Dagur - 22.01.1919, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur úi einusinní í viku.
Árgangurinn kosíar 3 kr.
Gjalddagi 1. júli.
Ritstjórij: Ingim'ar Eydal.
AFGREIÐSLA
og innheimta hjá
Jóni P, Pór.
Norðurgötu 3. Talsimi 112.
II. ár.
Akureyri, 22. jan. 1919.
3. blað.
Framfarir á Norðurlandi.
II.
Samgöngur,
Það er ekki ýkja langt síðan að vegirnir hjer
norðaniands voru í rauninni vegleysur. Þeir voru
mestmegnis troðningar eftir hesta. Eftir þessum
troðnu slóðum fóru sveitamenn í kaupstaðinn með
hestalestir sínar og fluttu afurðir búanna á markaðinn
og vörurnar til heimilisþarfa á hestbökunum. Ekki
bar þetta vott um hátt menningarstig þjóðarinnar,
að minsta kosti var það sýnilegt tákn framfaraleysis-
ins. Eftir að landið fjekk fjárforræði, fóru samgöng-
urnar smátt og smátt að þokast í umbótaáttina, þó
hægt miðaði áfram. Nú eru akfærir vegir komnir
á alliöngum svæðum um sveitir norðanlands. Nálega
hver bóndi á þeim svæðum hefir lagt niður gömlu
flutningsaðferðina og tekið upp keyrslu í staðinn.
Sá eyfirski spádómur, að Eyjafjarðarbrautin yrði ekki
notuð af öðrum en Magnúsi á Grund, hefir reynst
fjarstæða. Hinir, sem ekki geta náð til flutninga-
brautanna, eru neyddir til að haga sjer eftir flutninga-
reglum fyrri tíma, og öfunda þá sem betur eru settir.
Pað hefir verið sagt, að góðar samgöngur væru
jafnnauðsynlegar fyrir þjáðarheildina og bióðrásin
fyrir líkama mannsins. Pað er eðli lífsins að vera
á sífeldri hreyfingu. Alt það, er hindrar þá eðlilegu
hreyfingu, er óheilbrigt. Alt, sem gert er til að
greiða fyrir ferðum manna og flutningum, miðar í
rjetta átt. Þessvegna á að leggja sterka áherslu á
samgöngubæturnar. Framfarir í búnaði og jarðrækt
koma ekki að hálfum notum, ef samgöngurnar eru
í ólagi.
Prátt fyrir þær vegalagningar og áðrar samgöngu-
bætur, sem komnar eru í framkvæmd hjer á Norð-
urlandi, dylst engum framfaramanni, að við eigum
enn langt í land með að koma samgöngum á landi,
sem hjer eru gerðar að umtalsefni, í það horf sem
nauðsyn krefur og kröfur tímans og menningarinnar
heimta.
Til þess að koma samgöngunum á Norðurlandi
í verulega gott horf, þurfa Norðlendingar að setja
sjer fast og ákveðið takmark í því efni og láta ekki
hlje verða á framkvæmdum fyr en því marki er náð.
Vel má vera að sitt sýnist hverjum um takmarkið,
en beinast virðist liggja við að hugsa sjer það þannig:
Akfært vegakerfi, er tengi saman allar sj'slurnar
og sje í sambandi við flutningabraut frá Norðurlandi
alla leið til Reykjavíkur. Eðlilegast mundi að aust-
urendastöð þessa vegakerfis væri Kópasker. Höf-
uðakvegurinn skyldi að öllu kostaður af landsfje.
Frá honum og aðalhöfnunum norðanlands væru svo
akfærir vegir inn hverja sveit. Þeir vegir ættu
að leggjast á kostnað hjeraða með styrk úr landsjóði.
Pegar þessu marki væri náð í vegamálunum, mundi
það þoka hjeruðunum saman áýmsa lund, glæða fjelags-
lund og efla samvinnuhug á meðal þeirra, sá óbeini
hagur verður ekki metinn til fjár. Sá beini hagur
yrði fólginn í fyrirgreiðslu á öllum flutningum og
ferðum innlendra og útlendra ferðamanna.
Um leið og góðum, akfærum vegum fjölgar, munu
og flutningátækin taka bieytingum og fullkomnun.
3að er reynslan búin að sanna. Fyrir æði rnörg-
um árum voru kerrur og vagnar sjaldsjeðir gripir.
Nú eru þau tæki orðin algeng, þar sem flutninga-
brautir eru akfærar. Við þetta má þó ekki og á
ekki að láta staðar nema. Bifreiðarnar eru næsta
stigið. Við höfum dæmin fyrir okkur frá Suður-
landi. Bifreiðaumferðin á Suðurlandsvegunum er
sönnun þess að hið sama mun verða upp á ten-
irignum hjer norðanlands áður en langt líður, ef um-
færilegir vegir fyrir bifreiðar verða fyrir hendi.
Hjer hefir þá í stuttu máli og stórum dráttum
verið bent á takmarkið, sem við eigum að keppa
að, þegar um samgöngubætur á landi er að ræða.
Einhverjum kann að þykja kynlegt að járnbrautir
sjeu ekki settar sem takmark. Par til er því að svara
að það mál er oflítið rannsakað enn til þess að það
sje gjörlegt. Feir tímar geta komið og koma von-
andi, að járubrautarlestir þjóti um landið þvert og
endilangt. En líklega verður þess langt að bíða.
Skipakaup.
Jeg ræðst í að minnast hjer á stórmál í þeirri von
að kaupfjelagsmenn taki það til íhugunar.
Rað er líklega ekki heiglum hent að gera Ijósa
grein fyrir því, að það sje arðvænlegt og sjálfsagt
fyrir kaupfjelögin að eiga sjálf skip.
Til þess að geta talað um slík mál af þekkingu
þarf útsmogna verslunarmenn, mun einhver segja.
Mjer hefur nú samt fundist, að ljómandi væri það
gott fyrir Kaupfjelag Eyfirðinga að eignast skip, og
jeg geri nú ráð fyrir, að kaupfjelagsmenn sjeu mjer
samdóma í þessu efni, En jeg geri nú ráð fyrir, að
enginn þeirra geti gert sjer Ijósa grein fyrir því, hve
flutningsþörfin er mikil, og því síður munu þeir al-
búuir að gera grein fyrir því, hvernig slík útgerð
muni borga sig. Við viljum og þurfum að eiga
skip, en okkur vantar þekkingu og áhuga, en þó
miklu frekar þekkinguna. Eimskipafjelag íslands er
vottur um skipaþörf og vilja til að eignast þau.
Við vitum líka með vissu, að skipastóll Eimskipa-
fjelagsins verður ekki svo stór í nánustu framtíð, að
hann fullnægi flutningsþörf landsmanna.
Ró að jeg geti nú ekki sýnt fram á það með rök-
um, hversu flutningsþörfin er mikil, þá virðist mjer
það liggja í augum upþi, að öll kaupfjelög lands-
ins muni þó hafa fulla þörf fyrir eitt flutningsskip,
ekki síst þegar kola- og trjáviðarverslun er komin í
hendur þeirra, sem full ástæða er til að vona að
verði, þegar kaupfjelögin eru komin af unglingsár-
unum.
Jeg ætla nú að gera ráð fyrir því, að okkur komi
saman um, að nóg sje nú með skipið að géra, ekki
vanti það.
En þá kemur önnur spurning: Borgar það sig?
Jeg ætlaað svara því með annari spurningu : Rví ætti
það ekki að geta borgað sig eins og útgerð Eimskipa-
fjelags íslands, sem hefir þó ekki verið stjórnað
nema hæfilega vel?
En hafa þá kaupfjelögin efni á að koma sjer upp
skipi? O sei sei já. Eins og við getum ekki leik-
ið okkur að því að borga eina myndarlega fleytu.
Fátt er nú tmðveldara en það. Fjelagsmenn í Kaup-
fjelagi Eyfirðinga gætu einir keypt skip, bara ef þeir
vilja, því þó þeir eigi ekki nema eitthvað yfir l/i
úr miljón í Innlánsdeild fjelagsins, þá eiga þeir drjúg-
an skilding þar fyrir utan í bönkunum. Pað er nú
ekki til neins fyrir bændur að berja lóminn' lengur,
nær fyrir þá að hrista sig og ráðast í stórvirki, svo
að þeir geti stórgrætt.
Ef við kaupfjelagsmenn viljum fá okkur skip, til
þess að færa okkur varninginn heim, þá mun það
láta nærri, að hver fjelagsmaður þyrfti að Ieggja fram
ríflegt hestsverð. Mjer finst ósköp sanngjarnt að
hver leggi til hést undir sína vöru frá útlöndum, al-
veg eins og í hverja aðra kaupstaðarferð, og þeir
sém ekki geta átt hestinn sjálfir, verða að flytja á
lánstruntu, þó að það sje bæði dýrt og leiðinlegt.
En nú erum við sem betur fer að losa okkur við
ólukkans útlendu lánstrunturnar, þær voru bæði karg-
ar og staðar.
Jeg er sannfærður um, að ef einhver væri svo vitur
að geta sagt okkur hverjum og einum, hve mikla
upphæð að hann þyrfti að eiga í skipi til þess að
geta fengið jsær vörur fluttar til útlanda og frá út-
löndum, sem hann þyrfti með, að þá mundu þeir
peningar verða Iagðir fram með glöðu geði.
Erfiðast í þessu máli er að fá góða framkvæmdar-
stjórn fyrir slíka útgerð, þar sem hún er í eðli sínu
afar vandasöm og alt er í bernsku hjá okkur sem
að útgerð lýtur. En ef illa tekst með stjórnina í
fyrstu, verð.ur tíminn og reynslan að bæta úr því,
þó að dýrt geti það orðið.
Jeg vil helst, að Kaupfjel. Eyf. fari þegar að búa
sig undir að kaupa flntningsskip, sem sje stjórnað
hjeðan af Akureyri. Komi það í ljós við nánari
rannsókn, sem vitanlega er sjálfsögð, að hyggilegra
væri að Sambandsfjelagið ætti skipið, þá vil jeg það.
Jeg ætla þó ekki að svo stöddu að koma með
neina ákveðna tiilögu, býst við að' fleiri láti í Ijósi
álit sitt um málið.
— Jeg vil kaupa skip, til þess að kaupfjelagsversl-
unin verði sjálfstæðari.
— Jeg vil kaupa skip, til þess að afla okkur fram-
kvæmdarþreks og sjálftrausts.
— Jeg vil kaupa skip, til þess að hafa beinan og
óbeinan efnalegan hag af því.
— Jeg vil kaupa skip, til þess að flýta fyrir því,
»að skrautbúin skip fyrir landi
fljóti með fríðasta lið,
færandi varninginn heim.c
Kaupfjelagsmaður.
Mál Borkenhagens.
Blaðið Vísir vítir harðlega kröfu breska ræðis-
mannsins í Reykjavík um að segja Borkenhagen gas-
stöðvarstjóra upp stöðu sinni, ef bærinn ætti að fá
kolafarm þann, er hann hafði keypt í Englandi. Tel-
tir blaðið kröfuna óheimila að alþjóðalögum, tilraun
til yfirgangs við hið íslenska ríki og kröfuna
flutta á rangan hátt. Er þetta alt vel rökstutt í löngu
máli. Að því er Vísir segir, hefir nú ræst svo úr
þessu máli, að Borkenhagen fær að hafa gasstöðvar-
forstöðuna á hendi til febrúarloka, og telur væntan-
legt að þá verði auðvelt að fá kröfuna um trávikn-
ingu hans tekna alveg aftur,