Dagur - 05.10.1920, Qupperneq 1

DAGUR
ktmur út á hverjum miðvikud.
Kostar kr. 4.50 til áramöta.
Qjalddagi fyrir 1. ágúst.
AFGREIÐSLAN
er hjá J ótii P. Pór.
Norðurgötu 3. Talsfmi 112.
Innheimtuna annast ritstjórinn.
0
III. ár.
Hér með tilkynnist vlnum og
vandamönnum að faðir minn
Björn Jónsson
prentari,
andaðist í morgun kl. 6 á
Landakotsspítaia. Líkið verð-
ur flutt norður, og greftunar-
dagur ákveðinn síðar.
Akureyri 5. okt. 1920.
Helgi Biörnsson.
——M——
Um skólamál.
Gagnfræðaskólinn á Akureyri.
F*ess var getið síðast, að gagnfræða-
skólinn hefði verið Norðlendingumkærog
mun það ekki hafa verið ofsagt. Stofnun
hans hefir vafalaust verið í aiígum allra
framsýnna manna réttarbót til handa Norð-
lendingum; umbun fyrir mistan skóla,
þó nú verði aftursýnum mönnum það
á, að líta yfir þessa stofnun, og telja
vigslubiskupstitilinn okkur Norðlending-
um meira virði.
Skólinn var alla þá stund, sem hann
var á Möðruvöllum, sannarlegur lýðsóli.
Pangað sótti fjöldi manna af Norður-
landi og víðar að hagnýta yfirgripsment-
un í alþýðlegum fræðum. Að vísu
má segja, að betra form muni mega
finna skóla með slíku ætlunarverki.
Samt mun ekki mega leggja á
það minni áherzlu, að skólarnir séu
þjóðlegar stofnanir, heldur en á hitt, að
þeir séu sniðnir eftir 'íbeztu erler.dum
fyrirmyndum.*
Við flutinginn til Akureyrar tók skól-
inn þegar allmiklum stakkaskiftum.Náms-
tíminn var lengdur og var þáð spor í
áttina, til þess að hefja skólann yfir al-
þýðuhæfi. Pó var hitt, að setja hann í
samband við »Hinn almenna menta-
skóla«, enn ákveðnara spor í þá átt. Sú
ráðstöfun er af sumum skólamönnum
okkar talin að hafa verið mikilsvirði
okkur Norðlendingum. Skólinn hafi með
því verið hafinn upp í æðra veldi. Er
það að vísu rökrétt hugsun þeim, sem
telja okkur það mestu varðandi í menta-
Akureyri, 5. október 1920.
24. blað.
málum, að eiga lærðnn skóla á Norður-
landi.
En nú, þegar farin eru að héyrast
harmakvein yfir þeirri væntanlegu tillögu
mentamálanefndarinnar, sem nú situr á
rökstólum, að slfta þessu sambandi, er
ástæða til þess að athuga, hvernig skól-
anum hefir r egnað ísambandinu. Altaf má
segja, að allar umsagnir um slíkt hljóti
að verða bygðar á getgátum einum. F*ó
ætti að niega draga hugsunarréttar á-
lyktanir um það efni af aðstöðu skólans
og formi og af réynslu áranna.
F’egar námstíminn var lengdur og
skólinn settur í samband við Reykjavík-
urskólann tók hann nýja stöðu í skóla-
kerfi þjóðarinnar. Hlutverk hans breytt-
ist að nokkuru. Inn um dyrnar á hon-
um átti nú að liggja leið til æðri rnent-
unar. Nú var skólinn að vöxtum til
miklu stærri en sem svaraði þörfum
okkar í þessu efni. Hann varð því jafn-
framt að inna af hendi hið upphaflega
hlutverk sitt, að veita mönnum hagnýta
yfirgripsmikla méntun í alþýðlegum
fræðum.
Á þennan hátt varð aðstaða skólans
slík, að honum var falið að inna af hendi
tvö talsvert ósamstæð verkefni í menta-
málum. Annarsvegar átti hann að sjá.
um plægingu og sáningu, þar sem öðr-
um var ætluð frekari umhirðing og upp-
skerustarf, hinsvegar plæging og sáning,
umhirðing og lokastarf uppskerutímans.
Hvorttveggja varð að framkvæmast sam-
tímis og með sömu aðferðum. í fræðslu-
starfi sínu var skólanum ætlað að stefna
til tvennskonar úrslita. Annars vegar að
slá opinni stórri bók þekkingarinnar,
lesa hana til hálfs, láta spurningum hálf-
svarað, skila sálum sumra nemenda
opnum og spyrjandi, láta þorsta þeirra
vakinn, en ekki að fullu svalað. Hins-
vegar átti hann að sláopinni minni bók,
lesa hana til loka, láta spurningum full-
svarað, komasttil fullra ályktana á þrengra
sviði, skila sálum annara nemenda
með þann þorsta vakinn, sem þjóðnýt
störf og reynsla veitir svölun. Hvort-
tveggja átti að gerast samtímis og með
sömu aðferðum. Skólinn, sem átti að
starfa eins og ein samstæð heild, varð
samkvæmt eðli sínu og aðstöðu tvö ó-
samstæð brot, ef hvorttveggja tilgang-
inum átti að ná.
Eftir að skólinn fluttist til Akureyrar,
•tarfsvið hans var rýmt og stefnunni
breytt, varð hann meira bæjarskóli en
áður. Góð aðstaða mun hafa lokkað
bæjarbúa um skör fram, til þess að koma
börnum sínum á rekspöl til embættis-
náms. Námsfólkið úr bænum, sem eink-
um hefir horft fram á langa námsleið,
hefir að jafnaði verið yngra og óþrosk-
aðra hinu, sem úr sveitum hefir komið,
til þess að afla sér alþýðumentunar.
Pessum tvennskonar lýð með ólíkum
þörfum vegna misþroska og ólíkum
stefnumiðum, var skólanum ætlað að
veita viðtöku, steypa alla í sama móti
og skila þó hvorum flokki sína leið vel
úr garði gerðum.
Flestir menn, sem gera sér þessi mál
að einhverju leyti Ijós, munu vera þeirr-
ar skoðunar, að slíkt verkefni sem þetta
hljóti að vera hverjum skóla ofvaxið,
hversu góðrar stjórnar og kennarakrafta,
sem hatin nýtur. Hver tilraun sem gerð
væri, til þess að fullnægja þessum tveim-
ur stefnumiðum, hlyti að verka lamandi
á heildarstarf skólans, vegna þess að
það væri sama og að taka af öðrum
endanum og bæta við hinn.
Á síðustu árum mun þetta hafa verk-
að fremur lamandi en bætandi á hag
skólans. Yfir honum hefir hvílt tæplega
eins hress blær og fyr var, einkum á
fyrstu meistaraárutn Stefáns. Hefir því
valdið þessi tvíveðrungur í stefnunni
Markmiðið ekki etns einfalt og ótvírætt
og áður. F*ó mun þetta ekki hafa valdið
skólanum verulegum hnekki, vegna vit-
urlegrar tilstuðlunar skólameistara og
flestra kennara, um að láta sem minst
líða, það sem í reyndinni hefir verið
aðalhlutverk skólans: að veita þeim
sem mestan þroska, sem þangað hafa
komið, til að afla sér alþýðumentunar.
Dagur lítur svo á, að það hafi ekki
verið viturleg eða holl ráðstöfun í menta-
málum okkar, að setja skólann í sam-
band við »Hinn almenna meniaskóla.«
Að það hefir ekki orðið skólanum til
meiri hnekkis en raun er á, er aðeins
að þakka ágætri skólastjórn. Pað er að
þakka glöggum skilningi skólameistara
og að minsta kosti sumra kennaranna á
því, hversu mikil nauðsyn á alþýðu-
mentun kallaði enn sem fyr að skólan-
um, og að aðalhlutverk hans hlaut því
að verða það, að fullnægja sem mestu
af þeirri miklu þörf.
Skólameistararnir, sem skólinn hefir
notið, hafa báðir verið næsta samgrónir
fslenzkri alþýðu og skilið hana mæta vel.
^eim hefir verið það báðum jafnhug-
leikið, að skólinn gæti tkilað nemend-
um sínum sem hæfustum og nýtustum
drengjum, til hverra starfa sem þeir hyrfu
ogí hvaða stöðuogstéttsem þeirlentu.Að
þessu leyti hefir skólinn staðið vel að
vígi og verið því vaxinn, að fullnægja
talsvert miklu af aðkallandi þörf okkar
Norðlendinga til alþýðumentunar. Sú
misviturlega ráðstöfun að setja hann í
beint samband við Reykjavfkurskólann,
hefir því verið að nokkru leyti mishepn-
uð tilraun, til þess að trufla skólann í
þessu langnauðsynjamesta og þjóðholl-
asta ætlunarverki. Það hefir verið tilraun
til þess að kljúfa krafta hans á tvlbentu
stefnumiði; gera hann að tvennu: broti
úr lœrðum sköla og broti úr alþýðu-
skóla.
í síðasta blaði var vikið að því, hversu
okkur væri miklu meiri þörf góðra al-
þýðuskóla en lærðs skóla hér norðan
Iands, Dagur mun því fagna þeirri til-
lögu mentamálanefndarinnar, að slíta
sambandi skólanna með öllu. Hinsvegar
lætur hann sig skifta hversu búið verð-
ur um hag gagnfræðaskólans hér nyrðra
og verður vikið að því nánar í næsta
blaði.
Heimilisiðnaður
á landi og sjó.
Á sunnudaginn var fiutti ungfrú Hall-
dóra Bjarnadóttir erindi um heimilisiðn-
að. Ágóðanum skyldi varið til fram-
færslu drengaumingja, sem hún hefir
tekið að sér að gera að manni (og ætl-
ar að takast). Til stuðnings svo góðu
málefni var aðsóknin smánarlega lftil.
Hinsvegar hefðu margir haft gott af að
hlusta á hið fróðlega erindi.
Flestum hér í bæ er kunnugt hvflík-
an dugnað Halldóra hefir sýnt í að vekja
upp heimilisiðnaðinn f Iandinu. Fyrst
með handavinnukenslu í skólanum, síð-
an með stofnun félagsskapar, sem nú
nú nær um land alt og starfar undir
hennar forstöðu. Ennfremur í ræðu og
riti, námsskeiðum í hannyrðum og vefn-
aði og héraðssýningum víðsvegar. Fyrir
alt þetta á Halldóra miklar þakkir skil-
ið. Sjálfsagt mun það koma betur f Ijós
síðar, hve inikið á því ríður að fram-
leiðslan aukist.
Hvers vegna hnignaði heimilisiðnað-
inum? Menn svara; Fólksleysi í sveit-