Dagur - 21.05.1919, Qupperneq 2

44
DAGUR.
af. Herinn er morðvjel, vilfirring, villidýr, hann er
og mun allaf verða það Angantýssverð, sem ein-
hverntíma verður að fá blóð.
Og sannariega hefnir það sín hræðilega, að ala
upp menn til hryðjuverka, og innræta þeim fyrir-
litningu fyrir lífi og vellíðan annara, og kenna þeim
að treysta á ofbeldi og yfirgang.
Pað er hlægilega kjánalegt að láta sjer detta í hug
að í þessu stríði hafi rjettlœti sigrað. Ef við ekki
lokum eyrunum fyrir rödd siðferðis og mannúðar,
þá hljótum við að heyra að sú rödd segir skýrt
og skorinort: Morð er morð; yfirgangur er yfir-
gangur, ranglæti er ranglæti, hvort heldur það er
heilt þjóðfjelag, eða einn maður, sem er potturinn
og pannan í öllu saman.
í þessu máli eigum við ilt með að afsaka okkur.
— Hversvegna höfum við ekki fylgt grundvallar-
setningum kristindómsins?
Burt með þá hugsun, að hnefarjetturinn eigi öllu
að ráða. Burt með það vald, sem gerir það mögu-
legt og sjálfsagt, að rjettlætið sje fótum troðið en
hnefarjetturinn gerður að hæstarjetti. — Niður með
vopnin!
En þá kemur gamla viðbáran: »Við getum ekki
byrjað.c En einhver verður að byrja. En hver?
— Sá sem viðurkennir að það sje rjett, að breyta
þannig, og segja sem svo: »Við viðurkennum að það
sje rjett, og til blessunar fyrir alda og óborna að
fyrirbyggja styrjaldir og hörmungar, þess vegna
finnum við okkur skylduga til að afnema herskyidu
og vopnaburð, því við álítum að það sje fyrsta spor-
ið íáttina til þess að hægtsje að gera sjer vonir um
varanlegan frið. — Og þessvegna finnum við okkur
knúða til að byrja.c
Verið vissir um að fleiri munu koma á eftir, og
við höfum ekki einu sinni rjett til að bíða eftir hin-
um.
Eins og ástandið er nú í heiminum, er ef til vill
hægt að álíta, að það sje áhætta að afnema her-
skyldu og leggja niður herinn. Stjórnleysingjar ógna
þjóðfjelögunum. Og þeir sem vitrir þykjast vera
fullyrða, að eins og nú standa sakir, muni ekkertaf
stórveldurium láta sjer detta slíkt í hug. Jæja, þá
verða smáþjóðírnar að byrja; þær ættu allra helst að
hafa áhuga á þessu máli.
Aldrei hefir það verið nauðsynlegra en einmitt
nú að hætta á þetta. Til þess eru tvær ástæður.
í fyrsta lagi hafa menn aldrei hatað stríðið eins og
nú, aldrei hafa jafnmargar miljónir manna vitað
hvað stríðið í raun og veru er viðbjóðslegt og
spillandi. Aldrei hafa þjóðirnar verið jafnfúsar
og nú til breytinga og umbóta, þess vegna er áríð-
andi að hamra járnið meðan það er heitt, því ald-
rei hafa verið meiri líkur til þess en nú, að þessi
hugsjón fengi fylgi fjöldans, sem búinn er að reyna
allar hörmungar stríðsáranna.
í öðru lagi hafa menn aldrei sjeð það jafngreini-
lega og nú á þessum tímum, að hið svonefnda
bræðraþel og samúð milli stórveldanna hefir aðeins
verið nafn eitt, hefir aldrei verið annað en hræsni
og vígbúnaður — langt vopnahlje. —
— — — — — Við viljum ekki hafa neinn her,
engan forða af vopnum hjer og þar í landinu, til
að freista til yfirgangs og glæpa. — Viljum fá
vopnunum breytt í skóflur og plóga. Við krefjumst
þess að herþjónustan sje numin úr lögum, og herinn
lagður niður. Þetta er »hið eina* sem allir lands-
menn verða að vera sammála um og verða að ber-
jast fyrir. Það er bein mannúðarskylda og verður
til blessuuar á öllum tímum.
Haraldur Björnsson.
B A N N.
Við undirrituð bönnum hjer með alt fugladráp
og eggjatöku í landareignum okkar framvegis.
Pverá og Jódísarstöðum 19. maí 1919.
Anna iViagmísdóttir,
Kristján jóhannesson.
Hugleiðingar.
Pegar jeg sá I »Degic útdráttinn úr síðasta fund-
arhaldi Kaupfjel. Eyfrðinga, vöknuðu í huga mínum
ýmsar endurmiriningar frá bernskuárum fjelagsins,
ýmsar myndir úr lífi okkar Eyfirðinga frá þeim árum.
Pótt ekki sje langur tími liðinn síðan fjelagið
var stofnað, voru ástæður og útlit hjeraðsins þá
nokkuð á annan veg en nú. Pá var hugsnnarháttur
eyfirskra bænda smáfeldari og kotungslegri en hann
nú er. Pá var trúin dauf á framfarir og umbætur,
enda efnaleg afkoma slæm og andlegur kyrkingur i
fólkinu. Bændurna vantaði trúna á mátt sinn og
megin.
A þeim árum virtust mjer Eyfirðingar ekkert lík-
legir til stórræða.
Á slofnfundi fjelagsins, sem haldinn var á Öng-
ulsstöðum, mættu fáir bændur, sýndi það deyfð og
framtaksleysi. Enda þótt þar væri fátt manna saman-
kotnið, voru margar ræður haldnar, og man jeg enn
glefsur úr sumum þeirra.
Ekki þótti öllum fundarmönnum árennilegt að
leggja út í annað eins risafyrirtæki sem að stofna
fullkomið kaupfjelag, enda var þá þegar á fundin-
um, að undirlagi mótstöðumanna kaupfjelagshreyfing-
arinnar, reynt að telja mönnum trú nm, að ekkert
vit væri í að láta sjer detta í hug að stofna kaupfje-
lag, halda heldur áfram lítilsháttar pöntunarstarfsemi,
það gæti verið gott fyrir bændur, en í stærra ættu
þeir ekki eða mættu ráðast, |reir væru engir menn
til þess. Kaupmennirnir ættu að ala önn fyrir þeim;
þeim væri best trúandi fyrir verslunarmálunum.
Pað var þá, á þessum fundi, að jeg sá í fyrsta
sinni þennan unga, áhugamikla, mælska Eyfirðing,
H. Kristinsson, ganga fram fyrir fylkingararminn og
hefja merki eyfirskrar samvinnu og menningar liátt
á loft upp. Sýndi hann fundinum fram á, hverju
við gætum til vegar ícomið, bara ef við vildum og
legðumst allir á eitt, við gætum, Eyfirðingar, komið
á fót miljónafyrirtæki og hafið hjeraðið úr rústum
upp til vegs og virðingar. Er þar skemst af að
segja, að allir trúðu, nema einn. Trúðu þessu bók-
staflega, enda mátti hverjum manni vera það sjáan-
legt, að þessi ungi forustumaður var alveg ráðinn.
Var þess albúinn, að leggja út í stríð og baráttu
við tröll og forynjur, öruggur og kvíðalaus, hugs-
andi ekkert um, hvort bardaginn stæði lengur eða
skemur, hvort hann kostaði meiri eða minni áreynslu;
um sigurinn efaðist hann ekkert. Pað var eins og
hann hefði tileinkað sjer hersönginn franska:
»Áfratn út í stríð, elds og kúlna hríð, gegnum
glóð og reyk í geystan hildarléik, og sigur-
sveig oss vinnum.c
Pað var þessi sigursveigur, sem Kaupfjelag Ey-
firðinga hugði að ná þegar í upphafi og nú virðist
það vera á góðum vegi með að ná honum, og nú
vill það leggja þann blómsveig »að höfði hvers manns,
sem vill hefja það fram móti batnandi öldc, eins og
skáldið kemst að orði, þó í öðru sámbandi sje.
Pað virðist máske of snemt að kveða upp dóm
yfir Eyfirðingum um það, hvernig þeir hafi reynst í
kaupfjelagsskapnum, og skal jeg heldur ekki gera
það beinlínis, en framkoma þeirra og gjörðir á síð-
asta áðalfundi gefur mjer tilefni til að stinga niður
penna, þó ekki sje jeg ritstörfnm vanur, í þeim til-
gangi að lýsa aðdáun minni yfir gjörðum þeirra og
myndarskap á fundinum.
Á þessum fundi var hreyft ýmsum nýmælum og
stórmælum, svo sem 100,000 kr. heimildinni til eim-
skipakaupa, 10,000 kr. fjárveitingunni til hælisins
norðlenska, 2000 króna fjárveitingunni til eldskaða-
mannanna — stuðningstillögu samvinnublaðanna,
húsbyggingunni, byggingarefniskaupum o. fl. o. fl.
Að þetta skyldi alt samþykt sama sem í einu hljóði,
sýnir Ijóslega, ekki einasta hve iniklu samvinnan get-
ur til vegar komið, þegar allir vilja eitt og það sama,
heldur og einnig hve skilningur og þroski fjelags-
manna hefir tekið miklum framförum þessi fáu sam-
vinnuár.
Pað sem eykur mjög giidi þessara samþykta í mín-
um augum, er ekki s(st það, hve fulltrúaráðið hafði
verið einhuga um öll þessi mál, og það hefi jeg fyrir
satt, að elstu fulltrúarnir hafi verið hvað áhugamestir
um þéssi nýmæli. Gömlu bædurnir gráhærðu, sem
vita hvað þeir syngja, höfðu staðið á fætur hver
eftir annan og haidið snjallar ræður og hvatt fast
til stórræðanna, svosem: Vilhjálmur Einarsson, Stef-
án Bergsson, Ingimar Hallgrímsson, Kristján Jónsson
o.fl. o.fl. Pökk og heiður þeim gömlu mönnum
fyrir trygðina og áhugann; þeim hefir tekist á þess-
um fundi að sýna það og sanna, að enn er ekki
allur þróttur úr íslensku bændastjettinni, þeir hafa
og sýnt annað með þessari djarfmannlegu framkomu
sinni, þeir hafa sýnt hinum yngri hvert beri að
stefna.
Enda þótt jeg sje mjög ánægður yfir starfsemi
Kaupfjelags Eyfirðinga og stórhrifinn af gjörðum
síðasta aðalfundar, langar mig til að benda með
línum þessum á eitt mál, sem jeg hefði óskað eftir
að tekið hefði veriö til umræðu á fundinum og
beint áleiðis til undirbúnings og framkvæmda. Nú
er svo komið, að flestir þeir sem landbúnað stunda,
byggja síuar framtíðarvonir hvað efnalegt sjálfstæði
snertir að mestu á samvinuufjelagsskapnum, en mann-
legu eðli er oft þannig farið, að heimta því meira,
sem meira er fengið.
Pað sem jeg hjer á við, er að Kaupfjelag Ey-
firðinga gangist fyrir því, að tilraun verði gerð á
næsta hausti með útflutning á kældu kjöti.
Mönnum þeim öllum, sem fengist hafa undan-
farið við sölu á íslensku saltkjöti, hefir komið saman
um, að markaður fyrir það erlendis væri mjög tak-
markaður og ótryggur, og litlar líkur til að það
nokkurntíma komist í viðunandi verð þannig verkað,
aftur á móti er það vitanlegt, hve hátt verð fengist
fyrir það, ef nýtt kæmist á markaðinn. Fyrir 20 — 30
árum, þegar sáuðirnir voru fluttir lifandi tii Englands,
var pundið í nýju kjöti þar frá kr. 0,90 tit 1,50,
svo geta má nærri, hversu hátt það muni nú vera
og verða eftirleiðis. Petta gefur manni ástæðu til
að álykta, að nokkru væri til þess kostandi að rann-
saka ýtarlega möguleikana fyrir útflutningi á lcældu
kjöti.
Ekki er mjer kunnugt um, hve mikinn mun
Englendingar gera á nýju kjöti og kældu, en dreg
það af ýmsrm líkum, að hann sje ekki ýkja mikill,
ef kæling og meðferð öll er í besta lagi. Hjer sem
annarstaðar verður alt að vanda, horfa ekki í kostn-
að svo tilraunin fái notið sín fullkomlega.
Undirbúning og framkvæmdirjhugsa jeg mjer þann-
ig: Að stjórn Kaupfjelags Eyfirðinga taki málið nú
þegar til alvarlegrar athugunar, snúi sjer að því búnu
til S. í S., fái starfsmenn þess til að leita allra upp-
lýsinga um málið ytra, um meðferð kjötsins og mark-
aðshorfur, skipaleigu o. fl. o. fl. Leigja síðan hæfi-
lega stórt skip, sem sjerstaklega ér útbúið til kæli-
flutninga með nýjum og fullkomnum tækjum. Semja
síðan við framkvæmdarstjóra Hinna sam. ísl. verslana,
Otto Tulinius, um hið nýreista kælihús á Oddeyrar-
tanga til afnota við kælingu kjötsins hjer; það hús
er talið rnjög vandað til þeirra hluta að rúmi og
vjelum.
Hvað tilraun þessi ætti að vera í stórum stíl,
fer auðvitað eftir uplýsingum og útliti, stærð skips
sem fengist o.s. frv., en rnjer dettur í hug, að ekki
mætti byrja með minna en 6 — 8000 dilksskrokka.
Ef nú kæla má í húsinu 2000-^-2500 skrokka
á sólarhring, þyrfti skipið eigi að liggja hjer lengi.
Búast má við að slíkt skip, sem þetta, mundi
verða dýrt. til íslandsferðar, og kostnaður við kæl-
inguna allmikill, en ekki mega menn láta sjer alt í
augum vaxa nú á tímum. í þessu sambandi ber að
gæta þess, ’að nú eru tunnur og salt afardýrt, og
all flutningsgjald hált, aðalatriðið er að opna nýjan
markað, ef arðvænlegur reynist.
Ef þetta þætti of mikil áhætta fyrir Kaupfjelag
Eyfirðinga, eru líkur til að fleiri væru fúsir til að
taka þátt í þessari tílraun, t. d. að kaupfjelögin
sameinuðu sig nm hana, eða framkvæmdarstjóri O.
Tulinius keypti hluta af kjötinu út úr sláturhúsinu
fyrir gangverð, sem miðað yrði við saltkjötsverð.
Fleiri orð Iæt jeg ekki fylgja þessari tillögu,