Dagur - 02.06.1920, Blaðsíða 2

22
DAGUR.
Rafveita Akureyrarbæjar
er nú komin á þann rekspöl, að raforku-
nefnd'n hefir boðið út bæjarsjóðslán,
til þess að fá fé til framkvæmdanna,
eins og sjá iná í siðasta blað. Rarf
ekki að fjölyrða um lán þetta. Kjörin,
sem boðin eru, eru svo aðgengiteg, að
enginn þarf að skoða huga sinn um að
kauga skuldabréfin, ef hann hefir á
annað borð handbært fé til þess. Vext-
irnir samsvara 61/* °/o sparisjóðsvöxtum,
og trygging lánsins er svo góð, að
bankar og sparisjóðir eru sízt tryggari
geymslustaður fyrir sparifé.
Forseta bæjarstjórnarinnar, sem nú er
erlendis, hefir verið falið að útvega
viðurkendan raforkufræðing, til þess að
endurskoða þær mælingar og áætlanir,
sem fyriríiggja, og rannsaka hvort til-
tækilegt er að fá rafafl annarsstaðar að
en úr Glerá. Vonandi tekst fljótt og
vel að velja manninn, svo hann geti
bráðlega tekið til starfa, og satinfært
menn um, hvað rétt er í áætlun þeirri
er fyrir liggur.
Pví miður hafa orðið skiftar skoðan-
tr um þetta mál meðal bæjarbúa, og er
það illa farið, ef það skyldi tefja fyrir
því, að skuldabréfin yrðu keypt. Málið
þolir ekki bið, ef nokkur vegur er til
að hrinda því í framkvæmd. Steinolía
hækkar stöðugt í verði, og reynsla síð-
ustu tíma hefir sýnt, að steinolíubyrgð-
ir geta þorrið fyrirvaralaust, til ntikils
baga og óhagræðis fyrir bæinn. Ef
mögulegt er að koma upp rafstöð, þá
er mikið til þess vinnandi. Ágreining-
urinn 'um það, hvaðan aflið skuli tek-
ið, er svo ástæðulítill, þegar þess er
gætt, að sérfræðingurinn væntanlegi á
að rannsaka það mál.
Alt, sem fram hefir komið í málinu,
virðist benda í þá átt, að í náinni fram-
tíð verði ekki hægt að fá annað eða
meira afl handa bænum en það, sem
úr Glerá fæst, þótt það sé ekki annara
en sérfróðra manna, að skera úr því til
fullnustu.
En hvað sem því líður, og hvað sem
áætlunum Hlíðdal3 og Jóns Pórláksson-
ar líður, þá verða Akureyrarbúar að
gera alt, sem unt er, til að afla bæn-
um raforku, hið allra bráðasta. Pað
er engin ástæða til að óttast, að tillög-
ur þær, sem fyrir hendi eru, bendi í
ranga átt, en þó svo væri, má vænta
að sérfræðingurinn leiðrétti það. En
hvert sem orkan verður sótt, þarf pen-
inga til að ná henni. Pá geta bæjar-
búar og nærsveitamenn lagt til, með
því að verja sparifé sínu til skuldabréfa-
kaupa, og fá um leið hærri vöxtu af
því, en annarsstaðar eru að fá.
Ljósavinur.
Viðskiftakreppan.
Síðan viðskiftanefndin var skipnð, hef-
ir krept að á ýmsar lundir á viðskifta-
sviðinu. Stjórnin hefir ekki álitið full-
nægjandi að takmarka innflutning á vör-
um til landsins, heldur er nú hafið eft-
irlit með verðgreiðslum og peningavið-
skiftum landsmanna við önnur lönd.
Bankarnir hafa hætt að seija ávísanir til
útlanda og viðskifti þeirra innan lands
hafa stórum minkað.
Pessa viðskiftatakmörkun bankanna
og eftirlit með greiðslum ti! útlanda,
ber að sjálfsögðu að skilja sem örygg-
isráðstöfun svipaða þeirri, sem felst i
takmörkun á innflutningi á vörum. Er
það gert á aðra hönd, til þess að stýra
bönkunum hjá alvarlegum hnekki, hins-
vegar til þess að halda í hemilinn á
fjáraustursmönnum í verzlun og þeim
fyrirtækjum, sem eru líkle'g, til þess að
vera þjóðinni minst til þrifnaðar eins
og nú stendur á.
Pó þjóðin verði að sjálfsögðu að
sætta sig við orðinn hlut, væri þess
óskandi, að bankarnir sæi sér fært, að
halda uppi viðskiftum sínum innanlands,
svo atvinnuvegir þjóðarinnar til lands
og sjávar, sem hafa í sér fólgin örugg-
ustu bjargráðin, lamist ekki.
Sívaxandi alvara tímanna og kaldur
raunveruleikinn, hefir loks komið vitinu
fyrir kaupmenn og blaðamenn og þagg-
að niður óp þeirra og andblástur. Ber
að fagna yfir hverjum þeim, sem bætir
ráð sitt. Er ástæða til þess að vonast
eftir því, að þjóðin verði í þögn og
þolinmæði samhuga og samtaka um að
bjargast gegnum erfiðleikana.
í sambandi við þetta vill Dagur leyfa
sér að taka upp úr nýkomnum »Verzl-
unartíðindum* eftirfarandi kafla úr grein,
sem þar birtist um viðskiftanefndina:
»í síðasta blaði var skýrt frá því, sem
gert hefur verið í nágrannalöndunum,
að því er snertir afskilti hins opinbera
af gjaldeyrismálinu og vöruinnflutn-
ingi. Nú upp á síðkastið hefir í Dan-
mörku verið tekið enn fastari tökum í
þessu efni, og annarsstaðar á Norður-
löndum er svipað aðhafst.
Nýlega var haldinn í Kristjaníu nor-
rænn gjaldeyrisfundur þar sem mættir
voru fjármálamenn frá Danmörku, Nor-
egi og Svíþjóð. Fyrir fundinn varop-
inberlega tilkynt, að aðalfundarefni væri
að taka ákvörðun um sameiginlegar ráð-
stafanir í gjaldeyrismálinu. Að því leyti
varð fundurinn árangurslaus, að eigi
hefur orðið úr neinum sameiginlegum
framkvæmdum, en samt má búast við,
að fundurinn hafi óbeinlínis ntikla þýð-
ingu að því er snertir ráðstafanir þær,
er hvert einstakt ríki gerir. í Noregi
hefur verið skipað gjaldeyris'-áð og svip-
ar því mjög til danska gjaldeyrisráðsins
um fyrirkomulag og verksvið. Eitt fyrsta
verk ráðsins var að senda út ávarp til
almennings og skal að lokum settur
hér dálítill kafli' úr ávarpinu:
„Rýrnun sú, sem orðin er á gildi
norsku krónunnar, sérstaklega gagnvart
dollurum og sterlingspundum, e/ álvar-
leg hvatning, til þess að reynt sé, að
bæta greiðslujöfnuð ríkisins svo að um
muni. Nú er ústandið þahnig, að
greiðslujöfnuðinum er haldið i horfinu
með þvi, að eta upp þá erlendu inneign,
sem Noregur aflaði sér á striðsárun-
um. Fyrst og fremst verður að auka
framleiðsluna og útflutninginn og að
takmarka innflutninginn, sem mest má
verða. Um leið verður rikið, bæja- og
sveitafélög að ganga á undan öðrum
i sparnaði á öllum sviðum. Ef nokkur
árangur á að nást verður vinnuviljinn
að aukast og kröfurnar til lifsþæginda
að minka, og það er þvi skylda hvers
góðs borgara og föðurlandsvinar, að
stuðla að þvi, að kappsamlega sé unn-
ið og sparneytni sýnd á öllum svið-
um.“
Petta ávarp til norsku þjóðarinnar á
jafn mikið erindi til okkar íslendinga.
Má sjá á ávárpinu hvernig mætir menn
í Noregi líta á vanda þann sem nú rís
í fang þeim þjóðum, sem standa undir
áhallanum í viðskiftum.
Er vonandi að almenningur Iáti slík
ummæli og brýningar ekki sem vind um
eýrun þjóta.
Langdegis-hugsanir.
Nú í langdeginu drífa tímaritin að
óðfluga: Eimreiðin, Skírnir, Iðunn, Fylk-
ir og Morgun. Jafnframt kalla annir
sumarsins að, svo að tíminn til lesturs
er naumur. Öll ritin eiga þó skilið að
lesast, en á hverju skal byrja? Okkur
hefir verið kent, að við ættum fyrst að
leita guðsríkis, þá mundi alt annað
veitast. Pessvegna réttast að taka »Morg-
un* fyrst, því að hann ræðir eingöngu
um andleg mál. Hin ritin, sem nefnd
hafá verið, hafa ekki neina fasta, ákveðna
slefnu, nema Fylkir að nokkru leyti.
Honum er notkun raforkum.ar fyrir öllu
öðru, bæði til iýsingar, suðu, iðju og
húsornunar. Sú hugsjón útgefandans
liefði átt að vera komin í framkvæmd
fyrir löngu, en kemst það að líkindum,
því miður, ekki að öllu leyti, fyr en
efíir hans dag.
Eg hefi nú lokið við lestur Morguns,
2. og 3. heftið þ. á. Par kennir margra
Styrjöldin
Og
bræðralagshugsjónin.
Eftir Anníe Besant.
Framh.
En við skuium nú rannsaka það nið-
ur í kjölinn, hversvegna petta þarf svona
að vera, hversvegna það er látið af
hendi sem náðargjöf, sem menn eiga
að geta notið fyrir starf silt. Niður-
staðan verður sú, að verkamanninum
hafa verið greidd of lág laun. Vinnu-
veitandinn hefir hlotið óeðlilegan gróða,
og veitir nú svo lítinn hluta af honum
aftur, eins og gjöf gefna af fúsum vilja
og hlýjum hug. Petta er góðgerðasemi,
en það er engin réttlætiskrafa. Og hver
verður svo afleiðingin ? Þegar einhver
ágreiningur rís upp, þá er vinnulýður-
inn bundinn á höndum og fótum, fyrlr
það að hafa þegið náðarbrauð, varnar-
laus gagnvart vinnuveitandanum, sem
hefir látið það þeim í té. Petta er
skuggahliðin, og þetta er ástæðan til
þess, að þesskonar góðgerðastarfsemi
hefir sumstaðar veri kölluð verklalls-
trygging; þ. e. a. s. vinnuveitendurnir
eru að tryggja sér, að verkalýðurinn
leggi ekki niður vinnu sína. Verka-
mennirnir þorá ekki að hefja verkafall,
þvi þá gæiu þeir orðið af þeim gæð-
um, sem þeim hafa verið veitt af náð.
Niðurstaðan verður, að verkamaðurinn
kemst í þrældóm. Og þélta verður
ennþá hættulegra fyrir það, að fjötr-
arnir eru huldir blómum, og menn e:ga
á hættu, að fyrir fegurð blómanna
gleymist höftin, sem undir þeim eru
falin.
Þetta er staðreynd, sem ekki má
ganga fram hjá. Við rnegum ekki ein-
ungis nema staðar við það, að tilgang-
urinn er góður; þó það verði að telj-
ast manninum til sóma, ef hann gerir
þetta í raun og veru í góðum tilgangi.
Við verðum líka að taka fult tillit til
afleiðinganna fyrir félagslífið. Pá kem-
ur það í Ijós, að þetta, sem gert var
í góðu skyni, verður ekki til góðs, er
ekki í sjálfu sér gott, heldur verður
dulin undirrót að nýju böli, með því
að tefja fyrir þeim grundvallar breyt-
ingum, sem nauðsynlegar eru tii þess,
að allsherjar bræðralag komist á ineðal
mannanna.
Eg vcrð að reyna að gera þetta vel
Ijóst. Rennum augunum sem snögg-
vast yfir ástandið hjá mentaðri þjóð.
Sérhver limur þjóðfélagsins vetður að
geta lifað. Fyrsta skilyrðið til þess er
náttúrugœði hverju nafni sem nefnast,
og á eg þar við alt, sem náttúran læt-
ur af hendi án endurgjalds. Ennfrem-
ur þarf að vinna að náttúrugæðunum,
til þess að breyta þeim í þær nauð-
synjar, sem með þarf til lífsins viður-
halds og almennrar notkunar. Til þess
þarf vinnu. Hið þriðja, sem eigi verð-
ur án verið, er viðurværi handa verka-
manninum, meðan hann er að breyta
náttúrugæðunum í nothæfa hluti, og
nauðsynleg tæki til þess. Til þess þarf
afrakstur undangenginnar vinnu, sem
geymdur hefir verið, og um leið þaif
að safna saman, í stað þess, sem eytt
er, svo nauðsynlegur forði geymist
framtfðinni. Pelta nefnist auður (kapí-
tal). Petta þrenl eru grundvailarskilyrð-
in fyrir lífinn í siðuðu landi: náttúru-
gæði, vinna og auður. Eg hefi reynt
að gera það skiljanlegt, hvað átt er við
með þessum orðum : Náttúrugæðin eru
efnið, sem unnið er úr, vinnan breyt-
ing þess í lífsnauðsynjar, og auðurinn
óhjákvæmilegt samsafn afurðanna, seni
menn verða að lifa á á ókomnum tíma,
alveg eins og við lifum nú á því, sem
geymt er frá liðna tímaniun.
Par sem félagslíf manna er einfaldast,
eru náttúrugæðin, eða jörðin, vinnan
og auðurinn á sömu höndum. Menn-
irnir taka sér bólfestu og rækta jörðina
í félagi. Þeir lifa á uppskeru liðna
ársins, meðan uppskeran í ár er að vaxa
á jörðunni. Þegar verkfærin slitua, búa
aeir sjálfir til önnur ný. Pað getur ver-
ið fróðlegt að heyra hvað Booth-Tucker
liðsforingi sagði fyrir skömmu um ind-
verskt þorp, í skýrslu sinni til nefndar-
innar. Þorpsbúar lifa eins og í fornöld
á vöruskiftaverzlun. Fólkið kemur sam-
an til að slá kornið, sem svo er skift
milli heimilanna eða hópanna eftir stærð
og fólksfjölda. Hver hópur hefir einn
foringja, sem hefir með höndum þann
hluta framleiðslunnar, sem hópnutn til-
heyrir, og alt gengur eins og í sögu.
Þetla eru leifar frá liðnum tfmum, sem
geymst hafa til þessa. En eftir því sem
þjóðfélagið stækkar og verður marg-
brotnara, er ekki hægt að halda svona
einföldu fyrirkomulagi. Og eftir því
sem tímarnir líða, verður að leggja inn
á nýjar og nýjar brautir. Smátt og smátt
koma fram stjórnendur í bæjarfélaginu;
menu, sem stjórna vinnubrögðum. Einn
eða fleiri menn koma, kalla verkamenn-
ina saman, og hjálpa þeim til að af-
kasta mciru en áður, með því að vinna