Dagur - 09.04.1919, Side 2

30 *
DAGUR.
lögin ráðgerðu, brjóstbörn dönsku mömmu o. s. frv.
Nú s. 1. ár voru orðin þau áttaskifti í þjóðmála-
veröldinni okkar, að sambandslög eru samin og sam-
þykt, sem gerð eru á grundvelli uppkastsins. Á
þessu tvennu er bitamunur en ekki fjár. Nú fylgir
allur þorri nianna, eiginlega í blindni, leiðtogum sín-
um sem snúist höfðu, þó að þeir könnuðust ekki við
það. Lárus H. Bjarnason hefir reyndar sannað það
í Eimreiðinni, að uppkastið og sambandslögin
eru sama tóbakið. Svona færist »frjálslyndið«
til á gæsalöppunum. Jeg er ekki með þessu að harma
það, að sambandslögin fengu alþjóðarfylgi. Pvert
á móti. Jeg bendi aðeins á þetta svo sem fyrirburð
eða »dularfult fyrirbrigði.*
En enginn skyldi Iáta Ijúga sig fleytifullan með
yfirskotsmælgi, þeirri sem býr til liti á menn og mál-
efni, í þeim vændum að upplita mótstöðumennina
en gylla sig og sína. Næstu kosningar ættu að sjá við
þeim brellum meðal annars.
l6/3 ’19
Guðmundur Friðfónsson.
Þjóðafriður en stjettastyrjöld.
Holl ráð og viturleg.
Friður er ekki fenginn, þó herirnir hafi Iagt niður
vopnin. Bandamenn glöddust yfir sigrinum. En af
blöðum ér svo að sjá sem sigurgleðin sje að dvína
og þungar áhyggjur að koma í staðinn.
Pó þjóðirnar sjeu hættar að berjast, þá er ófriður
innanlands víðsvegar um lönd, og langt í land að
honum linni. Jafnvel á Englandi, og ekki síst þar,
hafa gamlar erjur milli auðmanna og verkamanna
byrjað á ný með óspiltum kröftum, og meiri brögð
að verkföllum en nokkru sinni. Pegar verkfalli
sleppir í einni atvinnugrein, byrjar verkfall í annari.
En verkföllunum fylgja uppþot og óeirðir, hrind-
ingar og pústrar, stundum »beinbrot og bani«
fjölda manna, en ætíð sultur og aukin fátækt.
Ensku blöðin tala mikið um þessa óáran í fólkinu,
halda að Bolschevika-farsótt sje komin til landsins,
þrátt fyrir það þó engum útlendingum sje Ieyfð
Iandtaka nema með passa og öllum skilríkjum.
Pað er því eðlilegt að vitrir menn brjóti heilann
um hvernig trygður skuli friðurinn í framtíðinni.
Allir vænta þess að sá verði ávöxturinn af friðar-
tundinum i Versölum, að samkomulag náist með
öllum Norðurálfuþjóðum og að mynda alþjóða-
bandalag, sem hafi sameiginlegan lögregluher til að
vaka yfir þjóðafriðinum. En það er ekki nóg til
að tryggja innanlandsfriðinn, friðinn milli stjettanna,
einkum auðmanna og verkamanna. í rauninni er
það aðeins verkamannastjettin, sem enn er verulega
óánægð í menningarlöndunum (nema þar sem nú er
alt í uppnámi). Bændastjettin, sem áður var í ánauð,
er orðin frjáls og unir sínum hag. Verkamenn þurfa
líka að verða frjálsir og ánægðir. Hvernig á að
stuðla að því og þar með tryggja friðinn fram-
vegis?
í janúarheftinu af Review of reviews las jeg grein
eftir John Stead, merkan rithöfund, bróður W. T.
Steads, þess sem fórst í Titanic-slysinu, og margir
kannast við. Greinin þótti mjer girnileg til fróð-
leiks og höfundurinn tillögugóður; skal jeg því
skýra frá aðalefni hennar og bæta nokkru við.
Til skamms tíma, segir Sfead, skoðuðu vinnu-
veitendur verkamennina sem vjelar til auðsfram-
leiðslu. Pó hugsuðu þeir ekki eins mikið um vel-
ferð verkamannanna eins og viðhald annara vjela
sinna. Óánægjan yfir þrældóminum sameinaði
verkamennina og gjörði þá sterka. Á undan styrj-
öldinni var vald þeirra og vegur sívaxandi á öllum
löggjafarþingum.
En í baráttunni fyrir frelsi og rjettlæti varð verka-
mönnum sú skyssa, að þeir fylgdu fram órjettmætri
kröfu.' Peir heimtuðu jöfn laun fyrir skussa og
skörunga, og fylgdu því til streitu. Og þeir höfðu
sitt mál fram víðasthvar,
Margir hafa fundið til þessa órjettlætis. Enska
stjórnin líka, með Lloyd Georges í fylkingarbroddi.
Pað var þegar hún tók að sjer verksmiðjureksturinn
til skotgagnaframleiðslu. Allir voru látnir vinna,
menn og konur af öllum stjettum — leikir og lærðir
auk venjulegra verkamanna. Pá kom í Ijós að marg-
ir óvanir, stúlkur jafnt og piltar, reyndust langtum
afkastameiri en aðrir. Sumum ljek starfið svo i
höndunum að svo virtist sem þeir væru fæddir til
þess eins að vinna — segjum t. d. að búa til skot-
hylki, eða hlaða þau. Aðrir stóðu eins og uxar eða
asnar og komu engu í verk. Stjórnin sagði: »Þessa
menn getum við ekki brúkað til þess arna, — en
við getum máske brúkað þá til að moka skít. Út
með þá. Hinum skulum við hlynna að og launa
þeim betur en öðrum. Pað á að launa hverjum
eftir hans verkum.* Út af þessu reis óánægja í
verkamannafjelögum og var hótað verkföllum. Með
lipurð fjekk stjórnin afstýrt því að til vandræða
kæmi. Hún varð að lofa verkamannastjórnum að
blanda sjer ekki um of inn í þeirra reglur og skipu-
lag og heita því að láta verksmiðjurnar komast í
samt lag aftur eftir stríðið.
Síðan stríðið hætti, rekur hvert verkfallið annað.
Stead heldur þessa vegi helsta til að ráða fram
úr vandræðunum:
1. Allir verða að skilja, að hagur vinnuveitenda er
um' Ieið hagur verkamanna. Hvor málsaðilinp
er hinum háður.
2. Ef vinnuveitandinn fær ekki hæfilegan ágóða, þá
er framför og framþróun iðnaðar óhugsandi.
3. Styttri vinnutími er nauðsynlegur, bæði vegna
heilsu verkamannanna og til þess að fleiri fái
atvinnu.
4. Verkamenn eiga að fá prósentur af ágóðanum.
Eignamennirnir eiga að skoða þá sem aðalupp-
sprettu auðæfa sinna. Það er ekki hægt að ætl-
ast til að verkamaðurinn leggi sig allan fj-am,
nema hann eigi góðs að vænta. Enginn leggur
fram fje til fyrirfækja, nema með góðri arðsvon.
Pví skyldi þá verkamaðurinn leggja- sína krafta
fram í vonleysi.
5. Alþjóðabandalag þarf að hafa her til umráða, til
að skakka leikinn í þrætumálum milli þjóða. í
líkingu við slíkt framkvæmdarvald, þurfa vinnu-
veitendur og verkamenn allra landa að hafa
hæstarjett til úrskurðar í deilumálum. En sá
rjettur verður líka að hafa vopn í hendi, en þó
af öðru tagi. Ef vinnuveitandi og verkamanna-
flokkur vill áfrýja sínu máli til dóms, þá er ráðið
það, að báðir leggi fram fjársjóð að panti. Vilji
annarhvor aðilinn ekki hlýta dómnum, þá hefir
hann fyrirgjört fje sínu. Peningar hafa löngum
verið að vopni hafðir í viðureign ósáttra. Með
þessari aðferð gætu þeir oft orðið giftudrjúgir
og áhrifamiklir.
Pessu næst bendir Stead á, að ýms iðnaðarfjelög
og ýmsir auðmenn á Englandi og víðar hafi þegar
vísað veginn, sem vel reynist og fer í rjetta átt.
Ákvæðisvinna (akkorð) er víða komin á og gefst
vel. 8 tíma vinna er tekin upp í mörgum atvinnu-
greinum. Og sumstaðar er það farið að tíðkast, að
verkamenn fái hlutdeild í árlegum arði. T. d.
þannig, að fyrir hverja prósentu, sem ársarðurinn
fer fram úr 6 °/o, fær hver verkamaður útborgað
venjulegt vikukaup. Gefi fyrirtækið t. d. 10°/o fram
yfir áætlaðan ágóða, fær verkamaðurinn tíu vikna
laun útborguð í viðbót við sitt verkkaup. Petta
eykur sátt og samlyndi og reynist prýðilega.
Á leið frá Englandj var jeg eitt sinn samferða
umboðssala frá Port Sunlight, sem er bær nálægt
Liverpool. Bærinn er bygður af hlutafjelagi því, er
framleiðir Sunlight Soap (sólskinssápu). Pessi um-
boðssali fræddi mig á ýmsu um þetta hlutafjelag og
bæ sinn. Síðah hefir hann sent mjer tímarit, sem
fjelagið gefur út, er skýrir frá rekstri þess, helstu
leiðtogum, og vexti fjelagsins og viðgangi. Port
Sunlight er orðinn nafnkunnur bær og víða getið í
MUNNTOBAK
i
á 7 kr. 72 kg-
í
verslun M. H. Lyngdals.
heilsufræðisritum. Pví bærinn er fyrirmyndarbær,
einn af hinum svonefndu sveitabæjum (garden cities),
þar sem hverju húsi fylgir landspilda til ræktunar
og prýðis. Húsin eru lág og ætluð einni eða fáum
fjölskyldum hvert. í bænum búa hluthafar fjelagsins
og alt verkafólk, eins og ein fjölskylda. Bærinn er
bygður og honum viðhaldið af arði fjelagsins. Allir
starfsmenn geta eignast hlutabrjef, og verða aðnjót-
andi ýmsra hlunninda. Fátækt þekkist ekki og allir
sýnast una vel hag sínum. Aðalmaður fjelagsins er
auðmaðurinn Hulm Lever, mesti ágætismaður, sem
hefir gefið öðrum hlutdeild í auð sínum og atorku,
og komið skipulagi á alt saman. Hann er ræðu-
maður með afbrigðum og liefi jeg oft skemt mjer
við að Iesa ræður hans í riti því, er jeg áður nefndi.
Port Sunlight tignar hann sem konung sinn, og nú
sje jeg í Times, að hann hefir hlotið aðalstign og
kallast nú lávarður Leverhulme. Pað er fyrir dugn-
að, sem hann hefir sýnt í stríðinu og góð ráð, er
hann hefir gefið stjórninni í vandamálum. Hann
lagði fram tvö skip, er hann átti, til afnota í hern-
aðinum og gekst fyrir sendingu vel æfðrar sjálfboða-
liðsdeildar frá Port Sunlight. Helir hann því vel til
þess unnið að vera herraður.
Lord Leverhulme er einn þeirra fyrstu, sem vísað
hafa veginn til að Ijetta óánægju verkamanna, með
því að efla samvinnu með þeim, rýmka útsýni þeirra,
fela þeim meiri ábyrgð á hendur og gjöra þá að
frjálsum mönnum í stað þess að nota þá sem vjel-
ar, eða nota þá líkt og Fróði konungur Fenju og
Menju. Ýmsir munu feta í fótspor hans og eru
þegar farnir til þess, t. d. Henry Ford hinn ame-
ríski (sem býr til bílana). Hjer á landi þekki jeg
nokkra efnamenn með svipuðum hugsjónum, t. d.
Thor Jensen.
Sigr. Matthiasson.
Utan úr heimi.
Stjórnardeilunni í Danmörku lauk með
lántöku. Lögin um aukið vald stjórnar-
innar eru framlengd til hausts.
Frumvarp til alþjóða-atvinnulöggjafar sam-
ið á friðarfundinum. Allsherjarráðstefna ráð-
gerð. Ennfremur leiðbeiningaskrifstofa, er
sje í sambandi við þjóðabandalagið. —
Varna skal Þjóðverjum hernaðarráðstafana
á vestari Rínarbakka og á 30 mílna breiðri
spildu austan ár. Frakkar fái kolanámurnar
í Saarhjeraði. Dregur nú óðum til sam-
komulags-bráðabirgða-friðarsamninga.
Wilson ráðgerir heimferð um páska.
(Frjettaritari Dags, Rvik.)
Úr Reykjavík.
Reykjavikurbœr tekur miljónarlán í bönkum.
Hlutafjelag hjer ætlar að fylla upp við kola-
bryggjugarðinn. Myndast þar 120 metra skipalagi.
5. /. 5. hefir keypt tveggja dagslátta lóð á
Arnarhólstúni.
Fjelag var stofnað hjer í gær, til þess að efla
samúð og samvinnu meðal íslendinga austan hafs
og vestan. í fjelaginu eru menn úr öllum stjettum
og flokkum.
[Frjettaritari Dags, Rvik.J