Dagur - 29.01.1919, Síða 1

DAGUR
kemur út einusinni í vifar
Árgangurinn kostar 3 kr.
Gjaiddagi 1. iúlí.
II. ár.
Ingimar Eydal. fHn*

Ritstjóri:
AkureyrJ, 29. jan. 1919.
AFGREIÐSLA
og innheimta hjá
Jóni P. Pór.
Norðurgötu 3. Talsimi 112.
4. blað.
Framfarir á Norðurlandi.
iii.
Samvinnuverslun.
Reynslan er þegar búin að sýna það og sanna,
að þar sem kaupfjelagsverslun er rekin með áhuga,
dugnaði og fyrirhyggju og forstjórarnir eru starfi
síuu vaxnir, er hún það besta fyrirkomulag, sem
enn hefir verið reynt. íJó má samvinna í verslun
enn teljast á bernskuskeiði, og má því nærri geta,
að hún muni með vaxandi þroska og reynslu eiga
eftir að sýna yfirburði sína fram yfir gamla skipu-
lagið: kaupmannaversk-n.
Retta atriði þarf ekki að skýra fyrir þeim, sem
notið hafa hagsmunanna af því að sitja í skjóíi sam-
vinnuverslunar, allar tilráunir í þá átt að lelja þeim
hughvarf og fá þá til að hverfa aftur að kjötkötlum
milliliðanna eða sjálfboðaliðanna á verslunarsviðinu
munu ekki bera meiri árangur en mormónalrúboð
meðal vel kristinna manna.
A meðan að stríðið hefir staðið yfir, 'hafa kaup-
fjelögin af eðlilegum ástæðum átti mjög örðugt með
að færa út kvíarnar og hafa því orðið að láta sjer
nægja að halda í horfinu. Nú er ófriðurinn til
lykta leiddur, og mega forgöngumenn samvinnustefn-
unnar vinna ósleifilega að því að útbreiða hana og
efla, enda munu áhrif stríðsins mjög Ijetta fyrir því
starfi.
Ekki skal farið dult með þá skoðun að stefna ber
að því marki, að gera kaupmannasfjettina hjer norð-
anlands alveg óþarfa. Um leið og við þokumst
að því marki, hverfur sú stjett smásaman úr sög-
unni, hljóðalaust og af sjálfu sjer. Að þessu ber
framsæknum Norðlendingum að vinna, ekki með það
fyrir augum að gera kaupmannastjettinni ilt, heldur
eingöngu í þvi augnamiði að vinna almenningi gagn.
Til þess að þetta megi verða, þarf sístækkandi
verslunarfjelag í hverri sýslu á Norðurlandi. Að
sjálfsögðu er þó stærð fjelaganna ekki einblýí. Þau
verða að taka sífeldum framförum, færa sjer kostgæfi-
lega i nyt innlenda og erlenda reynslu, vanda mjög
val starfsmanna sinna, láta ekki undir höfuð leggjast
að hlynna að mentun þeirra og mannkostum, gera
til þeirra háar kröfur, en launa þeim svo vel, að
þeir geti verið lausir við búksorg, þurfi ekki að
hafa neinar áhyggjur út af eigin fjarhag, að öðrum
kosti er hætt við, að þeir geti ekki helgað starfs-
krafta sína óskifta samvinnustarfinu, sem þeir þó
verða að gera, ef vel á að fara. Öfgarnar verður á
hinn bóginn að forðast og sniða laun starfsmanna
eftir skynsamlegum þörfum, en ekki þar fram yfir.
Hingað til hafa kaupfjelögin hjer fyrir norðan að-
allega eða eingöngu bundið sig við afurðir land-
búnaðarins, en lítið eða alls ekki sint sjávarafurðum.
Retta var rjett af stað farið, hyggilegast að láta kaup-
fjelagsskapinn í fyrstu festa rætur rr.eðal fjöltnenn-
ustu og þýðingarmesíu stjettar landsins, sveitabænd-
anna, enda umbótaþörfin þar mest. A tiltölulega
skömmum tíma hefir sarnvinnuverslunin farið slíka
sigurför um sveitir Norðurlands, að á stórum svæð-
um standa mjög fáir framleiðenda ufan vjebanda henn-
ar, jió að hún á öðrunr stöðum eigi eftir að nema land,
en það landnám mun ganga áfram hröðum skrefum
í nánustu framtíð.
Rað er nú hafið yfir allan efa, að samvinnuversl-
unin hefir unnið ómetanlegt gagn á sviði landbún-
aðarins, þó að betur þurfi að verða síðar. Par má
þó ekki láta staðar numið. Samvinnu-verslunin verð-
ur úr þessu að breiða vængi sína yfir sjávarútvegs-
rnenn, ná fiskiversluninni í sínar þendur og ieggja
alla rækt við að Icoma sjávarútveginum að jafnmiklu
liði og landbúnaðinum.
Viíanlega getur þetta ekki orðið alt í einu, en að
þessú marki á samvinnan meðal annars að stefna.
Rá verða og kaupfjelögin að stefna að því að
hafa á boðstólum allar þær erlemlar vörur, sem tíðk-
anlegt er að menn kaupi. Á þcssu hefir verið mik-
ill misbrestur hingað til. Jafnvel siík nattðsynjavara
sem timbur, hefir ekki vcrið fáanleg. Úr þesstt þarf
að bæla hið bráðasta, Jafnvel glysvörusöluna eiga
kaúþfjelögin einnig að taka í sínar hetidur.
Takmark kaupfjelaganna er:
Að ná sem arðsömusíum kaupum á útlendum vör-
um, koma innlendum afurðum í sem hæst verð og
láta arðinn af versluninni renna til viðskiftamannanna,
en ekki til fárra einstaklinga.
Er sócialisminn í aðsigi?
í 1. hefti Iðunnar þ. á. er grein eftir ritstjórann,
Ágúst H. Bjarnason heimspeking, með þessari yfir-
skrift.
Af því að hjer skrifar þjóðkunnur maður um eitt
af stórmálum nútimans, þykir rjett að gefa lesendum
Dags nokkrar bendingar um þessa ritgerð prófessors
Á. B. H.
Fyrst skýrir höf. frá því, að meginhugsun sócial-
ismans sje f því fólgin að gera ýmsar eignir og öll
helstu framleiðslutækin að fjelagseign og starfrækja
þau síðan á kosnað hins opinbera. Stórmikið bendi
til þess, að liinn liagnýti sócialismus sje að ryðja
sjer braut um heiminn. Peir menn sjeu heimskingjar,
sem láti sjer nægja að spyrna við flóðbylgju fram-
þróunarinnar í stað þess að reyna að skilja, hvað
fram fer og liaga sjer eftir því. Rróunin í mannlífinu
stefni frá einkaeigninni og einkaframtakinu að fjelags-
eign og fjelagsframtaki.
Síðan eru tilfærð mörg dæmi þessu til sönnunar,
bent á, að landsstjórnirnar sjeu ekki einungis búnar
að taka að sjer póst- og símasambönd, vegi, brýr,
járnbrautir o. fl, heldur sjeu þær og víða farnar að
sjá þegnum sínutn fyrir ýmsum lífsnauðsynjum, svo
sem vatni, ljósi og eldivið, íbúðum og satnkomulnís-
um, vatnsafli til Ijósa og vinnuafls og ýmislegu fleiru
víðsvegar um heim, og það víðast livar með svo
ágætum árangri, að báðir aðiljar, bæði þjóðfjelagið
og þegnarnir, megi vel við una.
Vikið er að stefnu þeirri, sem ríkt hefir á lslandi,
að selja sem flestar (jjóðareigriir og þjóðjarðir, ein-
mitt þegar sú stefna er að ryðja sjer til rúms um
ýms lönd að gera sem flest að þjóðareign, ekki síst
á Þýskalandi. Rar hafa ýmsar borgir og bæjafjelög
gert stórfeld landakaup, sem hafa haft stórhagnað í
för með sjer, ekki einungis fyrir bæjarfjelögin sjálf,
heldur engu síður fyrir sjálfa borgarana. Áfgjaldið
eitt af lóðum og landareignum, sem bæjarfjelögin
hafa eignast, getur orðið svo mikið, að það ljetti öll-
um sköttum og skyldum, öðrum en lóðargjöldum,
af borgurum bæjarins. Eru ýms dæmi dregin fram
þessu til staðfestingar. Pannig hefir bærinn Klingen-
berg getað gert borgara sína skattfrjálsa og hefir
meira að segja getað lagt hverjum þeirra um 270
l:r. á ári, auk þess sem hann birgir þá að brenni
og hálmi. — Borgin Freudenstadt hefir 126 þús.
kr. í árstekjur af löndum sínum. Nægir þetta til að
koma í stað skatta og útsvara og meira til, því að
um 30 þús., sem afgangs eru, er jafnað niður á
milli fjölskyldna bæjarins. — Borgin Hagenau, sem
er á stærð við Reykjavík, hefir 252 þús. kr. í árs-
tekjur af löndum sínum og þegar þar við bætast
telqur af vatnsveitu og gasstöð, hrekkur það hjer um
bil fyrir öllum útgjöldum hennar, svo að skattar og
skyldur eru þar sama sem engar.
Greinarhöf. ber þetta nú saman við fjárhag Reykjav.
og ráðsmenskuna þar og þykir munur á að vera, þar
setn bærinn hafi gloprað mestöllum arðvænustu lönd-
um sínum úr höndum sjer, og þar sem aukaútsvör-
in hafi numið xji milj. kr. síðastl. ár og þó ekki hrokk-
ið nándar nærri fyrir nauðsynlegustu útgjöldum.
Framhald.
Til Braga.
Kæri Bragi! Jafn væminn vantrúarsöng, sem þann
um »Gröfina* ættir þú ekki að syngja fyrir fólkið,
þótt jeg Iasti hvorki í sjálfu sjer skáldskapinn eða
lagið. En þar syngur þú heiðinn brag um dauðann,
sem Rómverjar kölluðu Rex Terroris. Rað er kon-
ungur skelfingarinnar. Rað er ekki lífskoðun margra
uú á dögum, hversu trúarlitlir sem menn eru, að
þakka guði fyrir hvíld grafarinnar, eftir meiningarlaust
hörmungalíf, því að þeir sem enga von hafa verða
að játa, að lífið yfirleitt sje blindandi teningskast.
Miklu nær, hvað sem trúnni líður, er að syngja eins
og Longfellow kvað:
Líf er vaka, gimsteinn gæða,
guði vígt, en eigi mold.
Aldrei sagði sjóli hæða:
sálin verði duft sem hold.
Ellegar þá ef menn enga trú hafa á annað líf,
þá þessa:
Líf er nauðsyn, lát þig hvetja,
líkstu ei gauði, berstu djarft.
Vertu ei sauður, heldur hetja,
hníg ei dauður fyr en þarft.
Vissulega virðist tilveran jafn óskiljanleg sem ó-
mælileg, og vissulega sýnist líf fjöldans eintómt
stjórnleysi, eða því falla þessar miljónir saklausar,
fyrir sverðseggjurn, og því þrælka þessar ótölulegn