Alþýðublaðið - 24.12.1967, Qupperneq 5

Jðlablað AlþýSublaSsins - 1967
5
ByltSngin . . .
Stalíns á fjórSa áratug aldar-
innar. „Ég sá það eitt að á
þessuon árum var stöðugt verið
að fjarlægja og brjóta niður
allt sem móðir mín hafði skap-
að og iá' skipulegan hátt verið
að útrýma anda hennar, svo að
allt yrði nákvæmlega gagnstætt
eðli hennar og óskum. Þetta sá
ég og skildi, og um þetta get ég
borið og skrifað, en læt öðr-
um eftir hinar pólitísku skil-
greiningar". Þetta viðhorf mót-
ar alla frásögn Svetlönu, póli-
tík hennar og sagnfræði, slíka
sem hún er. Meðan móðir henn
ar lifði var allt gott, við dauða
hennar tók heimurinn stakka-
skiptum, — þá upphófst hið við
urstyggilega ,,kerfi“ sem færði
föður hennar æ fjær henni,
skildi hana eina og vegalausa
eftir í öfugsnúnum, fjandsam-
legum heimi. í staðinn fyrir
hugsjónir, eldmóð byltingarinn
ar í mynd og líkingu móður
hennar kom Bería eins og vond
stjúpa, persónugervingur hinn-
ar grimmu valdabaráttu, ömur-
legs veruleikans sem umlykur
dóttur Nadesdu, barn byltingar
innar, á alla vegu. — Meðan
mamma lifði var pabbi góður:
„Faðir minn var umkringdur
vinum og skyldmennum sem
skildu hvað lífið var og höfðu
starfað á hinum ólíkustu svið-
um þess. Hver um sig hafði
sínar eigin sérstöku hugmyndir
og reynslu fram að færa. Á
þessum árum gat faðir minn
ekki einangrazt né slitnað úr
tengslum við lífið. Það gerð-
ist síðar, þegar hann var orð-
inn viðsklla við sína einlægu,
heiðarlegu og góðviljuðu venzla
menn, er áður voru honum sem
jafningjar". Móðirin og hennar
fólk var fallegt fólk, gott fólk:
„En það voru aðrir tímar þá,
fólk var í raun og veru fallegt.
Virtu aðeins fyrir þér gömlu,
rússnesku byltingarmennina. —
Þeir hafa allir stórfengleg and
lit, áhrlfamikið augnaráð, festu
legan munnsvip, há, gáfuleg
enni. Hvergi vottar fyrir efa-
svip, vantrú, hvað þá mann-
vonzku". . . . „Þetta fólk, menn
og konur, var ný manngerð.
Það átti sér trú, þar sem voru
hinar nýju hugsjónir um mann
inn leystan úr viðjum borgara-
legrar þröngsýni og arftekinna
lasta. Móðir mín trúði á þetta
með öllum cldmóði hugsæis-
stefnu byltingarinnar, og allt
umhverfis hana var fólk sem
með breytni sinni virtist stað-
festa trú hennar. Faðir minn
hafði eitt sinn orðið henni full
komnust persónuleg ímynd
hins nýja manns byltingarinn-
ar. Hún var þá ung skólastúlka
og hann vinur foreldra henn-
ar, ósveigjanlegur byltingar-
sinni, rétt kominn frá Síberíu.
Lengi var hann þetta í augum
hennar, en ekki alla daga. Því
að móðir mín var gáfuð og ó-
endanlega heiðarleg. Ég hygg
að næmleiki hennar og innsæi
hafi að lokum fært henni heim
sanninn um að faðir minn var
ekki hinn nýi maður, eins og
hún á æskuárum sínum hugði
hann vera, og þetta hafi orðið
henni hræðileg og lamandi von
brigði“. . . . „Á iþeim dögum
var fólk líka miklu heiðarlegra
og viðkvæmara. Ef því líkaði
ekki lífið eins og það var, þá
stytti það sér aldur. Hverjir
haga sér þannig nú? Hver hef-
ur lengur slíkár áhyggjur út af
lífinu, skoðanaágreiningi, eigin
sannfæringu og andstæðing-
anna eða hvort ein leið sé betri
í framkvæmd en önnur? Nú er
andi efagirninnar ríkjandi —
efagirni og skeytingarleysis um
hin innri verðmæti. „Mér er
sama. Ég bjarga mér", Þetta er
viðhorf nútímans".
s
vetlana Allilujeva lítur bylt-
inguna í Rússlandi, alla sögu
Sovétríkjanna fram á þennan
dag í ljósi sinna eigin fjolskyldu-
mála, lýsir henni í mynd og lík-
ingu fjölskyldu sinnar; það er
þefta persónulega sjónarmið,
engum öðrum léð, sem gerir bók
hennar einstæða. Segja má
hvort heldur maður kýs, að saga
fjölskyldu hennar spegli örlög
byltingarinnar, eða Svetlana yf-
irfæri fjölskyldumál sín á sögu
Sovétríkjanna, láti sögu bylt-
ingarinnar spegla örlög fjöl-
skyldu sinnar; og fljótt á litið
virðist seinna sjónarmið sönnu
nær. í frásögn Svetlönu slær
helgum bjarma byltingarinnar á'
mynd móðurinnar, — stórlyndr-
ar næmgeðja konu sem yfirbug-
ast í sambúðinni við erfiðan til-
litslausan eiginmann, tuttugu ár-
um eldri henni sjálfri. „En án
móður okkar var allt etns og
svipur hjá sjón. Lífið varð ó-
þekkjanlegt með öllu.” Dauði
hennar feiur í sér „svik” sem
Svetlana getur ekki fyrirgefið —
hvorki föður sínum né bylting-
unni, bók hennar er samfelld til-
raun til að skilja og skýra fyrir
öðrum hvernig annað eins og
þetta gat gerzt. Samanborið við
eldmóð byltingarinnar, sólbjarta
æskudaga Svetlönu með móður
sinni, verður hversdagsleiki
hennar grár og dapur, eins og
líf Svetlönu fullorðinnar konu,
giftrar, öðru sinni, inn í Sjdan-
ov-fjölskylduna þar sem „ein-
strengingsleg flokkshyggja og
borgaraleg sjálfsánægja” hélzt
í hendur, „þar sem heimilisand-
inn var gegnsýrður af sýndar-
Ktissland undir hamri og sigð: Á Rauða torginu.
mennsku, af yfirborðskenndum
hræsnisfullum flokksanda ann-
ars vegar, en hins vegar þeirri
ómengu3ustu borgaralegu söfn-
unarfýsn sem hugsazt getur hjá
eldri konum". Bók Svetlönu
Allilujevu miðlar svo sem engum
nýjum fróðleik um menn og at-
burði í Sovétríkjunum, stjórnar-
far stalinismans, ógnir einræð-
is — en bún lýsir með ein-
staklega trúverðugum hætti
þessum persónulegu vonsvikum
sem ætla má að um leið og þau
eru einkamál Svetlönu séu þau
vonsvik heillar kynslóðar í Sov-
étríkjunum, þeirrar sem tók við
arfi byltingarinnar af feðrum
sínum. „Allt vakti þetta hjá mér
kveljandi sneypukennd, og ég
óskaði mér þess eins að kömast
burtu sem fyrst,” segir hún um
heimsókn á fæðingarstað föður
síiis í Grúsíu. — En hand-
an við „sneypu'* stalínism-
ans hiBir undir minninguna
um hetjar byltingarinnar, AIli
lujev-fólkið, afa Svetlönu og
ömmu, tengdafólk Stalíns frá
•fyrra hjónabandi hans, allt hið
góða, hreinlynda, hugdjarfa
fólk sem varð stalínismanum að
bráð og Svetlana lýsir af mestri
alúð í bókinni, hið helga ævar-
andi Rússland. „Hversu grimmt
og miskunnarlaust sem land
okkar kann að vera, hversu oft
sem fótur okkar steytir þar við
steini og þrátt fyrir rangsleitni
sem við megum þola að ósekju,
þá getur enginn sem ann Rúss-
landi af heilum hug nokkurn
tíma svikið þetta land né yfirgef-
ið, ekki flúið þaðan í leit að fá-
nýtum veraldlegum gæðum,” seg-
ir Svetlana á einum stað. „Feg-
urð þess, kyrrlát og djúpúðug,
skin við okkur, líkt og milt en
dapurlegt ljós af fölum himni.
Hún er ævarandi og stenzt allt.”
Og lesandinn trúir henni —
þrátt fyrir allt uppistandið út
af bók hennar í haust. Agg og
vei út af smyglbókum að aust-
an er engin nýjung á Vestur-
löndum og einatt af misjöfnum
tilefnum; það má minna á Tars-
is ekki síður en Sinjavskí og
Daníel eða Pasternak. En sama
gildir um Svetlönu Allilujevu og
þessa höfunda. Ekkert sem þau
segja mælir gegn Sovétríkjunum
á við þá talandi staðreynd að
bækur þeirra eru landráðasök
þar eystra, að rússneskir höf-
undar verða enn í dag að kaupa
sér málfrelsi með landflótta eða
fangavist.
* að var aurpt að þú skyldir
ekki verða prestur, sagði móðir
Jósefs Stalíns við hann skömmu
áður en hún dö; hann var þá
löngu orðinn valdamesti maður
í Sovétríkjunum. í frásögnum
Svetlönu Allilujevu af föður sín-
um blandast einkennilega sam-
an ást, ótti og óvild; hann á’ sök
á vonsvikum og ógæfu hennar
og þó hlýtur hún að bera blak
af honum. Bók hennar veitir
þrátt fyrir allt nokkra svipsýn
mannsins að baki einræðisherr-
anum Jósef Stalín, einvalda allra
Rússa, fábrotnu einkalífi hans,
einangrun frá almúganum, hinu
nána samneyti flokksforystunn-
ar sem situr saman til horðs
hvert kvöld og fram á rauða nótt
og er sífellt með sömu sögurnar
á vörunum, finnst Svetlönu. Á
50 ára afmæli byltingarinnar í
haust var Stalín víst hvergi
nefndur á nafn, minnsta kosti
ekki þar sem kurteisi skyldi
gætt. Þar fyrir verður þáttur
Stalíns ekki afnuminn með þögn-
inni einni saman. úr 50 ára sögit
Sovétríkjanna, þar sem honum
var löngum skípað við hlið Len-
íns, fyrst lifandi, og síðan dauð-
um — „unz tuttugasta og annað
flokksþingið ákvað honum tákn-
ræna refsingu eftir uppljóstran-
irnar um það hvemig ægLstjóm
hans var raunverulega farið,”
eins og Hermann Pörzgen komst
að orði í gerðarlegri þýzkri
myndabók, Rússland undir hamri
og sigð, þar sem er dregið sam-
an stórt og mísleitt myndasafn
allrar þessarar sögu. Refsingin er
umfram allt fólgin í þögn, sneyp-
unni sem nafn hans vekur. En
stalínisminn verður vitaskuld
ekki útskýrður sem persónulegt
uppátæki Stalíns, innblásinn ill-
um anda Bería elns og Svetlana
vill vera láta; hann á rætur að
refcja aftur tíl byltingariruiar
sjálfrar og enn aftar í byltingar-
ílokk Leníns. Lenín er löngu
orðinn táknmynd hinnar sigur-
sælu byltingar, ekki jarðneskur
maður heldur goðsögn; honum
er meinað um. þann snefil af
jarðneskri tilvéru. sem hefur þó
komið í híut. Staiíns eftir að hann
féll af stalli dauður. Bók Svetl-
önu Allilujevu sýnir baksýn ein-
valdsins, lýsir Hfinu í skugga
hans. í annarri bók sem kom út
íormlega „að tílefni fimmtíu ára
aímælis byltíngarinnar”, Endur-
minningum um Lenín má lítn
hina hlið myndarinna'r: bók-1
in er dálitið’ úrval úr helgi-
ritum leninismans, minningar
systur hans og eiginkonu ásamt.
grein Maxírn Gorkis um Lenín
að honum látnum; þar getur a3
líta upphaf goðsagnarinnar um
táknmenni byltingarinnar. Syst-
irin greinir frá góðum og gáf-
uðum dreng, Ijósi í skóla: eigir-
konan frá djúpvitrum stjóm-
Framhald á 10. síðu