á áfengi, tóbak og
bensín."
í starfsáætlun ríkisstjómarinn-
ar, sem gefin var út haustið 1991,
er rætt um hátt skatthlutfall virðis-
aukaskattsins og þar segir meðal
annars: „Hátt skatthlutfall hefur
ennfremur kallað á undanþágur.
Eins og viö mátti búast hefur hver
ný undanþága síöan réttlætt enn
fleiri undanþágur sem æ erfiðara
veröur aö standa gegn. Á kjörtíma-
bilinu er stefnt að lækkun skatt-
hlutfallsins með því að fækka eða
afnema undanþágur."
Er sanngjamt, að þessar tvær
stefnumótandi ályktanir séu hafð-
ar í huga, þegar menn taka sér fyr-
ir hendur að núa sjálfstæðismönn-
um því sérstaklega um nasir, að
þeir fækki undanþágum í virðis-
aukaskattskerfinu um leiö og
skatthlutfalhð er lækkaö. Ekki er
með neinum rökum unnt að segja,
að ákvarðanir um það brjóti í bága
við stefnu Sjálfstæðisflokksins.
Þetta verða þeir, sem notiö hafa
undanþáganna, aö hafa í huga, þeg-
ar þeir leitast viö að veija sérrétt-
indi sín. Sú sjálfsbjargarviðleitni
er síöur en svo ámælisverð og á að
ræða hana fyrir opnum tjöldum.
Bjöm Bjamason
„Vonir stóöu til þess, að við ákvarðan-
ir um fjárlög fyrir næsta ár þyrfti ekki
að þrengja meira að en gert hefur verið