Dagur - 05.10.1920, Qupperneq 2

94
DAQUR.
unum. Naumast að kvenfólkið fái prjón-
að handa sínum, nema með því að nota
til þess næturna, og festa sjaldan blund.
Karimennirnir sjást nú sjaldan með
þrjóna, sem áður var þó algeng sjón.
Halldóra segir: »Það er engin skýring
á hnignun heimilisiðnaðarins, þó fólk-
inu hafi fækkað í sveitinni. Fólkinu hefir
fjölgað í landinu. Pví skyldu ekki kaup-
staðabúar geta stundað heimilisiðnað
eins og sveitafótk?* Jú, auðvitað gæfu
þeir það, eins og mörg einstök dæmi
sýna, en þeim dæmum þarf að fJölga.jRað
er hlutverk Heimilisiðnaðarfélags íslands,
að búa svo í hendur kaupstaðarbúum
jafnt og öðrum, að verkefni og verkfæri
(spunavélar, prjónavélar, vefstólar) verði
auðfengnari en til þessa.
Óneitanlega hefir mikill þorri kaup-
staðarbúa alt of náðuga daga, einkum á
kvöldin. Lausakonum og lausamönnum
fjölgar fram úr hófi Pað er orðin tízka og
þykir kurteisi, að safnast til kaupstaðanna,
til að eyða ríflegu sumarkaupi, að miklu
Ieyti f aðgerðarleysi. Pað væri mörgum
þarft, að taka sér heldur prjónaíhönd,
eða með einhverju öðru starfi hressa
upp á samvizkuna.
Eg hefi oft fundið að þessu aðgerða-
leysi við sjómenn, og þeir hafa margir
játað, að ilt væri það og óholt rnanni.
En þeii»1cvarta um atvinnuleysi og þyk-
ir létt verk og löðurnrannlegt að fara
að prjóna. Eg hefi þá sagt þeim að fara
þángað, sem atvinna er í þeirra fagi, —
til ísafjarðar eða Vestmannaeyja meðan
vertíðin stendur þar yfir — eins og líka
sumir dugnaðarmenn hafa gert. Eða
segjum fara til Noregs á veturna, en
koma aftur á vorin. Sumir dugnaðar-
menn hafa Ifka gert þeíta. En sleppum
þsssu langferðalagi, því hægt er að haf-
ast annað að. Sjómennirnir geta búið
til flest öll sín veiðarfæri sjálfir. Til þessa
hafa að eins örfáir starfað að netabæt-
ingu á veturna. Á skipunum sjálfum
þyrfti sðmuleiðis endilega að taka upp
handavinnu. Vinnan göfgar manninn og
vitkar. Sjómennirnir bíða oft byrjar inn
á höfnum svo vikum skiftir vor og sum-
ar. Hvað eftir annað kemur það fyrir,
að langminstur tími vertíðarinnar fer til
veiða og annara starfa á skipsfjöl. Há-
setarnir liggja niðri í sínum loftillu káet-
um, eta kröftugap mat, reykja og tyggja
tóbak, rabba saman og spila, eða má
ske kveðast á, þegar bezt lætur. Melt-
ingin fer í ólag, þéir verða þunglyndir
og fer að Ieiðast aðgerðaleysið. Ekki
einu sinni hægt að fara í eina brönd-
ótta, og of dimt á daginn til að lesa
nokkuð — og þá engin bók þegar til á
að taka. Oft hefir mér fundist, þegar
eg hefi komið um borð í fiskiskipin
okkar, að óvistlegt sé þar, og hefir mig
þá stundum furðað á, að svo margir
góðir menn skuli sækjast eftir sjómensk-
unni. — Pað hljóti að vera hundalíf,
sem hásetar eigi á mörgum skipunum.
Og svo mun það vera þá dagana, sem
veðráttan hindrar hrausta menn í að
hefjast handa og kljást við Kára og
þorskinn og kúldar þá niður í þröngri
káetukytru til svefns og doða.
Petta má ekki svo til ganga. Helm-
ilisiðnaður þarf umfram alt að komast á
meðal sjómanna, bæði á landi og sjó.
Enginn sjómaður má reiðast mér fyrir
þessa hugvekju. Hún er í góðum til-
gangi rituð. Ef til vill er sumt í henni
málað of dökkum litum, en þó á eg
heimildarmenn meðalsjómannanna sjálfra
fyrir því öllu.
Stgr. Matth.
Grasbrestur, Fellir.
Fóðurbirgðafélög
heitir ritlingur, sem Degi hefir borist
til íhugunar og umsagnar. Ritlingur
þessi er eftir skólameistara Stefán Stef-
ánsson og er skrifaður grasbrestsárið
1918. Pó hann sé ekki »nýr af nálinni«,
er efni hans enn tímabært, og verður
að líkindum lengi enn — því miður.
Ritlingurinn er auðsjáanlega skrifaður,
til þess að vekja menn til varúðarþeg-
ar grasbrestur um alt land freistaði manna
til ógæfilegs ásetnings meira en oftast
áður. En hér er meira en hvellandi
hljómur og stóryrði. Hér eru bornar
fram viturlegar tillögur, sem til fram-
búðar eiga að geta komið í veg fyrir
fóðurskort og felli.
Hér í blaðinu hefir verið rætt um
þetta mál að undanförnu. Tveir sæmd-
armenn hafa látið í Ijós álit sitt, og
komið fratn gagngerður skoðanamuuur.
Dagur vill sem minst blanda sér í
þá deilu. Pó verður hann að lýsa yfir
því, að hann er á sama máli og Sigur-
jón læknir um, að það, sem kall-
að er »ákynsamleg vogun« í ásetningi
búfjár, megi ekki eiga sér stað. Við
þurfum að stefna hærra, stefna tit fullrar
tryggingar bústofninum og um leið land-
búnaðinutn. Hinsvegar verður blaðið
frekar Porsteins megin um það, að við
ramman reip sé að draga í þessu efni og
meiri erfiðleika en sumir menn gera sér
Ijóst. Gagngerð umbót í þessu efni fæst
ekki tneð hrópyrðum, skipunum eða
hótunum, heldur þarf að kóma til
þroski manna vaxinn upp af reynslu og
samhjálp.
Bæklingurinn, sem áður er getið,
bendir mönnurn einmitt á þessa leið til
þroskans. Degi er einkar ljuft að endur-
vekja ummæli og tillögur höfundarins,
vegna þess, að þær aru bygðar á hrein-
um samvinnugrundvelli. Fer hér á eftir
meginéfni ritlingsins.
— En þegar fóðurskortur er fyrir dyr-
um, að haustinu um land alt, eða í ein-
stökum héruðum og fyrirsjáanlegt er, að
ekki er hægt að afla þess fóðurs í land-
inu, sem nauðsynlegt er, til þess að halda
við haéfilegum stofni, þá er sjálfsagt að
reyna að útvega sér útlent fóður, heldur
en að skerða stofninn til stórskaða, eða
setja á í voða. Eg hefi hugsað mér að
einfaldasta og beinasja ráðið til þess að
afstýra því með öllú, að fellir búpen-
ings vegna fóðurskorts geti nokkurntíma
átt sér stað, sé það, að bændur bind-
ist alment traustum félagsskap tiltrygg-
ingar fóðurbirgðum. Ætti slíkt fóður-
birgðafélag að koma'st á í hverju sveita-
félagi. Grundvallarskipulag þeirra mætti
ákveða með almennum heimildarlögum,
til þess að festa kæmist á þau; en taka
vil og það fram, að eg tel heppilegast
að sem mest sé Ltil þeirra stofnað af
eigin hvötum og frjálsum vilja og félags-
anda einstaklinganna, en að afskiti hins
opinbera sé frernur styðjandi, hvetjandi
og leiðbeinandi en beint reisandi og
fyrirskipandi. Pað tel eg muni verða
farsælast í reyudinni-
Grundvallarsetningar félagsskaparins
séu þessar:
1. Enga skepnu má á vetur setja,
að eigi sé til handa henni nægi-
legt fóður á haustnóttum fram úr,
hverju sem viðrar.
2. Á 3 ára fresti, í fyrsta sinni árið,
sem félagið er stofnað, skal metið,
hvað hæfilegt sé að stla hverri
skepnu minst vetrarfóður á hverj-
um stað, að beztu manna yfirsýn
og teljast þeir forðagæzlumenn
hreppsins og tveir eða þrír góðir
og vitrir menn aðrir, er hrepps-
nefndin kýs til þess.
3. Á hverju hausti skulu forðagæzlu-
menn rannsaka nákvæmlega fóð-
urbirgðir manna og skepnufjölda
þann sem á vetur á að seija, hverr-
ar tegundar. NákVæma skýrslu um
þetta, svo og hve mikið hvern
skepnueiganda vanti af fóðri sam-
kvæmt 1. og 2. gr., sendi þeir
svo hreppsnefndaroddvita og ann-
ist hann svo um, eftir nánari regl-
um f lögurn félagsins, að birgðir
þær, sem vantar, séu komnar á
hentuga staði í hreppnum fyrir
þann tíma, sem fsa er fyrst von,
1. des. eða þar um bil.
Ef snúist verður að þessu ráði og vel
og viturlega um ait búið, ætti horfellir
á skepnum að vérða með öllu landrækur
og um leið svartasti bletturinn á ís-
lenzkum búnaði afþveginn. — Par sem
bændur eiga með sér góð kaupfélög,
færi bezt á því, að þau önnuðust fóður-
birgðakaup fyrir fóðurbirgðafélögin, þar
setn hér er um samvinnufélagsskap að
ræða og því lang-eðiilegast að öll þessi
félög væru ein lífræn heild. Til inála
gæti og komið að landið annaðist fóð-
urkaupin.
Sjálfsagt verða Iandbúnaður og fiski-
veiðar enn um langt skeið aðalatvipnu-
vegir vorir, þó vonandi bætist fleiri
greinar við, þegar fram líða stundir, svo
sem stóriðnaður, rekinn með vatnsafli
og rafmagni o. s. frv. Fiskiveiðarnar
samfara siglingum og verzlun, verður
að Iíkindum lengi sá atvinnuvegur, setn
veitir oss aðallega afl ogjmegin, til þess
að velta stórbjörgunum úr vegi, sem til-
finnanlegast hefta för vora fram á leið
til frama og hagsældar, veitir oss þrótt
og áræði til þess að komast áfram til
meiri manndóms og menningar, svo vér
getum farið að bera oss saman við ná-
granna vora og frændur. Að því marki
verðum vér að keppa ótrauðir í fullu
trausti þess, að það takist að komast
svo langt og lengra þegar tímar Iíða.
»Hátt ber að stefna!*
Undir landbúnaðinum mun attur jafn-
an verða komin eðlileg þróun og þrif^hins
þjóðlega lífs vors. í sveitasælunni og dala-
skjólinu munu þau blómin dafna er
bezt og fegurst mega skarta á þjóðlíts-
meiði vörum, og þar munu þeir kjarn-
viðir eiga dýpstar rætur, er máttugastir
og endingarbeztir munu reynast í kon-
ungsdkinu nýja. — Tæmist sveitirnar og
landbúnaðurinn veslist upp, eins og því
miður bólar á, annaðhvort fyrir heimsku
eða hugleysi fólksins, þá á þjóðerni vort
skamt eftir og »þjóðarsálin íslenzka hverf-;
ur þá bráðlega undir græna torfu,« eins
og Guðmundi skáldi Friðjónssyni fórust
orð nýlega, í öðru satnbandi.
Pað væri því sannarlega vel til fallið,
ttð vér byrjuðutn fullveldisskeið vort
með því að finna örugg ráð, til þess að
Iækna það meinið, sem landbúnaðinum
er banvænast; tryggja hann gegn því,
aö það geti framar unnið honum veru-
legt tjón. Hér má ekki lenda við orðin
tóm og ráðagerðirnar. Bindumst traust-
um samtökum um land alt með fram-
sýni og viturlegum ráðum og léttum
eigi fyr en vér höfum algerlega firt
landbúnaðinn horfellisvoðanum. —• —
Frumvarpsuppkast.
LÖG
fóðurbirgðafélags .........hrepps
í ........sýslu.
1. gr.
Tilgangur félagsins er sá, að tryggja
búpeningi félagsmanna nægilegt fóður
frá haustnóttum til fardaga, hvernig
sem viðrar.
2. gr.
Um leið og félagið er slofnað, og úr
því þriðja hvert ár, skulu 5 reyndir,
glöggir og smviskusamir menn: forða-
gæzlumenn hreppsins, og svo margir
menn aðrir, að talan sé full, venjulega
stjórn félagsins, eða aðrir menn, kosnir
af sveitastjórninni meta eða áætla, hve
mikið vetrarfóður hver skepna hverrar
búpeningstegundar þarf að meðaltali á
hverju býli í sveitinni og er það Iög-
forði, sem þe.r akveða, sem ásetning
ber að miða við árlega. Matsmennirnir
skulu hafa þóknun fyrir starfa sinn eigi
minna en 5 kr. á dag, meðan þeir eru
að mati, og greiðist sú þóknun úr fé-
lágssjóði. Mat þetta skal fram fara 5.
hvert ár og tekur eðlilega breytingum
eftir því sem reynslan kennif mönnum.
Matið skal innfært í gerðabók félagsins
og breytingar þær, sem á því kunna
að verða.
3. gr.
Forðagæsiumenn skulu að lokinni
haustskoðun, er eigi sé síðar en í októ-
bermánaðarlok, tilkynna formanni félags-
ins fóðurbirgðir félagsmanna. Semur
hann þá skýrslu um birgðirnar, er sýni
glögglega birgðir hvers félagsmanns og
hve rnikið hann hefir yfir eða und-
ir lögforða. Skýrslu þessa legg-
ur formaður fyrir haustfund félagsins;
beri skýrslan það með sér, að félags-
menn vanti upp á lögforða meira en
fram yfir er hjá félaginu í heild, ákveð-
ur fundurinn eftir tillögum stjórnarinnar,
hvaða fóðurauka beri að kaupa í skarð-
ið og hvort heldur útlendan eða inn-
lendan, er jafnan ber fremur að nota
að öðru jöfnu. Sér stjórn félagsins um
útvegun fóðursins og sé það komið á
ákveðna staði í hreppnum fyrir 1. des.
ár hvert, þar sem íshætta er nokkur, en
þar sem eigi er hætt við að samgöng-
ur teppist, þarf eigi að flytja það inn
í hreppinn fyrir nýár. — Hver félags-
maður er skyldur að borga fyrirfram
eða í síðasta lagi fyrir árslok til gjald-
kera félagsins þann fóðurbirgðaauka, sem
hann vantar upp á lögforða og fyrir
hann er pantaður. Nú eru fóðurbirgðir
félagsins í heild fram yfir lögforða meiri
samtals en það sem á vantar og semur
þá stjórnin við einhverja þá, sem fram
yfir hafa, að miðla þeim félagsmönnum
svo nægi sem ávantar fullan lögforða.
4. gr.
Félagsmaður getur hver hreppsbúi
orðið, sem skepnur hefir á fóðrum,
skuldbiudur sig til að eiga jafnan eðtt