Alþýðublaðið - 20.12.1968, Blaðsíða 6

6 . ALÞÝÐUBLAÐIÐ 20. desember 1968
i
! c
T'hor Vilhjálmsson :
FLJÓTT FLJÓTT SAGÐI
FUGLINN
Helgafell, Reykjavík 1968.
278 bls.
)
ÞAÐ er handhægt ef eða þegar
lýsa skal hinni nýju b°k Thors
Vílhjálmssonar, sem er hans
stærsta og fjölskrúðugasta rit-
verk til iþessa, að taka líkingu
af öðrum bstgreinum en bók-
menntum, tala um myndlist,
kvikmvndir, tónlist, ljóð, mælsku
list. Nóg er mælskan, framborin
með hinum myridsWrúð'uiga
lotuþunga stilshættj sem Thor
hefur jafnan iðksð og fágaður
vfr til mestrar hlítar í Svipum
dagsins og nótt pem út kom fyrir
sj<j áimm. Hvert hefur Thor
borið síðan? Það verður fyrst
fyrir að Sv'pir dagsins var
mikhi einfaldara verk í sniðum
en Fijótt fliótt sagði fuglinn,
þættir veruleika og hugarflugs
auðgremdarj sundur í samspuna
verksins. Þessi klofningur „stíls”
og „efnjs” var ef til vill helzti
ágalii þe'rrar bókar, lesanda
þótti veruleíkinn sem grilla
mátti að sögubaki ónóg uppi-
staða hins íboma glæsilega stíls
háttar, verkið bresta sannfær-
andi sjónarmiðju. SHkum klofn-
ingí er ekki til að drejfa í nýju
sögunni: sjónarheimur verksins
er veruleiki bess slíkur sem
hann er. Með myndriki sinu
stendur eða fellur sagan. Hitt
kann að vera að myndauður,
myndvöxtur hennar ofbjóði les.
anda, mynd sem er mynd í mynd
sem er mynd í mynd sem er
mynd í mynd .... og þannig án
enda, hann sundli við hringiðu
sögunnar, greini þar engin sjón-
armíð. aldrei neitt samhengi
myndmálsins.
Maður, hann, maðurinn nefn-
ist söeuhetja / söguhetjur Thors
Vilhjálmssonar í Fljótt fljótt
sagði fugLnn, maðurinn sem allt
af er einn. Verkið skiptist í niu
þætti sem sumpart eru sér um
efni, gætu staðið sjálfstæðir
hver fyrir sig með fáum breyt-
ingum þó þræðir þeirra flétt-
ist margvíslega saman, þeir end-
urtaki, snegli og bergmáli hver
annan. Engan dóm skal ég leggja
á þá tónlistarlíking sem kunni
að mega fínna í stílnum sjálfum,
kliðí málsjns, endurtekning
sömu hugmynda og minna í
verkinu. En eigi að greina leið-
arstef í þykkni frásögunnar,
sem er ejnkennilega kyn-stæð
þó hún greini jafnt og þétt frá
■heimi sem neitar föstu formi,
tekur á sig nýja og nýja og nýja
mynd, þá er það „einsemd”
mannsíns, einmana dagar hans.
Einasta hjálpræðið virðist vera
samræði karls og konu sem lýst
er með rómantískri innfjálgi í
þriðja, fjórða, fimmta þætti sög-
unnar, hjálpræði sem þó er
jafnan vikizt undan eða vísað
á bug. Því að Thor Vilhjálms-
son er ekki að lýsa fólki, sam-
neyti manna, og þá ekki
ástum, — heldur einstak-
ling; sjónarheimur hans er hug-
arheimur þar sem maöurinn,
manneskjan í heimi hans er
innilokuð.
„Hann var einn á báti ofan
á þessu dýrðarinnar flóði: ein-
mana, aleinn; og hún horfin í
ást sinni á honum; órafjarri al-
veg undir honum með þessu yf-
irborði þykku, og fljótandi safa
hins goðsagnalega víns, og hann
ihvolfdi bátnum og reyndi að
sökkva; en hann flaut uppi,
þögull, gnístandi tönnum af ang-
ist þess að vera einn og geta
ekki sameinast himni hennar.”
Þannig lýkur samfaraþætti í
bók'nni sem án efa er með til-
þrifameiri ástalífslýsingum á ís-
lenzku, og kaflamir þrír sem
fyrr getur einna samfelldastir í
bókínn’. Aðrir þættir verksins
eru lausari í sér, en stef þeirra
er e;tt og hið sama : mannleg
einvera og þjáning hennar, hvort
heldur þeir segja „framúrsögur”
af fólki og ferðum um Evrópu,
eins og fyrsti og sjötti þáttur,
eða myndfjálgar dæmisögur í
líkingu við fyrri þætti höfundar,
eins og sá sjöundi. — „Smám-
saman undir máltíðinni færðist
það sem var næst nær honum
og var næstum því nálægt,” seg-
ir af manninum í upphafi bók
ar; og á öðrum stað, í upphafi
sjötta þáttar: „Hann saug að
sér myndirnar sem riðluðust á
sjónhimnunni og brengluðust á
sjóum sem steyptust stórir um
tilfinn;ngar hans”; „og þá komu
raddirnar aftur og töluðu til
þín,” segir í þriðja stað, „og þú
sást skugga þeirra vefjast saman
og greiðast sundur á blikfleti
þessa dökka auga sem var svo
hrvggt af þeim dansi og af því
að þurfa að bera þér hann þeg-
ar þú gazt varla borið meira og
þurfa að binda þig þarna þess-
um voðalega galdri.” Raddirnar:
það er nokkuð nýtt, annars er
alltaf verið að tala um mynd-
ir. Níundi þáttur greinir frá'
manni sem er knúinn röddum,
hugurinn klofinn í einsemd
sinni og knýr önnur helft hans
hina; og hann greinir frá ein-
hvers konar sáttum, jafnvægi
að lokum sem er niðurstaða
bókarinnar: „Var hann hólp-
bækur
inn? En aldrei öruggur, alltaf
varð hann að vera á varðbergi.
Svo þær næðu honum ekki aft
ur, næðu ekki átrúnaði hans að
nýju.” í níunda þætti tekur mað-
urinn á sig einhverskonar krists-
líkingu, kominn út fyrir skyn.
heim; en annars er hann inni-
lokaður skynheimi sínum, sjón-
arheimi sem er hans eins. í ná-
lægð, komnir „næstum því ná-
lægt” leysast hlutirnir upp fyrir
„sjóum t'lfinninga.” Og af því
hvað sjóngáfan í bókinni er hug-
læg og einkaleg manninum/
mönnunum í sögunni er tómt
mál að tala um mannlýsingar,
þrátt fvrir alla ytri nákvæmnL
átök fólks eða hugmynda, mann-
legt samneyti í sögunni, hvað
þá atburðarás; ÖU hreyfing
hennar stefnir í hring, hringrás
hugar sem grípur dauðahaldi t;l
hins ytri veruleika, leysjr hann
upp, samlagast honum. Mvnd.
ræn aðferð sögunnar, ofhlæði-
stíll hennar beinist allt að upp-
málun eins og sama mannshug-
ar, manneskju í heiminum; sjón-
gáfa hennar setur heiminum
sem lýst er sín níðþröngu tak-
mörk þrátt fyrir alla fjölbreytni
efnisins.
Þessi myndræna aðferð m;nnir
ekki einasta á málaralist, ex-
pressjónisma, súrrealisma, held-
ur á kvikmyndir; og ekki ein-
asta kvikmyndalist heldur til-
tekna mynd: í fyrra í Marien-
bad. Áreíðanlega er hugmynda-
fræði Thors VUhjálmssonar í
þessari bók bejnlínis innblásin
af aðferð Robbe-Grillets og Al-
an Resnais í þe;rri mynd, ef til
vill með íslætti frá Fellini: la
dolce vita, Svið sögunnar er ev-
rópskt landslag, borg, höll, veg-
ir, fljót, og m;kið af veitjnga-
stöðum; fólkið í sögunni snögg-
ar skyndimyndir nútímafólks,
sumpart ýktar eða afskræmd-
ar, sumpart raunhæfar; en það
er fremur manngervingar „nú-
tíma” en sjálfstæðir einstak-
l;ngar, fólk í sögu, eins og ein-
semdin, firringin sem sagan lýs-
jr er tízkuvandi nú á dögum
ekki síður en persónulegt vanda-
mál einstaklinga.Thor Vilhjálms-
son er einkennUega berskjald-
aður höfundur að þessu leyti,
að aðferð hans er huglæg og
persónuleg, hann stefnir að
uppmálun frumlegrar eigin líf-
sýnar; en söguefni hans, mynd-
efnið sem hann vefur úr sinn
htskrúðuga, margbreytta vefn-
að í sögunni, er einatt kynlega
ópersónulegt í allri sinni of-
gnótt, einhæft í allri sinni til-
brevtni. Hann dregur upn af
mikilli mælsku, mikilli íþrótt
völundarhús mannlegrar tilveru
og tilfinninga í sögunni þar sem
tímjnn og hlutirnir standa kyrr-
ir þó allt taki stöðugri breyt-
ingu. En hin sjálfhverfa róman-
tíska lifsýn, mannskilningur
sem virðist undirrót alls mynd-
ríkis sögunnar, hins andheita
Thor Vilhjálmsson.
þungfæra stílsháttar hrekkur
ekki til að veita öllum þessum
sjónarhe;mi samhengi og merk-
ingu, vekja og laða með sér á-
huga lesandans. Þess vegna, með-
al annars, verður Fljótt fljótt
sagði fuglinn furðu torlesið
verk og að líkindum tímafrekt
viðkvnningar. Það bjrt;r niður-
stöðurnar af nær tuttugu ára rit-
störfum höfundar, tilraunastarfi
með mál og stíl, myndsýn og
ílieimssýn, mynd hans af manni
í he'minum. Hinn yfirbragðs-
mikli blæsterki stíll Thors Vil-
hjálmssonar, sem þá og þegar
virðist ætla að snúast upp í skop-
stælingu á sjálfum sér, er ein
n'ðurstaða þessa starfs; hin
sundurleita og sundraða heims-
sýn sem þetta verk hans lýsir
önnur með öllum sfnum áhuga
á hugmyndafræöum, hugmynda-
tízku samtímans önnur; þriðja
sjálf sjóntaug sögunnar, skynj-
unarháttur hennar. Hann hygg
ég áð sé upprunalegastur og
varanlegastur í verki Thors Vil-
hjálmssonar, efldur til æ meiri
hlítar í ótal mörgum smámynd-
um þessarar síðustu og mestu
sögu hans. Af henni er hins veg-
ar torvelt að sjá hvort takist að
draga upp að þessum hætti heila
og sanna mynd manns og heims,
mannshugar í he;minum — þó
það kunni að vera metnaður
verksins. — Ó.J.
BLÓM
Komið og sjáið blómaúrvalið, eða hringið.
Við sendum.
GRÓÐRARSTÖÐIN
v/MIKLATORG
SÍMAR 22-8-22 og 1-97-75.